24 Απριλίου 2004: Το δημοψήφισμα στην Κύπρο για το σχέδιο Ανάν

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ

Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου

Το διάβημα του Αμερικανού προέδρου Λύντον Τζόνσον προς τον Μακάριο και τον Γεώργιο Παπανδρέου στις 27-3-1965, για μία ενδεχόμενη απόβαση της Τουρκίας στην Κύπρο, αν ερχόταν στο νησί οι ρωσικοί πύραυλοι S-300, επαληθεύτηκε και πραγματοποιήθηκε μετά από δέκα χρόνια στις 20 Ιουλίου 1974, όταν τότε την Ελλάδα την κυβερνούσε το στρατιωτικό καθεστώς της χούντας και αρχηγός της ήταν ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, που ανέλαβε την αρχηγία μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973. Στην Κύπρο λίγες μέρες νωρίτερα, στις 15-7-1974, είχε γίνει στρατιωτικό πραξικόπημα οργανωμένο από τον Ιωαννίδη κατά του προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, όπου ως πρόεδρος της Κύπρου διορίστηκε εθελοντικά ο Νικόλαος Σαμψών, που ήταν «ιδιοκτήτης εφημερίδων και παλαιός αγωνιστής του απελευθερωτικού αγώνα. Υπάρχει, ωστόσο, και η υποψία ότι η εκλογή του Σαμψών δεν ήταν τυχαία…

