Τα «Σεπτεμβριανά» αποτελούν ένα μέρος ενός μακρύ καταλόγου διώξεων κατά αλλοθρήσκων μειονοτήτων της Μ. Ασίας που άρχισαν λίγο πριν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εντάθηκαν από την εποχή των Νεοτούρκων και ύστερα, όπου η διάδοχος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Τουρκία, δημιούργημα αμέτρητων και ανεξέλεγκτων γενοκτονιών, συνέχιζε και επέτεινε τις εθνικές εκκαθαρίσεις.
Ήταν 6 Σεπτεμβρίου του 1955, όταν καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκαλούσε βίαια επεισόδια (πογκρόμ) κατά των περιουσιών των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά σπίτια, καταστήματα, σχολεία και βεβηλώνοντας εκκλησίες και νεκροταφεία. Την αφορμή έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο «πατρικό» σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι ήταν μια από τις πολλές σκηνοθετημένες προκλητικές δόλιες ενέργειες (προβοκάτσιες) από την ίδια την τουρκική κυβέρνηση!
Η πραγματική ωστόσο αιτία του πογκρόμ αυτού ήταν η εξέλιξη του Κυπριακού, η συγκυρία του οποίου μεθόδευσε την προβοκάτσια, αφού με τον τρόπο αυτό οι Τούρκοι ήθελαν να στείλουν το δικό τους μήνυμα με ένα βίαιο τέλος στη τριμερή διάσκεψη που ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου, στο Λάγκαστερ Χάουζ του Λονδίνου μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Παρ’ όλο που η Τουρκία έχει πουλήσει την Κύπρο στους Άγγλους από το 1878 και έχει αναγνωρίσει, με το άρθρο 20 της Συνθήκης της Λωζάννης, με τον πλέον πανηγυρικό και κατηγορηματικό τρόπο, την πλήρη έλλειψη οποιουδήποτε δικαιώματός της στην Κύπρο, η Μ. Βρετανία θέλει να πετύχει ξανά την ενεργό ανάμειξη της Τουρκίας σαν βασικού παράγοντα στο Κυπριακό και ο πιο διπλωματικός τρόπος είναι η σύγκληση μιας τριμερούς διάσκεψης με την συμμετοχή και της Τουρκίας.
Η Ελλάδα ζει το βουβό δράμα της. Ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος έχει καταρρεύσει από μία σοβαρή ασθένεια που τον έχει καταστήσει ανίκανο να κυβερνήσει. Οι δύο αντιπρόεδροι Παν. Κανελλόπουλος και Στεφ. Στεφανόπουλος που ασκούν την εξουσία, δεν έχουν τη δυνατότητα πρωτοβουλιών. Έτσι η Ελληνική Κυβέρνηση πέφτει στην Αγγλική παγίδα και αποδέχεται τη συμμετοχή της στην Τριμερή Διάσκεψη του Λονδίνου. Με τον τρόπο αυτό η Τουρκία εμπλέκεται επίσημα στο Κυπριακό ζήτημα, θέτοντας θέμα αν όχι επιστροφής της νήσου στην ίδια, τουλάχιστον διχοτόμησης, για την προστασία, δήθεν, της μουσουλμανικής μειονότητας, η οποία πλέον ονομάζεται «τουρκική», ενώ αργότερα με τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου θα αναβαθμιστεί σε «κοινότητα!»
Ήδη με τις ευλογίες της τουρκικής κυβέρνησης ιδρύθηκαν και ενισχύθηκαν οικονομικά διάφορες ακραίες «εθνικιστικές» οργανώσεις, που ευρίσκοντο υπό τον άμεσο έλεγχό της. Οι οργανώσεις αυτές επρόκειτο να έχουν ενεργό συμμετοχή σε μαζικές διαδηλώσεις υπέρ των Τούρκων Κυπρίων και εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως. Η κυριότερη οργάνωση ήταν η «Κιbrιs Türktür Cemiyeti» (ΚΤC - Οργάνωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική» με ιδρυτή τον ντονμέ (απόγονο εξισλαμισμένων Εβραίων) Χικμέτ Μπιλ.
