Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
Με την ευκαιρία των εορταστικών εκδηλώσεων προς τιμήν και μνήμην των διαλαμψάντων Αγίων της Μητροπόλεως Λαρίσης, οι οποίες κορυφώνονται σήμερα με την αρχιερατική θεία λειτουργία στον ναό του αγίου Νικολάου, επιλέξαμε να σχολιάσουμε μια φωτογραφία του ναού του αγίου Αχιλλίου που είναι ίσως λίγο-πολύ γνωστή. Όμως από τη μελέτη της βγαίνουν σπουδαία ιστορικά συμπεράσματα για την ιστορία του μητροπολιτικού μας ναού.
Με βασιλικό διάταγμα της 14ης Ιουνίου 1900, ανατέθηκε στη Γενική Διεύθυνση Ταχυδρομείων και Τηλεγράφων η προκήρυξη πανελλήνιου διαγωνισμού μεταξύ φωτογράφων για την εκπόνηση πρωτότυπων απεικονίσεων για τα εικονογραφημένα ταχυδρομικά δελτάρια που είχε την πρόθεση να εκδώσει η Ελληνική Ταχυδρομική Υπηρεσία. Τελικά εκδόθηκαν 12 σειρές, από 32 δελτάρια κάθε σειρά. Δηλαδή κυκλοφόρησαν συνολικά 384 δελτάρια, με απεικονίσεις τοπίων και αρχαιοτήτων από ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, που έφθανε τότε μέχρι τη Μελούνα. Η πρώτη από τις 12 σειρές κυκλοφόρησε στην αγορά τον Ιούλιο του 1901, ενώ η τελευταία, η δωδεκάτη, τον Μάρτιο του 1903. Από τα 384 δελτάρια που κυκλοφόρησαν, τα 63 απεικονίζουν τοπία της Θεσσαλίας, εκ των οποίων τα οκτώ αφορούν τη Λάρισα και κυκλοφόρησαν την 1η Μαΐου 1902. Βέβαια η λήψη των φωτογραφιών πρέπει να έγινε 1-2 χρόνια πριν, δηλαδή 1900 με 1901. Πότε ακριβώς δεν γνωρίζουμε, όπως επίσης δεν γνωρίζουμε και τον φωτογράφο.
Η φωτογραφία που προβάλουμε σήμερα έχει τον αριθμό 244 και φέρει τον υπότιτλο: ΛΑΡΙΣΣΑ - Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ και στα γαλλικά: LARISSA – L’ EGLISECATHEDRALE. Εδώ απεικονίζεται ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου σε μια περίοδο μεταβατικής φάσεως, όσον αφορά την αρχιτεκτονική του κατασκευή. Συγκεκριμένα διακρίνεται η νεοκλασικής αρχιτεκτονικής μορφής δυτική πρόσοψη του ναού, η οποία βρίσκεται προς το τέλος της κατασκευής του, όπως επισημαίνεται και από την παρουσία άφθονου οικοδομικού υλικού στα αριστερά της φωτογραφίας. Η νέα αυτή κατασκευή του 1900-1901 οικοδομήθηκε σε επαφή με την δυτική πλευρά της υπάρχουσας βασιλικής[1], η οποία λόγω της ταχύτατης και φτωχικής κατασκευής της, της φθοράς του χρόνου, αλλά και της παρουσίας άλλων νεόδμητων ναών στην πόλη επιβλητικότερων του αγίου Αχιλλείου (Άγιος Νικόλαος, Ζωοδόχος Πηγή, Άγιοι Σαράντα), δημιούργησαν την ανάγκη κατασκευής νέου μητροπολιτικού ναού, άξιου της ιστορικότητας της πόλεως.
Η βελτίωση της δυτικής πλευράς του ναού ξεκίνησε το 1899 και καθώς την περίοδο εκείνη ο νεοκλασικισμός είχε δώσει νέα πνοή στις σύγχρονες αρχιτεκτονικές αντιλήψεις και είχε επικρατήσει σε ολόκληρη την τότε ελληνική επικράτεια, ήταν επόμενο η ανακαίνιση αυτή να ακολουθήσει πιστά τα πρότυπα των μεγάλων ναών των Αθηνών και πιο συγκεκριμένα του καθεδρικού της ναού. Προστέθηκε λοιπόν στο κέντρο της δυτικής πλευράς ένα όμορφο σύμπλεγμα νεοκλασικού προστώου με τρεις τοξωτές αψίδες, ενώ στις άκρες της υψώθηκαν δύο ψηλά, καλαίσθητα και συμμετρικά τετραώροφα κωδωνοστάσια. Με την κατασκευή αυτή η πρόσοψη υπερείχε σε ύψος της παλαιάς βασιλικής. Ολόκληρη η πλευρά ήταν δομημένη με λίθους, δουλεμένους με τέχνη και επιμέλεια, ώστε να προσδίδουν στο σύνολο αίγλη και ομορφιά.
