Η Λάρισα πριν από τον πόλεμο του 1897

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

«Bridge over the Peneios at Larissa». Άποψη της γέφυρας του Πηνειού και της δυτικής πλευράς της Λάρισας. Φωτογραφία Στ. Στουρνάρα, δημοσιευμένη στο «The Illustrated London News», 1897.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Η φωτογραφία που δημοσιεύεται σήμερα είναι μία από τις παλαιότερες που έχουμε εντοπίσει και αφορά απεικόνιση της Λάρισας.

Έχει δημοσιευθεί στο αγγλικό εβδομαδιαίο περιοδικό «The Illustrated London News», στο τεύχος της 24ης Απριλίου 1897, στη σελ. 567, όταν δηλαδή η περιοχή μας ζούσε τον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο. Η λήψη της είναι φυσικά προγενέστερη, όπως φαίνεται και από την παρουσία πολλών οικοδομημάτων στη δυτική πλευρά του Λόφου, τα οποία κρύβουν την εκκλησία του Αγ. Αχιλλίου. Φωτογράφος της είναι ο Στέφανος Στουρνάρας από τον Βόλο (υπάρχει υπογραφή του στο κάτω δεξιό τμήμα της φωτογραφίας). Η φωτογραφία φέρει τον υπότιτλο: «Bridge over the Peneios at Larissa» (Γέφυρα επί του Πηνειού στη Λάρισα).
Είναι γνωστό ότι την εποχή εκείνη η διεθνής κοινή γνώμη παρακολουθούσε τις φάσεις του «πολέμου των 33 ημερών», όπως έμεινε στην ιστορία για την ταχύτατη έκβασή του, με μεγάλο ενδιαφέρον. Εφημερίδες και περιοδικά από την Ευρώπη κυρίως, αλλά και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, είχαν στείλει πολεμικούς ανταποκριτές, για να καλύψουν ειδικά τις διάφορες φάσεις του πολέμου. Μαζί τους είχαν φθάσει καλλιτέχνες σχεδιαστές και φωτογράφοι, οι οποίοι κατέγραφαν εκτός από πολεμικά στιγμιότυπα και τοπία των περιοχών όπου γίνονταν οι μάχες. Οι εικόνες αυτές εμπλούτιζαν τα κείμενα των ξένων εφημερίδων και έτσι οι αναγνώστες είχαν αμεσότερη επαφή με τα γεγονότα. Βάση όλων αυτών των απεσταλμένων, οι οποίοι κάλυπταν τις πολεμικές επιχειρήσεις από την ελληνική πλευρά, ήταν η Λάρισα, γι’ αυτό και υπάρχουν πολλές απεικονίσεις της πόλης μας από την περίοδο εκείνη. Βέβαια μαζί με τις εικόνες θα βρει κανείς στον ξένο τύπο της εποχής και πολύ ενδιαφέρουσες από κάθε άποψη περιγραφές της και ήδη σε προηγούμενα κείμενά μας αναφερθήκαμε σ’ αυτές.
Η λήψη της φωτογραφίας έγινε από την αριστερή όχθη του ποταμού, περίπου στο ύψος της σημερινής δεύτερης οδικής γέφυρας του Πηνειού, στην περιοχή της λαϊκής της Τετάρτης. Στην κάτω ζώνη της εικόνας διακρίνουμε μέσα στην κοίτη του ποταμού δύο τροχοφόρα (σούστες) με τα άλογά τους και τους οδηγούς όρθιους στο κέντρο της καρότσας. Η πρώτη αίσθηση είναι μήπως είναι βαρελάδες, δηλαδή να συλλέγουν νερό από το κέντρο της ροής του ποταμού, για τη μεταφορά του στην πόλη. Όμως η στάση των οδηγών (μάλιστα ο ένας φοράει και καπέλο)[1] και η έλλειψη βαρελιών στην καρότσα, μας οδηγεί σε απορίες για την εκεί παρουσία τους.
