Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)
Η απαρχή της Επισκοπής Πλαταμώνος ανάγεται αδρά στη μεσαιωνική περίοδο. Έκτοτε επέζησε επί αιώνες με διάφορες ονομασίες (Επισκοπή Λυκοστομίου, Θεσσαλικών Τεμπών, Πλαταμώνος και Λυκοστομίου) και τερμάτισε τον βίο της το 1900, χρονολογία κατά την οποία ενσωματώθηκε με τη Μητρόπολη Λαρίσης, οπότε και μετονομάσθηκε σε Μητρόπολη Λαρίσης και Πλαταμώνος. Εδώ και μερικές δεκαετίες ο όρος Πλαταμώνος περιήλθε στη Μητρόπολη Κίτρους, η οποία μετονομάσθηκε σε Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος, ενώ η δική μας Μητρόπολη έγινε Λαρίσης και Τυρνάβου.
Από τον θρόνο της Επισκοπής Πλαταμώνος πέρασαν όλους αυτούς τους αιώνες πολλοί και φωτισμένοι ιεράρχες. Ο Αμβρόσιος Κασσάρας (1877-1900) έμελλε να είναι ο τελευταίος επίσκοπός της. Τοποθετήθηκε στην Επισκοπή το 1877 στη θέση του «μεταστάντος εις τας αιωνίους μονάς» προκατόχου του Ιακώβου. Το 1881 με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο, η Επισκοπική Περιφέρεια Πλαταμώνος εδαφικά διχοτομήθηκε. Το βόρειο τμήμα της (Πλαταμώνας, Λεπτοκαρυά, Καρυά, Λιτόχωρο και άλλοι μικρότεροι οικισμοί) παρέμεινε υπό Οθωμανική κατοχή και είχε προσκολληθεί στην Επισκοπή Κίτρους, ενώ το υπόλοιπο τμήμα του προσαρτήθηκε στην Ελλάδα και παρέμεινε ως Επισκοπή Πλαταμώνος, με επίσκοπο τον Αμβρόσιο, ο οποίος παρέμεινε στην Επισκοπή μέχρι το 1900. Τη χρονολογία αυτή με συνοδική απόφαση η Επισκοπή Πλαταμώνος καταργήθηκε, συνενώθηκε με τη Μητρόπολη Λαρίσης και ο επίσκοπός της Αμβρόσιος κατέλαβε τον μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας, ο οποίος από το 1896, με τον θάνατο του μητροπολίτου Νεοφύτου Πετρίδη, παρέμενε κενός. Η συνολική διαποίμανση του Αμβροσίου στην Επισκοπή Πλαταμώνος διήρκησε 23 έτη. Από αυτά, τα τέσσερα πρώτα (1887-1881) όλη η γεωγραφική έκταση της Επισκοπής ήταν υπό τουρκική κατοχή και υπαγόταν στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, ενώ τα υπόλοιπα δεκαεννέα έτη (1881-1900) η έκτασή της είχε περιορισθεί στο νότιο τμήμα της Επισκοπής και είχε προσαρτηθεί στην Ελλάδα.
Ο Αμβρόσιος Κασσάρας έφθασε στη Ραψάνη, η οποία σημειωτέον την περίοδο εκείνη ήταν η έδρα της Επισκοπής, στις 22 Μαρτίου 1877. Καθώς ήταν εξαιρετικά μορφωμένος, δυναμικός και διοικητικά έμπειρος από την προηγούμενη θητεία του ως Πρωτοσύγκελος στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, από τα πρώτα μελήματά του ήταν η δημιουργία αρχείου, στο οποίο να αναγράφονται όλες οι δραστηριότητες της Επισκοπής και το οποίο ονόμασε «Κώδικα της Επισκοπής Πλαταμώνος». Σ’ αυτόν κατέγραφε εκκλησιαστικά έγγραφα, διαθήκες, διαζύγια, πρακτικά συνεδριάσεων του επισκοπικού δικαστηρίου, δικαστικές αποφάσεις, γάμους, την αλληλογραφία με τις εκκλησιαστικές, τις δημόσιες και τις δημοτικές αρχές και κάθε άλλη δραστηριότητα που αφορούσε την επικοινωνία με τον ιερό κλήρο της Επισκοπής του. Στο μεγαλύτερο μέρος ο Κώδικας είναι γραμμένος από τον ίδιο, με τη χαρακτηριστική γραφή του, καθώς οι συνεργάτες του κληρικοί και λαϊκοί ήταν ως επί το πλείστον ολιγογράμματοι και μόνον όταν ο ίδιος απουσίαζε τον αντικαθιστούσαν στην ενημέρωση του αρχείου. Πρέπει στο σημείο αυτό να θυμίσουμε ότι οι αρμοδιότητες των αρχιερέων κατά την Τουρκοκρατία, πέραν των εκκλησιαστικών καθηκόντων, επεκτείνονταν και σε άλλα θέματα, όπως δικαστικά πλημμελήματα, θέματα τοπικής διοίκησης, εφαρμογή οικογενειακού δικαίου, κ.λπ., τα οποία αφορούσαν αποκλειστικά τις σχέσεις μεταξύ των υπόδουλων χριστιανών.