Η κατάσταση έγινε ακόμα πιο δύσκολη για τους Έλληνες με την έναρξη του ένοπλου Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. την 1η Απριλίου 1955 εναντίον της Βρετανίας μετά το ναυάγιο όλων των προσπαθειών να πεισθεί η Αγγλία να αναγνωρίσει το δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως του Κυπριακού λαού. Ο τύπος δημοσίευε εμπρηστικά άρθρα, στηλίτευε τον Πατριάρχη Αθηναγόρα, επειδή δεν καταδίκαζε δημοσίως τον ενωτικό αγώνα των Κυπρίων, διέσπειρε ψευδώς ότι πραγματοποιούνταν έρανοι μεταξύ των Ομογενών υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων της Κύπρου και περί επικειμένης γενικής σφαγής που περίμενε τους Τούρκους της Κύπρου στις 28 Αυγούστου 1955! Τέσσερις μέρες πριν, ο Αντνάν Μεντερές προέβη σε εμπρηστικές δημόσιες δηλώσεις, υιοθετώντας όλα τα μυθεύματα εναντίον των Ελλήνων της Πόλης και της Κύπρου. Όλα αυτά ήταν επόμενο να φανατίζουν έτι περαιτέρω τον βάρβαρο τουρκικό όχλο.
Στις 28 Αυγούστου, την ώρα της Θείας Λειτουργίας είκοσι Τούρκοι, υπό τα απαθή βλέμματα της αστυνομίας, όρμησαν και λεηλάτησαν τις εκκλησίες Παναγίας Νεοχωρίου και Αγίων Ταξιαρχών Στένης. Στις 3 Σεπτεμβρίου η γυναίκα του Τούρκου Προξένου στη Θεσσαλονίκη κάλεσε Έλληνα φωτογράφο και του ζήτησε να φωτογραφήσει τον περίβολο του Προξενείου, το οποίο στεγάζεται δίπλα σε παλιό σπίτι, στο οποίο υποτίθεται ότι γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ. Τις φωτογραφίες τις ζήτησε ως «ενθύμιο», διότι την επομένη επρόκειτο να αναχωρήσει για την Τουρκία.
Τα μεσάνυκτα της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείο, η οποία προκάλεσε μικρές μόνον ζημιές σε υαλοπίνακες στην παρακείμενη «οικία του Κεμάλ». Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές και όπως απεδείχθη αργότερα και στη δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων το 1961 στην νήσο Yassιada (Πλάτη), μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου!
Η τουρκική εφημερίδα «İstanbul Ekspres» που κυκλοφόρησε σε έκτακτη έκδοση δημοσίευσε τις φωτογραφίες της συζύγου του Τούρκου Προξένου κατάλληλα παραποιημένες, ώστε να δίδεται η εντύπωση ότι στο υποτιθέμενο σπίτι του Κεμάλ είχε σημειωθεί μια τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητας οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη.
Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης και άρχισε να λεηλατεί κάθε τι το ελληνικό. Το σχέδιο είχε αρτιότατα οργανωθεί, αφού μέρες ή και εβδομάδες πριν στρατολογήθηκαν (εκτός των Τούρκων της Πόλης) άτομα από την ευρύτερη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, μεταφέρθηκαν με σιδηροδρόμους, ταξί, λεωφορεία και πλοία, εφοδιάσθηκαν με ρόπαλα, αξίνες, λοστούς, βενζίνη, δυναμίτιδα, ενώ παρεσχέθη στους επίδοξους ταραχοποιούς τροφή και κατάλυμα για μία ή δύο ημέρες. Ακόμα συντάχθηκαν οι κατάλογοι των επικείμενων στόχων σε κάθε συνοικία και σημαδεύτηκαν την κατάλληλη στιγμή τα ελληνικά κτήρια. Τέλος, εκπαιδεύτηκαν οι αστυνομικοί και στρατιώτες με πολιτικά που θα ελάμβαναν μέρος στη λεηλασία και θα κατηύθυναν το πλήθος, ενώ αργότερα θα έπαιζαν το ρόλο των ειρηνοποιών. Ο όχλος καθοδηγείτο από ειδικά άτομα που υποδείκνυαν ποιά καταστήματα και ποιά σπίτια έπρεπε να καταστραφούν και ποιά έπρεπε να μείνουν άθικτα.
Μέσα σε εννέα περίπου ώρες καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές. Καταστράφηκαν επίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή. Τουλάχιστον 30 Έλληνες δολοφονήθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σε δύο περίπου χιλιάδες υπολογίζονται οι βιασμοί, αν και επίσημα καταγγέλθηκαν μόνο 200. Ιδιαίτερο μίσος επεδείχθη κατά των ιερωμένων, αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν αγριότατα, άλλοι γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν: «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έγινε αναγκαστική περιτομή. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο απεβίωσε.
Με μια ταχύτατη προσπάθεια οι Τούρκοι για να κατευνάσουν τον αγανακτισμένο από την πρωτοφανή αυτή αγριότητα, κόσμο, επέρριψαν όλη την ευθύνη στους κομμουνιστές. Φυσικά ούτε κόκκος αλήθειας δεν υπάρχει στον ισχυρισμό αυτό. Επί δέκα ολόκληρα χρόνια η Τουρκία καυχιόταν πως δεν έχει κομμουνιστές, και δεν είχε πράγματι. Πως λοιπόν, μέσα σε μια νύχτα, ξεπήδησε ολόκληρο πλήθος απ’ αυτούς για να προκαλέσει τόσες καταστροφές, με την ανοχή μάλιστα των αστυνομικών αρχών;». Σύμφωνα μάλιστα με δημοσίευμα της 12 Αυγούστου 2008 της εφημερίδας Ραντικάλ, τα γεγονότα που διαδραματίσθηκαν στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955 εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως είχαν οργανωθεί από το Γραφείο Ειδικού Πολέμου (Özel Harp Dairesi), το οποίο αποτελούσε το μηχανισμό, που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου!
Η αντίδραση της Ελληνικής Κυβέρνησης στα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 υπήρξε από χλιαρή έως ανύπαρκτη αφού ασκήθηκαν αφόρητες συμμαχικές πιέσεις, ιδίως από τον Αμερικάνο Υπουργό Εξωτερικών Τζων Φόστερ Ντάλλες, ο οποίος κάλεσε και τις δύο πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να συμφιλιωθούν.
Πέντε χρόνια μετά τα γεγονότα, στις 27 Μαΐου 1960 ομάδα αξιωματικών υπό τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ κατέλαβε την εξουσία και οδήγησε σε δίκη 592 μέλη και συνεργάτες του Δημοκρατικού Κόμματος. Οι Τούρκοι πρόξενοι της Θεσσαλονίκης, ο θυρωρός του Προξενείου που τοποθέτησε την βόμβα και ο φοιτητής Οκτάυ Εγκίν που μετέφερε την βόμβα στην Θεσσαλονίκη αθωώθηκαν! Ο Εγκίν αργότερα διορίστηκε Γενικός Διευθυντής Κρατικής Ασφαλείας και αργότερα Νομάρχης στην Νεάπολη (Nevşehir) της Καππαδοκίας! Ο πρόεδρος του Σωματείου «Η Κύπρος είναι Τουρκική» Χικμέτ Μπιλ κατέθεσε στο δικαστήριο ως μάρτυρας κατηγορίας. Αργότερα απεστάλη από την τουρκική κυβέρνηση ως ακόλουθος τύπου στην Τουρκική Πρεσβεία στην Βηρυτό. Ένοχοι ευρέθησαν μόνον οι Μεντερές και Ζορλού, γι’ αυτό και καταδικάσθηκαν σε φυλάκιση 6 ετών! Αν και οι Μεντερές και Ζορλού καταδικάσθηκαν στην εσχάτη των ποινών και απαγχονίσθηκαν στην νήσο Ιμραλί, τον Σεπτέμβριο του 1961, εκείνο που βάρυνε στη θανατική καταδίκη τους ήταν οι κατηγορίες για παραβίαση του Τουρκικού Συντάγματος...
Υ.Γ.: Οι Έλληνες της Μ. Ασίας σχεδόν εξαφανίσθηκαν. Από τις 100.000 Έλληνες που ζούσαν εκείνη την περίοδο στην Πόλη σήμερα μόλις και μετά βίας ξεπερνούν τις 2.000. Οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης (που υποτίθεται καταπιέζονται!) αυξάνονται και πληθύνονται...
Δρ. Ντίνος Αυγουστή
Εκπαιδευτικός στο Τ.Ε.Ι. Λάρισας
a.avgoustis@hotmail.com
