Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
Είναι πολύ δύσκολο να συνδυάσει κανείς την επιχειρηματικότητα και την τέχνη. Και ασφαλώς είναι δυσκολότερο να επιτύχει και στα δύο. Ελάχιστοι άνθρωποι το έχουν κατορθώσει. Οι παλαιοί Λαρισαίοι ασφαλώς θα ενθυμούνται ότι πριν κατασκευασθεί η υπόγεια διάβαση στην οδό Φαρσάλων (στις γραμμές του τρένου), στο δεξί μέρος όπου σήμερα λειτουργεί μεγάλη υπεραγορά, υπήρχε το μεγάλο μαρμαράδικο των Σκουταραίων. Έτσι τους αποκαλούσε η μεσοπολεμική Λάρισα. Έτσι τους γνώρισαν και οι νεότερες γενιές. Για τους περισσότερους, το όνομά τους έγινε συνώνυμο με την επεξεργασία και την εμπορία των μαρμάρων, αλλά σε πολύ ελάχιστους είναι γνωστή, ακόμα και σήμερα, η καλλιτεχνική τους αρτιότητα και η ανεκτίμητη προσφορά τους στην τέχνη [1].
Η ιστορία της μεγάλης οικογένειας των Σκουταραίων χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Οι προπάτορες της οικογένειας κατάγονταν από το Σκούταρι της Κωνσταντινούπολης από όπου διασκορπίστηκαν στα μεγάλα κέντρα του ελληνισμού κατά τη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα. Μετά το 1830 οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην Τήνο. Από εκεί απλώθηκαν σε όλη την Ελλάδα, διαπρέποντας ως δημόσιοι λειτουργοί, ως επιχειρηματίες και φυσικά ως καλλιτέχνες.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΚΟΥΤΑΡΗΣ (1880-1942)
Γεννήθηκε στα Υστέρνια της Τήνου το 1880. Τελείωσε τα εγκύκλια μαθήματα στη γενέτειρά του, ενώ επέδειξε από νεαρή κιόλας ηλικία, ενδιαφέρον για την τέχνη της μαρμαρογλυπτικής. Παρακολούθησε ιδιαίτερα μαθήματα δίπλα σε φημισμένους γλύπτες της εποχής που δραστηριοποιούνταν στον Πύργο της Τήνου. Αργότερα υπηρέτησε ως έφεδρος στον ελληνικό στρατό κατά τα διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων (1912-13), όπου τραυματίσθηκε και μεταφέρθηκε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Λάρισας. Στα τέλη του 1913 γνώρισε τη μετέπειτα σύζυγό του Ζωή Κοντοβάιου (γεν. 1894) από την Ιτέα Καρδίτσας (Κοτσαρί) και αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα στη Λάρισα. Από τον γάμο τους απέκτησαν τη Φραντζέσκα (1914) [2], τον Ευάγγελο (1915), τον Δημήτριο-Πλούταρχο (1922) και την Αντιγόνη (1924) [3]. Το 1918 ίδρυσε ένα μικρό εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής στο τότε τέρμα της οδού Φαρσάλων στο οποίο αργότερα εργάστηκαν και τα παιδιά του. Φιλοτέχνησε δεκάδες προτομές και ταφικά μνημεία ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας, τα οποία διασώζονται ακόμα και σήμερα διάσπαρτα σε νεκροταφεία της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Από τα πιο αντιπροσωπευτικά ενυπόγραφα δείγματα της τέχνης του, παραγγελίες της μεγαλοαστικής τάξης της Λάρισας του μεσοπολέμου, κοσμούν τους οικογενειακούς τάφους στο παλαιό νεκροταφείο: του τραπεζίτη Ιωάννη Ν. Χολέβα (1847-1922), του κτηματία Αθανασίου Μακρή (1799-1882), του αξιωματικού της Χωροφυλακής Ιωάννη Αριστ. Δαφέρμου (1898-1930), του κτηματία Άγγελου Α. Σακελλαρίου (1860-1936), του ιατρού Κλέαρχου Π. Σάπκα και της Άννας, συζύγου του μεταξουργού Θωμά Ψυχούλη (1880-1937). Η υπογραφή του Στέφανου ευρίσκεται επίσης χαραγμένη στο μνημείο το οποίο κατασκευάστηκε το 1938 αλλά τοποθετήθηκε το 1959 στον οικογενειακό τάφο του Τάκη Ν. Βάη (†1958) και του φαρμακοποιού Βασιλείου Ν. Βάη (†1966) [4]. Δεκάδες άλλα έργα «χάθηκαν» από τις καταστροφές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και από τις φθορές, τις μη προσεγμένες αναπαλαιώσεις και τις κλοπές που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια Απεβίωσε στη Λάρισα το 1942 ενώ η σύζυγός του Ζωή το 1977. Και οι δύο ετάφησαν στον οικογενειακό τους τάφο στο παλαιό νεκροταφείο της πόλης.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΚΟΥΤΑΡΗΣ (1915-1982)
Δευτερότοκος γιός του Στέφανου και της Ζωής Σκούταρη γεννήθηκε στη Λάρισα το 1915. Έχοντας κληρονομήσει από τον πατέρα του το πάθος και το μεράκι για την τέχνη της γλυπτικής, μετά την αποφοίτησή του από το Γ΄ Ελληνικό σχολείο και το Γυμνάσιο της Λάρισας, μετέβη στον Πύργο της Τήνου για να συμπληρώσει τις γνώσεις του. Πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο και στη συνέχεια επέστρεψε στη Λάρισα. Και ενώ τα πρώτα έργα του χρονολογούνται από το 1936, η μεταπολεμική περίοδος ήταν αυτή που τον ανέδειξε. Οι παραγγελίες διαδέχονται η μία την άλλη και τα έργα που φιλοτεχνεί κοσμούν τους τάφους εύπορων οικογενειών της Λάρισας, του Βόλου, της Καρδίτσας, των Τρικάλων, της Κατερίνης και της Θεσσαλονίκης. Οι προτομές των λοχαγών Βασιλείου Σινόπουλου (1896-1936) και Κωνσταντίνου Αρβανίτη (1890-1937) καθώς και τα μνημεία στους τάφους του κτηματία Γεωργίου Θ. Δημητρίου (1884-1954) και του επιχειρηματία Ιωάννη Μ. Κυριάκη (1900-1961) που ευρίσκονται στο παλαιό νεκροταφείο της Λάρισας, αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της καλλιτεχνικής του δημιουργίας [5].