Ο Κώδικας αυτός της Επισκοπής Πλαταμώνος έχει διασωθεί και σήμερα ανήκει στα αποκτήματα του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας. Πρόκειται για ένα βιβλίο μεγάλων διαστάσεων και είναι από τα λίγα κειμήλια της «πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Επισκοπής Πλαταμώνος», τα οποία έχουν διασωθεί.
Στις πρώτες σελίδες του Κώδικα και με ημερομηνία Νοέμβριος 1877, δηλαδή λίγους μήνες μετά την άφιξη του Αμβροσίου στη Ραψάνη, την έδρα της Επισκοπής, παρατίθεται το κείμενο διαζευκτηρίου γράμματος, το οποίον αφορά την υπόθεση ενός διαζυγίου σε κάποιο παντρεμένο ζευγάρι από την Καρυά, χωριό το οποίο υπαγόταν την περίοδο εκείνη στη δικαιοδοσία της Επισκοπής Πλαταμώνος. Το κείμενο είναι γραμμένο από τον ίδιο τον Αμβρόσιο και σε ελεύθερη καταγραφή, αναφέρεται στο εξής γεγονός.
Παρουσία των δημογερόντων της Καρυάς, παρουσιάσθηκε στον επίσκοπο Αμβρόσιο με δάκρυα στα μάτια η Μαρία Δ., κάτοικος Καρυάς, παραπονούμενη ότι ο σύζυγός της Ελευθέριος Κ. δεν ήταν ικανός να συνευρεθεί μαζί της «και τα τοις ανδράσι συνήθη ποιήσαι», αν και είχαν περάσει σχεδόν τρία χρόνια από τότε που τον παντρεύτηκε. Επειδή, λοιπόν, δεν μπορούσε να υπομένει άλλο αυτήν την κατάσταση, ζητούσε διαζύγιο. Ο Αμβρόσιος την άκουσε προσεκτικά, αλλά για λόγους δικαίου προσκάλεσε και τον σύζυγό της, από τον οποίο ζήτησε να του επιβεβαιώσει εάν αληθεύουν αυτά που η γυναίκα του του καταμαρτυρούσε. Όμως, η απάντησή του δεν υπήρξε σαφής και δεν ικανοποίησε τον ιεράρχη. Για τον λόγο αυτόν ζήτησε να γίνει ιατρική γνωμάτευση. Επειδή, όμως, στη Ραψάνη δεν υπήρχε επιστήμονας ιατρός διαθέσιμος, δύο πρακτικές μαίες εξέτασαν τη γυναίκα και τη βρήκαν μετά από τρία χρόνια γάμου παρθένο. Έπειτα από την εξέλιξη αυτή ο σύζυγος αναγκάσθηκε εκ των πραγμάτων να παραδεχθεί την ανικανότητά του. Ο επίσκοπος, κρίνοντας ότι η γυναίκα έχει όλο το δίκαιο με το μέρος της, έδωσε τη συγκατάθεσή του για την έκδοση του διαζυγίου, ώστε στο μέλλον, εάν αυτή το επιθυμεί, να προχωρήσει ελεύθερα σε άλλον γάμο.