Η ανάληψη της «προεδρίας» από τον Σαμψών δεν ήταν δυνατό να γίνει ανεκτό από την Τουρκία για κανέναν λόγο… Η Τουρκία πήρε αμέσως απόφαση να εισβάλει στρατιωτικά στην Κύπρο… Ονόμασε την ενέργειά της «ειρηνική επιχείρηση», όπου δήθεν αποσκοπούσε στην επαναφορά της συνταγματικής τάξης στο νησί…» (βιβλ. 1, σελ. 551).
Και έτσι με τις προϋποθέσεις αυτές βασίστηκαν οι Τούρκοι και έκαναν την παράνομη απόβαση τα ξημερώματα της 20 Ιουλίου 1974 για να προστατέψουν δήθεν τη ζωή και την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων από το νέο στρατιωτικό καθεστώς της Κύπρου. «Για την κατάπαυση των εχθροπραξιών στην Κύπρο εργάστηκε φυσικά και το Συμβούλιο Ασφαλείας, που ενέκρινε ομόφωνα το βράδυ της 20ής-7-1974 το ψήφισμα 353 (έγγραφο S/11350). Στη νέα και σοβαρότερη αυτή κρίση αναμείχθηκαν, βέβαια, πάλι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Μεγάλη Βρετανία, το ΝΑΤΟ κ.ά. Ο ίδιος ο γενικός γραμματέας του Ο.Η.Ε. Κουρτ Βαλντχάιμ έφτασε στην Κύπρο και είχε διάφορες επαφές» (βιβλ. 1, σελ. 525).
Ο Μακάριος όταν έγινε το στρατιωτικό πραξικόπημα έφυγε από το νησί και μέσω Μάλτας πήγε στο Λονδίνο και από εκεί στη Νέα Υόρκη, όπου στις 19 Ιουλίου 1974 μίλησε στην έδρα του Ο.Η.Ε. για την κατάσταση στην Κύπρο και κατηγόρησε το στρατιωτικό καθεστώς της Αθήνας ότι είναι υπεύθυνο για το στρατιωτικό πραξικόπημα εναντίον του. Οι Τούρκοι με πρωθυπουργό τον Μπουλέντ Ετζεβίτ μέχρι τις 22 Ιουλίου κατέλαβαν το 18% της Κύπρου με τον Αττίλα 1 και με τον Αττίλα 2 έφτασαν το 38%, ενώ οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι ήταν το 18%. Οι νεκροί από την τουρκική εισβολή ήταν περίπου 6.000 και οι αγνοούμενοι - αιχμάλωτοι 1.619 και από αυτούς οι 83 ήταν από την Ελλάδα. Όταν έγινε η εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, το στρατιωτικό καθεστώς στην Ελλάδα αιφνιδιάστηκε και έκανε επιστράτευση, που όμως ήταν αργά και απροετοίμαστα. Έτσι, η δικτατορία κατέρρευσε και ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της χώρας οι πολιτικοί με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή που ήρθε από το Παρίσι και στην Κύπρο ανέλαβαν κι εκεί οι πολιτικοί με πρωθυπουργό τον πρόεδρο της Βουλής, Γλαύκο Κληρίδη.
Δυστυχώς, όμως, για την Ελλάδα τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής στην Κύπρο, περίπου 40.000, παρέμειναν και παραμένουν ακόμη στα κατεχόμενα εδώ και μισό αιώνα παράνομα, παρά τις αποφάσεις των ψηφισμάτων του Ο.Η.Ε. για αποχώρηση και μάλιστα, σε ένα κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τις 16 Απριλίου 2003, με πρωθυπουργό τότε τον Κώστα Σημίτη και πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Τάσο Παπαδόπουλο. Ο Ο.Η.Ε. στο πλαίσιο της ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών ανάμεσα σε αντιμαχόμενα κράτη υπέβαλε κατά καιρούς εξέχουσες προσωπικότητες με σκοπό την αποδοχή των ειρηνικών σχεδίων για την αποφυγή στρατιωτικής εμπλοκής. Στην περίπτωση της Κύπρου τα σχέδια ειρηνικής διευθέτησης ήταν πολλά, όπως το σχέδιο του Ντην Άτσεσον και το σχέδιο Γκάλο Πλάζα, που απορρίφθηκαν το πρώτο από την Ελλάδα και το δεύτερο από την Τουρκία. Το τελευταίο σχέδιο για την Κύπρο ήταν του γενικού γραμματέα του Ο.Η.Ε. Κόφι Ανάν, που υποβλήθηκε από τον ίδιο στον οργανισμό στις 11 Νοεμβρίου 2002, όπου μετά από πέντε διορθώσεις έγινε αποδεκτό τον Φεβρουάριο του 2003 από τον Τάσο Παπαδόπουλο και από τον Ραούφ Ντενκτάς. Στα δημοψηφίσματα, όμως, που έγιναν στις 24 Απριλίου 2004 οι Τουρκοκύπριοι ψήφισαν «ΝΑΙ», το 64,91%, ενώ οι Ελληνοκύπριοι ψήφισαν «ΟΧΙ», το 75,83%, με πρωτοστάτες τον Χριστόφια του ΑΚΕΛ και τον πρόεδρο της Κύπρου, τον Τάσο Παπαδόπουλο του ΔΗΚΟ.
Στην Ελλάδα η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή κράτησε ουδέτερη στάση, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου του ΠΑΣΟΚ τάχθηκε υπέρ του σχεδίου. Ένας από τους όρους του σχεδίου ήταν να παραμείνει διζωνικό το νέο κράτος μέχρι την πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση: «Το σχέδιο Ανάν ήταν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο λύσης του Κυπριακού στη βάση της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας… Σε γενικές γραμμές το σχέδιο Ανάν προνοούσε την εγκαθίδρυση μιας Ενωμένης Ομοσπονδιακής Κύπρου που θα αποτελούνταν από δύο πολιτικά ίσα συνιστώντα κρατίδια… Το τουρκοκυπριακό κρατίδιο στο 28,6% του εδάφους από περίπου 35% του εδάφους που βρίσκεται σήμερα υπό τουρκικό στρατό. Το σχέδιο Ανάν προέβλεπε την άμεση κατάργηση των ελληνικών και τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων και τη σταδιακή αποχώρηση του τουρκικού και του ελληνικού στρατού σε βάθος πέραν της μίας δεκαετίας μέχρι τα επίπεδα της Συνθήκης συμμαχίας του 1960, δηλαδή τα αγήματα των 950 Ελλήνων και 650 Τούρκων στρατιωτών» (Βιβλ. 2, σελ. 121).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1) Σύγχρονη Εγκυκλοπαίδεια ΕΥΡΩΠΗ, ΕΛΛΑΔΑ, ΚΟΣΜΟΣ, Τόμος 14 ΚΥΠΡΟΣ, Εκδ. Χριστόπουλος, Αθήνα, 1993.
2) Ο ΝΤΕΝΚΤΑΣ ΣΤΟΝ ΝΟΤΟ, Γρηγόρης Ιωάννου, Εκδόσεις Ψηφίδες, Θεσσαλονίκη, 2020.