Δημήτριος Γ. Τσάπανος

ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ:

Κτηνοτρόφος και κτηματίας της Φαλάνης

© Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου (2014).

Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου

Πριν από επτά χρόνια (2017), είχαμε αναφερθεί στον Νικόλαο Γ. Τσάπανο (1844-1902), ο οποίος υπήρξε κτηνοτρόφος, κτηματίας και ευεργέτης της Φαλάνης

[1]. Στο σημερινό σημείωμα θα αναφερθούμε στον αδελφό του Δημήτριο Τσάπανο, ο οποίος διαδραμάτισε, όπως και ο αδελφός του, σημαντικό ρόλο στα κοινωνικά δρώμενα της Φαλάνης.
Γιος του εύπορου αρχιποιμένα Γεωργίου (Γάκου) Δ. Τσάπανου (ή Τσιάπανου), ο Δημήτριος Γ. Τσάπανος γεννήθηκε στο Μοναστήρι (Βιτώλια) της Μακεδονίας το έτος 1845. Από νεαρή ηλικία, τόσο αυτός όσο και ο μεγαλύτερος αδελφός του Νικόλαος, ακολουθούσαν κάθε χρόνο (από 26 Οκτωβρίου έως 23 Απριλίου) τον πατέρα τους κατά τη διάρκεια των ετήσιων μετακινήσεων των κοπαδιών τους στη Θεσσαλία. Δύο χρόνια μετά από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1883), η οικογένεια του Γάκου Τσάπανου επέλεξε να εγκατασταθεί οριστικά στο Τατάρ (Φαλάνη).
Για τις ανάγκες βοσκής των ποιμνίων τους (3.000 γιδοπρόβατα) ενοικίασαν την ίδια χρονιά (1883) τον κισλά (λιβάδι) του χωριού Σατόμπασι του Τυρνάβου (Μαυρόλιθος ή Μικρόλιθος) που ανήκε στην πλήρη κυριότητα (εξ αδιαιρέτου) του κτηματία Δημητρίου Αλέκου και του δικηγόρου Χρήστου Αλέκου (κατά 5/12), των αδελφών Γεωργίου, Χρήστου και Αντωνίου Αστεριάδη (κατά 5/12) και των κτηματιών Γιαννακού Ανίτση και Δημητρίου Θέου (κατά 2/12). Το ετήσιο μίσθωμα ανερχόταν στις 270 χρυσές τουρκικές λίρες (6.069,60 δρχ.) [2]. Η ενοικίαση του λιβαδιού στο Σατόμπασι ανανεώθηκε και το επόμενο έτος με το ίδιο τίμημα και τους ίδιους όρους [3].
Το Τατάρ (Φαλάνη) ήταν τσιφλίκι του Οθωμανού κτηματία Χασάν βέη και των παιδιών του: του Χουσνή βέη, του Χαϊρή βέη, του Χουσαμαντίν βέη και της Σαδικά χανούμ, χήρας του Μουστά βέη. Όταν το 1882 οι προαναφερθέντες αναχώρησαν για την Κωνσταντινούπολη, διόρισαν τον Ιωάννη Βελλίδη [4] ως γενικό διαχειριστή «απάντων των εν Θεσσαλία υπαρχόντων κινητών αξιών και ακινήτων κτημάτων». Στις 31 Αυγούστου1889 ο Βελλίδης μεταβίβασε το μεγαλύτερο τμήμα του τσιφλικιού της Φαλάνης στον Δημήτριο Τσάπανο και στον αδελφό του Νικόλαο. Στην κυριότητα των αδελφών Τσάπανου περιήλθαν 1.578 στρέμματα γαιών και 29 οικίες, αποθήκες και πανδοχείο συνολικής εκτάσεως 10.400 τετραγωνικών πήχεων αντί 1.100 χρυσών τουρκικών λιρών (24.750 δρχ.) [5].
Τον Σεπτέμβριο του 1889 ο Χουσνή βέης που στο μεταξύ είχε διορισθεί σύμβουλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ήρθε στη Λάρισα και μεταβίβασε στην πλήρη κυριότητα του Βελλίδη το υπόλοιπο τμήμα του τσιφλικιού της Φαλάνης. Στο τσιφλίκι (μετά από την προαναφερθείσα πώληση στους αδελφούς Τσάπανου), είχαν απομείνει 94 κτήματα συνολικής εκτάσεως 2.380 στρεμμάτων, αγροτικές κατοικίες, στάβλοι, αποθήκες, υδρόμυλοι κ.λπ. Το τίμημα συμφωνήθηκε στις 1.400 χρυσές λίρες (31.500 δρχ.) [6]. Μετά από την τραγική αυτοκτονία του Βελλίδη (1890), τα κτήματά του στη Φαλάνη περιήλθαν στην πλήρη κυριότητα του Αθανασίου Σουρτούκη (κατά τα 3/4 εξ αδιαιρέτου), του Νικολάου Σουρτούκη (κατά το 1/4) και των κληρονόμων τους [7].