Μια προσεκτική μελέτη της νέας πρόσοψης σε σχέση με την βασιλική, μπροστά από την οποία προστέθηκε το όλο σύμπλεγμα, αποκαλύπτει κάτι σημαντικό. Η νεοκλασική πρόσοψη κτίσθηκε έκκεντρα. Περίπου ένα μέτρο βορειότερα από τον κεντρικό επιμήκη άξονα της βασιλικής. Αν προσέξουμε στη φωτογραφία θα διαπιστώσουμε ότι η κεντρική είσοδος του προστώου δεν οδηγεί σε ευθεία γραμμή στην κεντρική πόρτα της βασιλικής, αλλά με κάποια λοξή νότια κατεύθυνση. Τούτο επιβεβαιώνεται αν κοιτάξει κάποιος προς τα πάνω, όπου θα διαπιστώσει ότι η σκεπή του κεντρικού κλίτους της βασιλικής βρίσκεται κατά τι νοτιότερα της μέσης γραμμής του πρόπυλου. Η μοναδική εξήγηση που μπορεί να δοθεί σ’ αυτό είναι ότι είχε προδιαγραφεί από τότε η μελλοντική κατεδάφιση της βασιλικής και η ανέγερση νέου μεγαλοπρεπούς ναού.
Αργότερα, γύρω στα 1903, όταν μητροπολίτης Λαρίσης ήταν ο Αμβρόσιος Κασσάρας, κατεδαφίσθηκε η βασιλική του Καλλιάρχη και στη θέση του οικοδομήθηκε ο προπολεμικός ναός σε σχήμα σταυροειδούς βασιλικής με τρούλο. Εγκαινιάσθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1907 από τον μητροπολίτη Αμβρόσιο με επισημότητα. Όλοι γνωρίζουμε την τύχη αυτού του ναού. Την 1η Μαρτίου 1941 δυνατός σεισμός τον τραυμάτισε σοβαρά και οι γερμανικοί βομβαρδισμοί τον αποτελείωσαν. Η ζωή του κράτησε μόνον 35 χρόνια. Στη θέση του σήμερα, έπειτα από τα τελευταία έργα εξωραϊσμού του λόφου του Φρουρίου, υπάρχει πλατεία με την προτομή του μητροπολίτου Λαρίσης Πολύκαρπου Δαρδαίου, ο οποίος καρατομήθηκε από τους Τούρκους στις όχθες του Πηνειού το 1821.
Η φωτογραφία αυτή μας αποκαλύπτεικαι ένα επί πλέον στοιχείο. Αποτυπώθηκε στα δεξιά της ένα μέρος από τον τοίχο που περιέβαλε τον χώρο της παλιάς βασιλικής και προστάτευε από τους Τούρκους την Εκκλησία, το Επισκοπείο, που βρισκόταν σε επαφή με την βόρεια πλευρά του ναού και άλλα χαμηλότερα βοηθητικά κτίσματα. Ήταν ψηλός, περιείχε εντοιχισμένες δύο αρχαίες επιγραφές όπως τον περιγράφουν οι ξένοι περιηγητές του 19ου αιώνα και έκανε δύσκολη την πρόσβαση στους μουσουλμάνους.
-------------------------------------------
[1].Η βασιλική αυτή η οποία είναι γνωστή ως βασιλική του Καλλιάρχη, από το οικογενειακό επίθετο του μητροπολίτου Λαρίσης Διονυσίου, είχε κτισθεί το 1794 με πολύ προσπάθεια και μέσα σε ελάχιστες ημέρες, για να αντικαταστήσει τον παλαιότερο ναό του αγίου, ο οποίος είχε πυρποληθεί και κατεδαφισθεί 25 χρόνια πριν, το 1769, από τον φανατισμένο τουρκικό όχλο, κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