Στην επάνω ζώνη απλώνεται όλη η δυτική πλευρά της Λάρισας. Η αριστερή όχθη είναι κατάφυτη. Ανάμεσα στα δένδρα, ιδίως κοντά στη γέφυρα, διακρίνονται διάφορα κτίσματα, υπολείμματα του Mevlevi hane των Τούρκων. Επίσης πίσω από τα δένδρα, ψηλά στον λόφο του Φρουρίου μόλις εντοπίζεται η αμφικλινής στέγη του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Αχιλλίου[2].
Στη συνέχεια απεικονίζεται η μεγάλη λίθινη γέφυρα, ένα από τα χαρακτηριστικότερα σημεία της Λάρισας την περίοδο εκείνη. Εδώ η γωνία λήψεως είναι τέτοια ώστε αποτυπώθηκαν μόνον οι τρεις από τις εννέα μεγάλες καμάρες της γέφυρας. Σε άλλα κείμενα την έχουμε περιγράψει με λεπτομέρειες. Εκείνο που μπορούμε να προσθέσουμε εδώ είναι ότι διακρίνονται οι εργασίες που έγιναν για να διαπλατυνθεί το κατάστρωμα της γέφυρας, κατασκευή η οποία είναι γνωστό ότι έγινε από Τάγμα Μηχανικού του Στρατού το 1886 υπό τον ταγματάρχη Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη.
Πάνω και πίσω από τη γέφυρα απεικονίζεται η δυτική πλευρά του λόφου του Φρουρίου. Έχουν ήδη αρχίσει να απομακρύνονται βαθμηδόν οι παλιές κατοικίες του Τρανού Μαχαλά και να αντικαθίστανται με νέα μεγάλα κτίρια. Πολύ αχνά διακρίνεται στο βάθος το τριώροφο αρχοντικό του Γιάννη Βελλίδη και δεξιότερα το χάνι των αδελφών Σαχίνη ή Χάνι των Ηπειρομακεδόνων, το οποίο εκείνη την εποχή εξυπηρετούσε τους ταξιδιώτες οι οποίοι μετακινούνταν από την Ήπειρο προς τη Μακεδονία και αντιθέτως.
Δεξιότερα φαίνεται επίσης με δυσκολία ο πύργος του ρολογιού της πόλεως και αμέσως μετά σε πρώτο πλάνο, επάνω σε μια υπερυψωμένη περιοχή, το τζαμί του Χασάν μπέη. Το τέμενος αυτό ήταν επί τουρκοκρατίας το επίσημο, το μητροπολιτικό θα λέγαμε, της Γενή-σεχήρ (Λάρισας) και ένα από σπουδαιότερα του ελληνικού χώρου[3]. Σε αντιπαράθεση με παλαιότερη φωτογραφία του 1884 φαίνεται ότι έχει αναμορφωθεί το πρόπυλο του τζαμιού. Μετά το 1881, όταν πολλές τουρκικές οικογένειες εγκατέλειψαν τη Λάρισα, το τέμενος αυτό είχε σταματήσει να λειτουργεί και τις θρησκευτικές ανάγκες όσων μουσουλμάνων είχαν απομείνει στην πόλη εξυπηρετούσε το νέο τέμενος (Γενή τζαμί) που βρισκόταν απέναντι από την πλατεία Ανακτόρων και διατηρείται μέχρι και σήμερα και το Μπουρμαλί τζαμί, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο κινηματογράφος «Βικτώρια». Το τζαμί του Χασάν μπέη κατεδαφίσθηκε το 1908 από τη Μουσουλμανική Κοινότητα της Λάρισας και στη θέση του προπολεμικά λειτούργησε το εξοχικό κέντρο «Πευκάκια». Πριν μερικές δεκαετίες ο λοφίσκος αυτός ισοπεδώθηκε και στην θέση του υψώθηκαν, τι άλλο; πολυκατοικίες.
-----------------------
[1]. Ορισμένες λεπτομέρειες της φωτογραφίας στο δημοσιευόμενο κείμενο δεν μπορεί να διακριθούν. Είναι όμως προσιτές με μεγεθυντικό φακό ή κατά την επεξεργασία της εικόνας στον υπολογιστή.
[2] Πρόκειται για την Βασιλική του Καλλιάρχη όπως έμεινε γνωστή, επειδή το 1794, έπειτα από πολλές προσπάθειες, ο μητροπολίτης Διονύσιος ο Καλλιάρχης φρόντισε για την ταχεία ανοικοδόμησή της.
[3]. Το ονόμαζαν και πράσινο τζαμί, προφανώς από την παρουσία πράσινων κιόνων, οι οποίοι προέρχονταν από τα λατομεία πράσινου λίθου της γειτονικής Χασάμπαλης.