Το προπολεμικό κτίριο των Δικαστηρίων

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Ένα κτίσμα της Λάρισας πολλαπλών χρήσεων

Το κτίριο όπως ήταν το 1886 και λειτουργούσε ως νοσοκομείο. Εφ. «Άστυ», Αθήναι, φύλλο της 22/06/1886.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου, [e-mail]

Το εντυπωσιακό κτίριο στο σημερινό μας κείμενο απεικονίζει ένα από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα κτίσματα που υπήρχαν στη Λάρισα μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος.

Έχει μεγάλη ιστορία, στέγασε κατά διαστήματα διάφορες υπηρεσίες και κατά την σεισμό του 1941 σχεδόν ισοπεδώθηκε. Βρισκόταν στη νότια πλευρά της Κεντρικής πλατείας, εκεί όπου σήμερα υψώνεται το Δικαστικό Μέγαρο.
Το κτίριο αυτό έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Άρχισε να κτίζεται το 1873 επί τουρκοκρατίας σε χώρο ο οποίος ανήκε αρχικά στον Τούρκο Οσμάν Εφέντη μπέη και αργότερα περιήλθε στην ιδιοκτησία του Νετζίπ μπέη που ήταν πεθερός του Σελήμ πασά, διοικητή της Θεσσαλίας. Ο Επαμ. Φαρμακίδης στο βιβλίο του για τη Λάρισα αναφέρει ότι το κονάκι αυτό του Νετζίπ μπέη, με τη συνδρομή της γυναίκας του, της Νετζίπ μπέϊνας, ήταν ανοικτό και φιλόξενο σε όλους [1]. Από την τελευταία το απέκτησε η Χριστιανική Κοινότητα της Λάρισας. Με πρωτοβουλία του μητροπολίτου Ιωακείμ Κρουσουλούδη (1870-1875) αποφασίστηκε η κατασκευή στον χώρο αυτό κτιρίου με προορισμό να στεγάσει το Γυμνάσιο της Λάρισας που έλειπε [2]. Με γενναιόδωρες εισφορές των μελών της Κοινότητας ξεκίνησε η ανέγερση, όμως η δαπάνη κατασκευής του δεν προϋπολογίστηκε καλά και το 1878 το κτίριο έμεινε ημιτελές. Ευθύς μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλεως, «…εις εφαρμογήν της υπ’ αριθμ. 1135/1881 διαταγής της Βασιλικής Νομαρχίας Λαρίσης, παραχωρείται εις το Δημόσιον το ημιτελές Διδακτήριον της ενταύθα Χριστιανικής Κοινότητος, όπερ είχεν προορισθεί δια Γυμνάσιον. Ο Δήμος Λαρίσης, όστις αντιπροσωπεύει την παλαιάν Κοινότητα εψηφίσατο την παραχώρησιν, όπως γίνει χρήσις αυτής προς ωφέλειαν των κατοίκων. Εψηφίσατο άμα και τον διορισμόν Εφορευτικής Επιτροπείας εκ των Χρ. Γεωργιάδου, Αριστ. Αλέκου και Βασιλείου Αργυροπούλου» [3]. Μόλις το κτίριο περιήλθε στο Δημόσιο η Ελληνική κυβέρνηση το ολοκλήρωσε σύντομα και σ’ αυτό στεγάσθηκε το Διδασκαλείο, σχολή επιπέδου Παιδαγωγικής Ακαδημίας, από το οποίο αποφοιτούσαν δάσκαλοι. Τα επίσημα εγκαίνια του κτιρίου έγιναν στις 10 Οκτωβρίου 1882 και λειτούργησε μέχρι το 1907. Δυστυχώς όμως για διάφορους λόγους το Διδασκαλείο για δύο περιόδους (1885-1891 και 1897-1899) δεν λειτούργησε.
Στα διαστήματα αυτά χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Στην πρώτη διακοπή (1885-1891) φιλοξένησε τραυματίες από συνοριακές συμπλοκές τον Μάιο του 1886 στην περιοχή της Μελούνας κατά τη διάρκεια της οποίας πυρπολήθηκε από τους Έλληνες ο τουρκικός συνοριακός σταθμός και της Κούτρας στο Ζάρκο Τρικάλων, όπου φονεύθηκε ο αξιωματικός Λώρης Κωνσταντίνος, ενώ στη δεύτερη διακοπή (1897-1898) νοσηλεύονταν Τούρκοι στρατιώτες κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 και της προσωρινής τουρκικής κατοχής.