Επειδή το διαζευκτήριο γράμμα παρουσιάζει σπουδαίο ενδιαφέρον για την πρωτοτυπία, την προσεκτική διατύπωση, την ορολογία και τη φιλολογική αρτιότητά του σε άκρως καθαρεύουσα γραφή, το επισυνάπτουμε όπως είναι καταγραμμένος στον Κώδικα, διατηρώντας αυτούσια τη γλαφυρή σύνταξή του. Ας το απολαύσουν όσοι αγαπούν την ελληνική γλώσσα, παρά τις ατέλειες της μονοτονικής γραφής:
«Προκαθημένης της ημών ταπεινότητος και παρουσιαζόντων των εντιμοτάτων Δημογερόντων του καθ’ ημάς χωρίου Καρυάς, παρέστη ενώπιον ημών η εκ του ιδίου χωρίου Μαρία Δ. προσκλαιομένη και λέγουσα ημίν ότι ο σύζυγος αυτής Ελευθέριος Κ. ουκ έστιν ικανός μετ’ αυτής συνερευθήναι και τα τοις ανδράσι συνήθη ποιήσαι, και ταύτα ενώ το τρίτον έτος της υπανδρείας αυτής διατρέχει, ως εκ του οποίου αδυνατούσα επί πλέον να υπομένη, εζητείτο μετά δακρύων την απ’ αυτού τελείαν και κανονικήν διάζευξιν. Η ταπεινότης ημών μη δούσα αμέσως πίστιν εις τα της γυναικός λεγόμενα, μετεκαλέσατο μεν παρ’ εαυτή τον ταύτης σύζυγον Ελευθέριον Κ., όν και πνευματικώ τω τρόπω ηρώτησεν είγε έχεται αληθείας το παρά της γυναικός αυτού λεγόμενον, αλλ’ ούτος υπ’ αιδούς φαίνεται ευλαβηθείς, δεν ηθέλησεν εν αρχή να μαρτυρήση ημίν καθαράν την αλήθειαν. Εγένετο όθεν ανάγκη, εν ελλείψει επιστήμονος Ιατρού όστις να εξετάση τον ως ανίκανον προς εκπλήρωσιν του φυσικού του καθήκοντος κατηγορούμενον άνδρα, να προσκληθώσι δύο μαίαι, εις άς να υποβληθή προς εξέτασιν η ειρημένη Μαρία Δ., είγε κατά το λέγειν αυτής διατελεί εισέτι παρθένος από του γάμου αυτής. Επειδή δε τούτου γενομένου αι μαίαι απεφήναντο περί της παρθενίας της γυναικός, ο δε ταύτης σύζυγος μη έχων ήδη τι απολογηθήναι, κατέθηκεν ότι πράγματι δεν ηθέλησεν καθ’ όλον το διάστημα τούτο να συνευρεθή μετά της ιδίας γαμετής, εξ’ ού διαρρήδην κατεδείχθη ότι ομολογουμένως αδυνατοί να εκπληρώση το συζυγικόν αυτού καθήκον. Επειδή της νέας επιμενούσης εις την από του ανδρός αυτής διάζευξιν, η ταπεινότης ημών κατείδε το κανονικόν της αιτήσεως της γυναικός, έγνω τελευταίον διαζεύξαι αυτοίς απ’ αλλήλων διαζεύξει τελεία. Όθεν τουντεύθεν οι ειρημένοι Μαρία Δ. και Ελευθέριος Κ. εισί διαζευγμένοι απ’ αλλήλων και όλως ξένοι και απαλλοτριωμένοι, ελεύθεροί τε παντός προς αλλήλους γαμικού δεσμού, δυναμένης της γυναιξί μόνης, ει βούλοιτο, ετέρους συνάψαι γάμους. Εφ’ ώ εξεδόθη το παρόν ημών διαζευκτήριον γράμμα και επεδόθη τη γυναικί.
Εν μηνί Νοεμβρίω 1877
Ο Πλαταμώνος Αμβρόσιος επιβεβαιοί».
Το γραπτό αυτό κείμενο του διαζευκτηρίου γράμματος αναδεικνύει σαφώς τη λογιότητα, την προσωπικότητα και την προοδευτικότητα του ποιμενάρχη της Επισκοπής Πλαταμώνος Αμβροσίου Κασσάρα, ο οποίος ποίμαινε μια μικρή επαρχία της περιοχής μας, την οποία φώτιζε και διαφώτιζε σε μια περίοδο σχεδόν πλήρους αναλφαβητισμού.
