Στην καθημερινότητα της ζωής μας τα ονόματα των δρόμων μιας πόλης μπορεί να περνούν απαρατήρητα, δεν παύουν όμως να είναι σημεία διαρκούς συλλογικής μνήμης, καθώς όχι μόνο προφέρονται στις καθημερινές αναζητήσεις, αλλά και αναγράφονται συχνά για διαφορετικούς λόγους. Ουσιαστικά οι ονομασίες αυτές αποβλέπουν στην ίδια σκοπιμότητα όπως και τα διάφορα μνημεία που στήνονται για να τιμήσουν ιστορικά γεγονότα και επώνυμα άτομα. Αποτελούν αναβίωση κάποιας εθνικής ή τοπικής μνήμης και αντικατοπτρίζουν τη σχέση της τοπικής κοινωνίας με την ιστορία της, με αυτό που η ίδια ορίζει ως «ρίζες» και ως «κληρονομιά» της. Το όνομα κάθε δρόμου κρύβει και ένα γεγονός το οποίο συνήθως είναι πολύ γνωστό (λ.χ. οδός 28ης Οκτωβρίου), αναδεικνύει τη συμβολή κάποιου τοπικού παράγοντα (λ.χ. οδός δημάρχου Γεωργιάδη), προσδιορίζει κάποια περιοχή της πόλης (λ.χ. οδός Ακροπόλεως), κλπ .
Ουσιαστικά λοιπόν, στην πλειονότητα των περιπτώσεων η ονοματοθεσία των δρόμων αποτελεί μια διαδικασία η οποία βασίζεται στη μελέτη του παρελθόντος και αποβλέπει στη συντήρηση της ιστορικής μνήμης. Tα ονόματα τα εγκρίνει το Δημοτικό Συμβούλιο ύστερα από εισήγηση του Δημάρχου, ο οποίος συνήθως δέχεται προτάσεις, οι οποίες ελέγχονται από την ειδική επιτροπή ονοματοθεσίας.
Όσο για το ενδεχόμενο της μετονομασίας μιας οδού, θα πρέπει να υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος που να την επιτρέπει. Διεθνώς στις μεγάλες πόλεις η μετονομασία μιας οδού, ειδικά στον κεντρικό τομέα τους, αποτελεί μια πολύ δύσκολη απόφαση, καθώς υπάρχει βαθύς σεβασμός στις αποφάσεις των δημοτικών επιτροπών που την επέβαλλαν. Στη χώρα μας όμως παρατηρούμε ότι οι δήμοι έχουν την τάση να αλλάζουν συχνά τα ονόματα των δρόμων με διάφορες αφορμές. Σαν το πιο ηχηρό παράδειγμα αναφέρω τη σημερινή οδό Παναγούλη. Ονομάσθηκε μετά την απελευθέρωση του 1881 οδός Αχιλλέως και κατά καιρούς έλαβε πάμπολλες ονομασίες, όπως διαδόχου Κωνσταντίνου, Παύλου Στεφάνοβικ, πρίγκιπος Ανδρέου, βασιλέως Κωνσταντίνου, Αλέκου Παναγούλη, ίσως και με άλλα ονόματα που μέχρι στιγμής δεν κατορθώθηκε να εντοπισθούν. Αυτές οι συχνές αντικαταστάσεις των ονομάτων με νέα, μπορεί τελικά να είναι και αποκαλυπτικές για τις επιλεκτικές διαθέσεις της συλλογικής μνήμης του εκάστοτε Δημοτικού Συμβουλίου. Αν επιχειρήσουμε έναν μικρό περίπατο στην πόλη και τις συνοικίες της, θα καταλήξουμε σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Προς τούτο θα μας βοηθήσει πολύ και το βιβλίο του αείμνηστου δικηγόρου Γιώργου Ζιαζιά «Τοπωνυμική Εγκυκλοπαίδεια Οδών και Πλατειών Λάρισας», έκδοση του 1995.