Το 1951 νυμφεύθηκε στην Λάρισα τη Σταυρούλα Σαματζή με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη (γεν. 1927) με κουμπάρο τον Βασίλειο Σαμαρά (ιδρυτή της ομώνυμης μεταφορικής εταιρείας). Από τον γάμο τους απέκτησαν πέντε παιδιά: την Ματίνα (1953), τον Στέφανο (1954), τον Κωνσταντίνο (1955), τον Ιωάννη (1959) και τον Εμμανουήλ (1964).
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 μαζί με τον αδελφό του Δημήτριο-Πλούταρχο αποφάσισαν να επεκτείνουν τις δραστηριότητές της επιχείρησής τους, εκμεταλλευόμενοι πολλά λατομεία στην ηπειρωτική Ελλάδα [6]. Το 1965 ο Ευάγγελος σταμάτησε οριστικά την καλλιτεχνική του δραστηριότητα και τα δύο αδέλφια πραγματοποίησαν το μεγάλο άλμα. Στη θέση της παλαιάς οικογενειακής επιχείρησης ίδρυσαν την «Ανώνυμη Βιομηχανική Εταιρεία Μαρμάρων Ευάγγελος & Πλούταρχος Σκούταρης» (ΑΒΕΜΑΡ), η οποία το πρώτο έτος λειτουργίας πραγματοποίησε κύκλο εργασιών 19.274.447,60 δρχ. [7]. Μέχρι το 1985 που η επιχείρηση ανέστειλε τις εργασίες της αποτελούσε μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του είδους της στην Ελλάδα. Ο Ευάγγελος Σκούταρης απεβίωσε στη Λάρισα το 1982 και ετάφη στον οικογενειακό τάφο στο παλαιό νεκροταφείο της πόλης. Από τα παιδιά του ο Στέφανος, ο Κωνσταντίνος και ο Ιωάννης, ασχολούνται με το εμπόριο και την επεξεργασία μαρμάρων, σε ανεξάρτητες όμως επιχειρήσεις.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ-ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ ΣΚΟΥΤΑΡΗΣ (1922-1991)
Τριτότοκος γιός του Στέφανου και της Ζωής Σκούταρη γεννήθηκε στη Λάρισα το 1922. Διετέλεσε διευθύνων σύμβουλος στην ΑΒΕΜΑΡ από το 1965 έως το 1982. Μετά τον θάνατο του Ευάγγελου ανέλαβε τα ηνία της επιχείρησης μέχρι το 1985. Απεβίωσε στη Λάρισα το 1991 χωρίς να αφήσει κληρονόμους. Την προτομή του στον οικογενειακό τάφο του παλαιού νεκροταφείου φιλοτέχνησε ένα χρόνο αργότερα (1992), ο Λαρισαίος γλύπτης Κωνσταντίνος Νταής.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Εκφράζονται θερμές ευχαριστίες στον Ιωάννη Ε. Σκούταρη για το αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που έθεσε στη διάθεσή μου.
[2] Παντρεύτηκε τον Σπυρίδωνα Γραμμενόπουλο (1905-1991) ο οποίος αρχικά διατηρούσε υφαντουργείο στα Ταμπάκικα και αργότερα κατάστημα εμπορίας βιομηχανικού εξοπλισμού στην οδό Γεωργιάδου.
[3] Παντρεύτηκε τον δικηγόρο Χαρίλαο Μπλατσούκα από την Καρδίτσα. Η Αντιγόνη απεβίωσε το 2010.
[4] Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, Το Α΄ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας, Θεσσαλονίκη 2013, ταφικά μνημεία: αρ. 043, 049, 051, 076, 101, 186.
[5] Α. Χ. Γρηγορίου, ό,π., ταφικά μνημεία: αρ. 007, 025, 027, 097.
[6] Εκμεταλλεύθηκαν τα λατομεία της Ζάστενης στον Παγασητικό κόλπο (1952), του Τρανοβάλτου στην Κοζάνη (1953), των Λιμνιών στην Καβάλα (1965), του Καλοχωρίου (Γεντίκι) στη Λάρισα (1969), του Δομοκού στη Φθιώτιδα (1972), της Βυτίνας στην Αρκαδία (1973), της Πεντέλης στην Αττική (1973) και των Ιωαννίνων (1974).
[7] ΑΒΕΜΑΡ: Γενικός Ισολογισμός της 31 Δεκεμβρίου 1965 (28.2.1966).
