Αυτό που συνήθως γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι πως ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) συνέβαλε αποφασιστικά στην απελευθέρωση της πατρίδας μας από τα στρατεύματα κατοχής. Αυτό όμως που λιγότερο γνωρίζουν οι νεότεροι είναι η τεράστια συμβολή και των άλλων θεσμών που δημιούργησε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ).
Μέρες πριν μπει ο ΕΛΑΣ στη Λάρισα είχε εισχωρήσει ένα κομμάτι του τμήματος Λαϊκής Ασφάλειας, της Εθνικής Πολιτοφυλακής, εμποδίζοντας διάφορες λεηλασίες και πλιατσικολογήματα και παρακολουθώντας τις κινήσεις των Γερμανών και προδοτών δίνοντας πολύτιμες πληροφορίες στον ΕΛΑΣ.
Από νωρίτερα όμως στην πόλη και σε όλη τη διάρκεια της κατοχής ζούσε και δρούσε το πιο δραστήριο, ριψοκίνδυνο και νευραλγικό κομμάτι της Αντίστασης, οι Πολιτικές Οργανώσεις. Πάντα με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές που με ευθύνη των αποφάσεων του ΚΚΕ δημιούργησαν τις δομές εκείνες που απαντούσαν στις ανάγκες των καιρών τους. Αυτές οργάνωσαν ένα καταπληκτικό και πολύτιμο δίκτυο πληροφοριών, φρόντιζαν για τη διατροφή και την υγεία των φυλακισμένων και εξόριστων, την ανύψωση του ηθικού των σκλαβωμένων με την έκδοση και διακίνηση του παράνομου αντιστασιακού Τύπου, το σώσιμο από την πείνα, την πάλη ενάντια στην πολιτική επιστράτευση των κατακτητών, στη διάσωση διωκόμενων εβραίων, Βρετανών στρατιωτών και κάθε άλλου στοχοποιημένου ανθρώπου. Πρωτοπόρα η Εθνική Αλληλεγγύη, η «Μάνα του Λαού» όπως την έλεγαν, σ’ αυτή την προσπάθεια διάσωσης όλων των ανθρώπων που την είχαν ανάγκη, αναπληρώνοντας σε πολύ μεγάλο βαθμό τον ανύπαρκτο σχεδόν κρατικό μηχανισμό Αλληλεγγύης.
Αυτήν τη συνολικά γιγάντια προσπάθεια ανέλαβε να συντονίσει η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση. Η ανάγκη αυτοσυντήρησης για την επιβίωση του Λαού τον οδήγησε να ξεθάψει από τα σεντούκια της ιστορικής εμπειρίας τον λαοκρατικό θεσμό της αυτοδιοίκησης που τον είχε χρησιμοποιήσει τα χρόνια του οθωμανικού ζυγού.
Το δημιούργημα αυτό του ΕΑΜ που βρήκε «σάρκα και οστά» με την «Κυβέρνηση του Βουνού», την ΠΕΕΑ, που θεσμοθέτησε τη λειτουργία του και στο πρώτο άρθρο του Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης ορίζει: «Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, θεμελιώδης θεσμός του δημοσίου βίου των Ελλήνων, είναι η οργανωμένη λαϊκή εξουσία που ασκείται με αιρετούς αντιπροσώπους και απ’ ευθείας με τις συνελεύσεις του Λαού για τη διοίκηση του χωριού, της πόλης και της επαρχίας».
Στα νεότερα χρόνια δεν υπήρξε ευτυχέστερη και δημοκρατικότερη περίοδος για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων. Ποτέ από τότε μέχρι σήμερα δεν συναντήσαμε την αμεσοδημοκρατή λειτουργία της αυτοδιοίκησης που οι αποφάσεις να βγαίνουν «απ’ ευθείας με τις συνελεύσεις του Λαού».
Ήδη, πολύ πριν από τη μέρα της απελευθέρωσης στην πόλη ουσιαστικά οι δημόσιες και οι δημοτικές υπηρεσίες και οι κρατικοί οργανισμοί, αλλού μυστικά κι αλλού φανερά ανάλογα με τις συνθήκες υλοποιούσαν τις αποφάσεις των Πολιτικών και Στρατιωτικών Οργανώσεων και Αρχών που είχε συγκροτήσει το ΕΑΜ.
Τη μέρα της απελευθέρωσης αντικαθίστανται αμέσως «οι διορισμένες κατοχικές αρχές» και ορίζεται την ίδια μέρα δήμαρχος Λάρισας ο πολιτικός μηχανικός Θόδωρος Σακελλάριος και μαζί του το πρώτο μεταπελευθερωτικό Δημοτικό Συμβούλιο που απαρτίζονταν από τους: Γιώργο Παπαϊωάννου αναπληρωτή δήμαρχο, Δημήτριο Δήμτσα, Δημήτριο Προκόβα, Σπυρίδωνα Καραμήτσο, Κλεάνθη Μπακαλούλη, Βάσο Παπαζήση, Νίκο Φίλιο, Ευθύμιο Γκόλτσο, Αντώνη Μπεκιαρόπουλο, Τάκη Γαργαλιάνο, Στέργιο Δαλαμάγκα, Χρήστο Λαδίκα, Δημήτριο Δαμασιώτη, Κατίνα Γιαννέλου, Ιωάννη Αγραφιώτη, Αλβέρτο Μισδραχή, Χρήστο Μητσούλη.
Την αντικατάσταση αυτή έκανε ο γεωπόνος Γιάννης Χαριτοδιπλωμένος, που λίγο νωρίτερα είχε ορισθεί από το ΕΑΜ νομάρχης Λάρισας και ήταν επικεφαλής του Επαρχιακού Συμβουλίου Λάρισας.
Σ’ αυτήν τη μικρή περίοδο που λειτούργησε στη Λάρισα ο θεσμός της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης έλαμψε με τη δημιουργική της αποτελεσματικότητα. Η εγκατάλειψη ουσιαστικά του Λαού στην τύχη του από τα αστικά κόμματα και τον Γκλύξμπουργκ που διάλεξαν την σιγουριά της ασφάλειας του εξωτερικού και από την άλλη την εξαρτημένη δωσίλογη κυβέρνηση του Τσολάκογλου, Ράλλη και τις μόνες συνεπείς δυνάμεις του ΚΚΕ και των συμμάχων του που στάθηκαν δίπλα του πέτυχε το ακατόρθωτο. Με εργαλείο την πραγματική αυτοδιοίκηση και την πηγαία ανάγκη επιβίωσης του Λαού απελευθερώθηκαν τεράστιες δημιουργικές, γνήσια λαϊκές δυνάμεις, δημιουργώντας νέους διοικητικούς θεσμούς ή αναβαθμίζοντας τους παλιούς. Παρεμβαίνουν στην υγεία με τη δημιουργία και τη στήριξη των Λαϊκών Ιατρείων, τη μόρφωση με τη λειτουργία των σχολείων λειτουργώντας ακόμα και Ακαδημία, τον επισιτισμό και τον πολιτισμό. Το μεγαλείο αυτής της διαδικασίας ήταν η ενεργός συμμετοχή του λαού, η οργάνωση της Αυτοδιοίκησης με βάση τις τοπικές ή ευρύτερες πραγματικές ανάγκες που ξεδίπλωσαν και μοιράστηκαν τις πανανθρώπινες αξίες της αλληλεγγύης, της συντροφικότητας, του αλτρουισμού με κορυφαία συνεισφορά την αυτοθυσία.
Αντιλαμβανόμενη η Δημοτική Αρχή για τον δύσκολο ρόλο που ανέλαβε, βάζει σαν στόχο «την επίλυση των επειγόντων ζητημάτων, διότι δεν μας δίδεται ο καιρός...». Αξιολογώντας αυτά τα προβλήματα αναφέρει με τη σειρά πρώτα τα οικονομικά, δεύτερο την καθαριότητα, τρίτο τον ηλεκτροφωτισμό και την ύδρευση και τέταρτο το επισιτιστικό ζήτημα.
Τεράστια και η συμβολή των αντιστασιακών οργανώσεων στις δράσεις του Δήμου. «Σχετικώς σας πληροφορώ – λέει σε μια παρέμβαση για την καθαριότητα ο Γ. Παπαϊωάννου – ότι η ΕΠΟΝ και το ΕΑΜ κατέστρωσαν σχέδιον και υπολείπεται η συνεννόησις μεταξύ μας». Η ΕΤΑ (Επιμελητεία Του Αντάρτη) παραχώρησε 65.000 οκάδες σιτάρι για τις επισιτιστικές ανάγκες των πρώτων ημερών.
Γιγάντιο το έργο και της καθαριότητας, αντίστοιχο με τον άθλο του καθαρισμού «των στάβλων του Αυγείου». Η Λάρισα από τους βομβαρδισμούς, τον σεισμό και καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου είχε μετατραπεί σε έναν σωρό ερειπίων και σκουπιδιών. Μόνο σε διάστημα 25 ημερών «ο Δήμος έβγαλε 2587 κάρα σκουπίδια και μπάζα που όλα αυτά αντιστοιχούσαν σε 1.250 περίπου κυβικά μέτρα σε όγκο» που αντιστοιχούσε περίπου στα 3/4 του συνολικού όγκου σκουπιδιών.
Η δημιουργικότητα για το λίγο αυτό διάστημα που λειτούργησε ο θεσμός της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης άφησε ανεξίτηλα τη σφραγίδα της στους Λαρισαίους που παρά την προσπάθεια των αντιπάλων της να την αλλοιώσουν και να την σβήσουν δεν τα κατάφεραν. Ακόμα και σήμερα θυμούνται οι συμπολίτες μας διάφορες δράσεις δημιουργικές, που πολλές φορές προσπάθησαν να μιμηθούν οι μεταγενέστερες δημοτικές αρχές. Αναδείξαμε κάποιες ελάχιστες, χωρίς να είναι αντιπροσωπευτικές, ενέργειες της Αυτοδιοίκησης που αναδείχνουν την δυναμική, την αποφασιστικότητα και την αγάπη για τον τόπο τους για καλύτερες μέρες.
Εκείνο που σίγουρα μένει είναι ότι η λαϊκή αυτοδιοίκηση είναι ο βασικός διαχρονικός πυλώνας της λαοκρατίας και συμβάλλει καθοριστικά στην απελευθέρωση του Λαού μας στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς. Αυτό που πλέον σίγουρα γνωρίζουμε είναι πως οι ρίζες της ξεκινάν από τον Κλεισθένη, περνάν και ριζώνουν την Οθωμανική σκλαβιά εμπλουτίζεται και μπουμπουκιάζει στην Κατοχή και σίγουρα φτάνει ως την Κοινωνική Απελευθέρωση και ανθεί.
23 Οκτώβρη 1944 την... απελευθέρωση την αφήσαμε στη μέση!
ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