Ο Δημήτριος Τσάπανος είχε ακόμα τέσσερις αδελφές. Την Αικατερίνη, η οποία παντρεύτηκε τον Ναούμ Καραμηνά, τη Μαρία, που παντρεύτηκε τον Αναστάσιο Νάστο, την Αναστασία, η οποία παντρεύτηκε τον Ζήση Καρανίκα και τη Δέσποινα, που παντρεύτηκε τον Δημήτριο Μπέλλο. Όλες οι αδελφές του έλαβαν μερίδια από την προσωπική περιουσία του άκληρου αδελφού του Νικόλαου, όπως ο τελευταίος τα είχε ορίσει στη διαθήκη του [8]. Ελάχιστες, όμως, είναι οι πληροφορίες για την προσωπική ζωή του Δημητρίου Τσάπανου. Είναι γνωστή μόνο μία θυγατέρα του, η Ελένη, που παντρεύτηκε τον Αθανάσιο Καρρά (ή Σουχάρα). Όταν ο τελευταίος συνέταξε τη διαθήκη του (Απρίλιος 1896), κληροδότησε στη σύζυγό του Ελένη τη μισή κινητή και ακίνητη περιουσία του, με τον όρο να φροντίζει μέχρι τον θάνατό της τη γηραιά μητέρα του Μαρία (χήρα Γεωργίου Σουχάρα) [9].
Ο Δημήτριος Τσάπανος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του επέδειξε έντονη κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Απεβίωσε στη Φαλάνη στις 24 Σεπτεμβρίου 1918 και κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές στο μικρό νεκροταφείο της κοινότητας. Προς τιμήν του αναγέρθηκε ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη από λευκό μάρμαρο, η οποία διασώζεται μέχρι σήμερα (βλ. φωτογραφία).ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Νικόλαος Γ. Τσάπανος (1844-1902): Κτηνοτρόφος, κτηματίας και ευεργέτης της Φαλάνης», Ελευθερία (Λάρισα), 28 Οκτωβρίου 2017.
[2]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Ν. Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ). Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 006, αρ. 1741 (10 Σεπτεμβρίου 1883).
[3]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 011, αρ. 2912 (29 Αυγούστου 1884).
[4]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Ιωάννης Βελλίδης (1849-1890): Από την απόλυτη «παντοδυναμία» στην τραγική αυτοκτονία», Ελευθερία (Λάρισα), 17 Απριλίου 2016.
[5]. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Συμβολαιογραφικό Αρχείο Αγαθάγγελου Ιωαννίδη, φκ. 028, αρ. 8968 (31 Αυγούστου 1889).
[6]. Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 028, αρ. 9152 (27 Σεπτεμβρίου 1889).
[7]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Αθανάσιος & Νικόλαος Σουρτούκης: Κτηματίες και επιχειρηματίες της Φαλάνης», Ελευθερία (Λάρισα), 25 Αυγούστου 2019.
[8]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 058, αρ. 18317 (5 Φεβρουαρίου 1897).
[9]. Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 055, αρ. 19715 (5 Απριλίου 1896).