Στις 7 Ιανουαρίου 1905 έπληξε τη Λάρισα σεισμός, ο οποίος επέφερε καταστροφές στο κτίριο του Διδασκαλείου. Μια βδομάδα αργότερα μεγάλη πυρκαγιά κατέκαψε ολοσχερώς τα Δικαστήρια που στεγάζονταν στο παλιό τουρκικό Διοικητήριο της Πλατείας. Έπειτα απ’ αυτά ο Δήμος αποκατέστησε τις βλάβες στο Διδασκαλείο και αποφασίσθηκε να στεγασθούν προσωρινά σ’ αυτό ορισμένες δικαστικές υπηρεσίες που είχαν μείνει ανέστιες, μέχρι την κατασκευή νέου κτιρίου. Τελικά όμως τα Δικαστήρια παρέμειναν στο κτίριο αυτό μέχρι τον μεγάλο σεισμό του 1941 κατά τον οποίο, όπως αναφέρθηκε, σχεδόν ισοπεδώθηκε.
Το κτίριο των Δικαστηρίων αρχιτεκτονικά αποτελούνταν από τρία επιμήκη ισόγεια κτίσματα με ημιυπόγειο, εκ των οποίων το μήκος του μεσαίου ήταν μικρότερο των δύο άλλων. Τα τρία κτίσματα τα χώριζαν δύο στενοί διάδρομοι. Η τοιχοποιία ήταν πέτρινη και κάθε κτίριο καλυπτόταν από δίριχτη στέγη με κεραμίδια. Η είσοδος του Διδασκαλείου, όπως αναφέρει στις αναμνήσεις του ο παλιός πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Τάκης Ιατρού, ήταν από την πλευρά της οδού Παπακυριαζή, αργότερα όμως, όταν αναπτύχθηκε η Κεντρική πλατεία Θέμιδος, η κύρια είσοδος έβλεπε προς αυτήν. Αρχιτέκτονας ήταν ο ίδιος που έκτισε και το Τουρκικό Διοικητήριο , ο Στυλ. Βουκαδόρος από τη Ζάκυνθο. Η μορφή του είχε νεοκλασικά στοιχεία, με κυριότερα τα τριγωνικά αετώματα στις απολήξεις των νότιων επί της Παπακυριαζή και των βόρειων επί της Πλατείας επιφανειών. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 τα Δικαστήρια ήταν ένα γερασμένο κτίριο, με μικρά δωμάτια, κατεστραμμένα ξύλινα δάπεδα και κουφώματα. Την εποχή αυτή ξεκίνησαν προσπάθειες ανέγερσης νέου κτιρίου Δικαστηρίων στην Πλατεία Ταχυδρομείου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το κτίριο Κατσίγρα της Ιατρικής Σχολής, ενώ εκεί που βρίσκεται το Δικαστικό Μέγαρο ο χώρος προοριζόταν για την ανέγερση Διοικητηρίου. Όμως τα σχέδια έμειναν στα χαρτιά και οι προσπάθειες ματαιώθηκαν γιατί εν τω μεταξύ προέκυψε η δικτατορία Μεταξά και τον Οκτώβριο του 1940 η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο.
Μετά τον σεισμό του 1941 και την καταστροφή των Δικαστηρίων, οι υπηρεσίες του αναγκαστικά διασκορπίστηκαν σε διάφορα κτίρια της πόλης, όσα επέζησαν από τις συμφορές. Μεταπολεμικά το οικόπεδο των Δικαστηρίων είχε γεμίσει με πρόχειρα ξύλινα παραπήγματα και στρατιωτικά τολς (κυματοειδείς τοξοειδείς σιδερένιες κατασκευές) που στέγαζαν προσκόπους και άλλες βοηθητικές υπηρεσίες. Εν τω μεταξύ άρχισαν οι πιέσεις στην κεντρική εξουσία για την κατασκευή νέου Δικαστικού Μεγάρου στη θέση του παλαιού. Έπειτα από μια εικοσαετία προσπαθειών στις 30 Οκτωβρίου 1966 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος και στις 29 Ιουνίου 1972 εγκαινιάστηκε το σημερινό Δικαστικό Μέγαρο.
———————————————————
[1]. Στο λουτρό του σπιτιού της Νετζίπ μπέϊνας είχε εντοπίσει το 1857 ο ιατρός Σπυρίδων Σαμαρτζίδης το κάλυμμα της σαρκοφάγου από τον υποτιθέμενο τάφο του Ιπποκράτη. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Σπυρίδων και Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου. Το ζευγάρι που ανακίνησε το θέμα του τάφου του Ιπποκράτη. Ιχνηλατώντας-Δ΄ (2017) σελ. 197-200.
[2]. Την περίοδο εκείνη η Λάρισα είχε τη δυνατότητα να προσφέρει γραμματικές γνώσεις μόνο μέχρι επιπέδου Ελληνικού Σχολείου. Όποιος μαθητής ήθελε να ακολουθήσει γυμνασιακές σπουδές ήταν αναγκασμένος να μετακομίζει στην Αθήνα και κυρίως στη Βαρβάκειο Σχολή ή στη Λαμία.
[3]. Από τα Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης.