Η οδός Κύπρου από την εποχή ακόμα της τουρκοκρατίας φαίνεται ότι ήταν ο κεντρικότερος δρόμος της. Από την άποψη αυτή είναι ενδιαφέρον νομίζω να καταγράψουμε την ιστορική της διαδρομή, να αναφέρουμε τις ονομασίες που κατά περιόδους τής είχαν αποδοθεί και να περιγράψουμε τα σπουδαιότερα κτίρια που την κοσμούσαν. Η οδός αυτή βρίσκεται εντός του ιστορικού κέντρου της και αποτελεί τον κεντρικό άξονα της πόλης από ανατολικά προς τα δυτικά.
- Πρώτη μνεία και αποτύπωση του δρόμου αυτού έχουμε στον χάρτη της Λάρισας του 1880 που περιέχεται στο τέλος του βιβλίου του Επαμεινώνδα Φαρμακίδη[1]. Αναφέρεται στον χάρτη ως οδός Χατζή Χουσεϊν πασά. Αποτελούσε και τότε βασικό δρόμο της πόλης, ήταν σχετικά ευθύς, με αμβλείες γωνιώσεις κατά διαστήματα, βασικό χαρακτηριστικό της Οθωμανικής ρυμοτομίαςκαι εκτεινόταν από τη σημερινή Πλατεία Εβραίων, διέσχιζε τον κεντρικό τομέα της πόλης, καταλάμβανε τη σημερινή Νικηταρά και κατέληγε περίπου στη σημερινή οδό Χρυσοχόου[2].
- Στα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους ο δρόμος αυτός συναντάται στις εφημερίδες και σε διάφορα δημόσια έγγραφα ως οδός Ντάρκουλη ή παραλλαγές αυτής της ονομασίας (Δάρκουλε, Τάρκουλε και άλλες), από το όνομα της κεντρικής τουρκικής συνοικίας Δάρκουλε, η οποία εκτεινόταν περίπου στο τετράγωνο που περικλείεται μεταξύ των σημερινών οδών Κύπρου-Ρούσβελτ-Παπακυριαζή-Παναγούλη.
- Το 1891 «κατά πρότασιν του Δημάρχου το Δημοτικόν Συμβούλιον αποφαίνεται ομοφώνως:ονομάζει την δημοτικήν οδόν Ντάρκουλη ... εις οδόν Αλεξάνδρας, εις μνήμην αΐδιον της μεταστάσης βασιλόπαιδος αγγελομόρφου Αλεξάνδρας[3], συζύγου Μεγάλου Δουκός Παύλου και αναρτά εις πινακίδα το όνομά της». Τα παλαιότερα επιστολικά δελτάρια που απεικονίζουν συχνά τον δρόμο αυτό, τον αναφέρουν ως οδό ή και μερικές φορές ως λεωφόρο Αλεξάνδρας.
- Το 1932 ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος εξέφρασε την επιθυμία να αποκαταστήσει τη μνήμη των έξι εκτελεσθέντων, οι οποίοι θεωρήθηκαν ως πρωταίτιοι της Μικρασιατικής Καταστροφής[4] και η δημοτική αρχή μετονόμασε την Αλεξάνδρας σε οδό των Έξ. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε για πολλά χρόνια.
- Μεταπολεμικά, όταν άρχισε ο αγώνας των Κυπρίων για αυτοδιάθεση (1955), η δημοτική αρχή για να τιμήσει τον αγώνα τους μετονόμασε και πάλι τον κεντρικότερο δρόμο της Λάρισας από οδό των Έξ σε Κύπρου, ονομασία η οποία παραμένει μέχρι σήμερα. Η εικόνα του σημερινού κειμένου ανήκει στον Λαρισαίο ζωγράφο-φωτογράφο Παντελή Γκίνη, και για να προσανατολισθεί ο αναγνώστης αναφέρουμε ότι η λήψη της έγινε από τον εξώστη του δευτέρου ορόφου του νεοκλασικού κτιρίου του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας. Η φωτογραφία είναι της περιόδου 1935 περίπου και η λήψη της φθάνει πολύ μακριά, καλύπτει τη σημερινή Κύπρουκαι φθάνει μέχρι τις αρχές της οδού Νικηταρά. Τα κτίρια που διακρίνονται στη φωτογραφία όπως ήταν πριν από 90 περίπου χρόνια, είναι κατά σειράν τα εξής:
- Στην άκρη αριστερά, διακρίνεται μέρος του φαρμακείου Ζησιάδη από τη Ραψάνη, ο οποίος και το διατήρησε μέχρι το 1941 με την επωνυμία «Φαρμακείον Ν. Ζησιάδου και Σία». Η τοπική κοινωνία το γνώριζε σαν Φαρμακείο «Σαντράλ» από μια διαφημιστική επιγραφή που έφερε στο στηθαίο της στέγης για ένα χρονικό διάστημα.
- Σε επαφή μαζί του ακολουθεί το «Μέγα Ξενοδοχείον το Στέμμα». Ήταν ένα διώροφο κτίσμα με δεκαοκτώ δωμάτια στον επάνω όροφο και δύο μεγάλες αίθουσες στο ισόγειο. Κτίσθηκε το 1887 επί δημαρχίας Διονυσίου Γαλάτη (1887-1891) και ήταν το πολυτελέστερο ξενοδοχείο εκείνης της εποχής. Κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 το χρησιμοποιούσαν σαν προσωρινή διαμονή ανώτατοι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού και ξένοι δημοσιογράφοι, απεσταλμένοι εφημερίδων από χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία). Παρέμεινε σαν δημοτική επιχείρηση μέχρι την πρώτη δημαρχία του Μιχαήλ Σάπκα (1914-1917). Τότε εκποιήθηκε από τον Δήμο και περιήλθε σε ιδιώτες. Με τον σεισμό του 1941 καταστράφηκε και εν συνεχεία κατεδαφίσθηκε ο επάνω όροφος, ενώ ο κάτω στέγασε μεταπολεμικά διάφορα καταστήματα.
- Το ισόγειο κτίσμα που μόλις διακρίνεται αμέσως μετά το ξενοδοχείο στέγαζε την περίοδο εκείνη το υποκατάστημα της Λαϊκής Τράπεζας, ενώ από την πλευρά της οδού Φιλελλήνων ήταν ανεπτυγμένα καταστήματα διαφόρων χρήσεων.
- Το επόμενο κτίριο με τον χαρακτηριστικό τρούλο έμεινε στην ιστορία της Λάρισας σαν Λέσχη Ασλάνη. Στο σημείο αυτό παλαιότερα υπήρχε ένα απλό ισόγειο κτίσμα με μικρά σιδερόφρακτα παράθυρα, ιδιοκτησίας του Τούρκου μεγαλοκτηματία Χατζημέτο, το οποίο στέγαζε τις ποινικές φυλακές της Λάρισας. Το 1905, μετά την πυρκαγιά η οποία κατέστρεψε το κτίριο των Δικαστηρίων που βρισκόταν στον χώρο της πλατείας, ο Τούρκος ιδιοκτήτης κατεδάφισε τις φυλακές και ορισμένα διπλανά κτίσματα και στη θέση τους οικοδόμησε το διώροφο αυτό μέγαρο που κάλυπτε τη γωνία Φιλελλήνων και Αλεξάνδρας. Σ’ αυτό λειτούργησε από το 1906 έως το 1915 η Λέσχη Ασλάνη, η οποία φιλοξενούσε πολλές κοινωνικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Αργότερα λειτούργησε ως ξενοδοχείο των αδελφών Μίχου με το όνομα «Μεγάλη Βρετανία» και στη συνέχεια περιήλθε ως ανταλλάξιμο στο Δημόσιο, το οποίο το παρεχώρησε για να στεγασθεί η Στρατιωτική Λέσχη. Για τον λόγο αυτό είναι καλύτερα να ονομάζουμε το κτίριο αυτό ως μέγαρο Χατζημέτο και όχι ως Λέσχη Ασλάνη. Στο βάθος, μετά το μέγαρο Χατζημέτο, διακρίνεται ο μιναρές του Γενή τζαμί, που υπάρχει μέχρι σήμερα μέχρι τον εξώστη. Ο οβελίσκος κατέπεσε κατά τον σεισμό του 1941. Στη γωνία Κύπρου και Μεγ. Αλεξάνδρου εντοπίζουμε ένα διώροφο κτίσμα, στον άνω όροφο του οποίου στεγαζόταν παλαιότερα το ξενοδοχείο του Αγραφιώτη. Εν συνεχεία το διαχειρίσθηκε ο Γεώργιος Σκένδρος με την επωνυμία «Ξενοδοχείον Ύπνου το Κεντρικόν», όπως επιγράφεται στη φωτογραφία. Το 1936-37 ο Ανδρέας Κουτσίνας κατεδάφισε όλα αυτά τα κτίσματα που ήταν ιδιοκτησία του και έκτισε το τριώροφο κτίριο που υπάρχει μέχρι σήμερα και του οποίου οι επάνω δύο όροφοι στέγασαν από το 1938 το ξενοδοχείο «Ολύμπιον».
Τέλος στα δεξιά της εικόνας και στον χώρο της πλατείας διακρίνεται ένα μέρος της τεράστιας σημερινής Κεντρικής πλατείας η οποία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του δημάρχου Μιχ. Σάπκα και έγινε πανελλήνια γνωστή από τις τεράστιες προεκλογικές συγκεντρώσεις των πολιτικών. Μέχρι τη δεκαετία του 1980 η οδός Κύπρου σταματούσε λίγο πιο κάτω από την πλατεία Εβραίων. Την περίοδο αυτή διανοίχθηκε ο δρόμος και από το σημείο αυτό και μετά συνεχίζεται η Κύπρου ως οδός Θέτιδος πλέον, μέχρι την κυκλική πλατεία Σωτ. Σκίπη.
[1]. Φαρμακίδης Επαμεινώνδας. Η ΛΑΡΙΣΑ. Από των Μυθολογικών χρόνων μεχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881). Βόλος. 1926
[2]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ. Α΄, Λάρισα (1996) σελ. 100.
[3]. Η πριγκίπισσα Αλεξάνδρα (1870-1891) ήταν κόρη του βασιλιά Γεωργίου Α΄ και της Όλγας. Σε ηλικία 16 ετών παντρεύτηκε τον Μεγάλο Δούκα της Ρωσίας Παύλο Αλεξάνδροβιτς, αλλά στις 24 Σεπτεμβρίου 1891, σε ηλικία μόλις 21 ετών, πέθανε κατά τη διάρκεια του τοκετού του δεύτερου παιδιού της. Το πλήγμα ήταν μεγάλο για την βασιλική οικογένεια της Ελλάδος, γι’ αυτό και το όνομά της αποθανατίστηκε σε ιδρύματα (Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) και σε οδούς και άλλων πόλεων, όπως η Λεωφόρος Αλεξάνδρας στην Αθήνα, ονομασία η οποία παραμένει μέχρι και σήμερα.
[4]. Στις 31 Οκτωβρίου 1922 άρχισε η δίκη σε έκτακτο στρατοδικείο, που πρότειναν οι βενιζελικοί αξιωματικοί της Επανάστασης του 1922. Στο εδώλιο κάθισαν επτά πολιτικοί και ένας στρατιωτικός, από τους οποίους οι έξι καταδικάσθηκαν σε θάνατο και εκτελέσθηκαν, γι’ αυτό η καταδίκη αυτή έμεινε στην ιστορία ως η δίκη των Έξ.