Στην πράξη όμως έχει αποδειχθεί πολλές φορές πως η αφομοίωση της παλαιότερης ονομασίας ενός δρόμου από τους πολίτες μπορεί να είναι ισχυρότερη από την πιο πρόσφατη επίσημη μετονομασία της. Θα αναφέρω ως παράδειγμα την οδό Διονυσίου Σκυλοσόφου. Αν και το 2012 έπειτα από υποδείξεις της Μητροπόλεως Λαρίσης και Λαρισαίων πολιτών, μετονομάσθηκε σωστά σε μητροπολίτου Διονυσίου Φιλοσόφου, παρατηρούμε ότι η παλαιά μονολεκτική ονομασία ως Σκυλοσόφου εξακολουθεί να παραμένει, τουλάχιστον στον προφορικό λόγο. Για να μην αναφέρω και δύο ηχηρές περιπτώσεις σε δρόμους των Αθηνών. Π.χ. Ποιος γνωρίζει σήμερα ότι η επίσημη ονομασία της οδού Πατησίων είναι 28ης Οκτωβρίου; Ή ότι η κεντρικότερη λεωφόρος της, η Πανεπιστημίου, επίσημα ονομάζεται Ελευθερίου Βενιζέλου;
Ένα άλλο θέμα είναι η πληρότητα της αναγραφής της ονομασίας στις πινακίδες σήμανσης των οδών. Είναι επιεικώς ελλιπέστατη και μερικές φορές λανθασμένη. Λίγο το αναγκαστικά μικρό της μέγεθος, κάπως περισσότερο η προχειρότητα κατασκευής και κυρίως ο περιορισμός της δαπάνης, οδηγούν μερικές φορές σε ανακρίβειες. Εκείνο βέβαια που με ενοχλεί προσωπικά και συγχρόνως συγχέει τους επισκέπτες ιδιαίτερα της Λάρισας, είναι το γεγονός της έλλειψης πινακίδων σήμανσης των οδών στις νεοαναγερθείσες οικοδομές. Δυστυχώς ο κατασκευαστής δεν αισθάνεται καθόλου την υποχρέωση να τοποθετήσει εκ νέου την αφαιρεθείσα κατά την κατεδάφιση πινακίδα ή να αναρτήσει μια καινούρια στο νέο κτίριο.
Και τώρα ας αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα μετονομασίας δρόμων. Έγινε ήδη αναφορά στην οδό Παναγούλη. Θα αναφέρουμε και τις μετονομασίες δύο άλλων μεγάλων δρόμων της Λάρισας. Η σημερινή Παπαναστασίου είχε διαδοχικά τις ακόλουθες ονομασίες: Η αρχική ήταν Ακροπόλεως γιατί ξεκινούσε από τον Λόφο της Ακρόπολης και κατέληγε μέχρι τον Άγιο Νικόλαο και την πύλη Φαρσάλων, το 1920 έγινε βασιλέως Αλεξάνδρου, το 1936 Βασιλίσσης Σοφίας και μετά την μεταπολίτευση Δημοκρατίας και οριστικά πλέον Παπαναστασίου.
Η οδός Κύπρου επί τουρκοκρατίας ονομαζόταν Χατζή Χουσεΐν πασά, μετά την απελευθέρωση οδός Ντάρκουλη, το 1891 πριγκίπισσας Αλεξάνδρας, το 1932 οδός των Έξ και το 1956 οδός Κύπρου. Το ίδιο συμβαίνει ίσως σε μικρότερο βαθμό και σε άλλους δρόμους,
Μέσα σε 142 χρόνια ελεύθερης ζωής, η Λάρισα έχει βιώσει καταστρεπτικά φυσικά φαινόμενα (πλημμύρες, σεισμοί), αρκετούς πολέμους (ελληνοτουρκικός του 1897, βαλκανικοί του 1912-13, δύο παγκόσμιοι πόλεμοι), εσωτερικές πολιτικές και πολιτειακές αναταραχές (εθνικός διχασμός, δικτατορίες, εξώσεις βασιλέων, κατοχική ταπείνωση, εμφύλιος, χούντα). Με μια απλή παρατήρηση γίνεται κατανοητό ότι όλα αυτά τα γεγονότα αντανακλούν και στις εκάστοτε ονοματοθεσίες των δρόμων. Η ευκολία διαδοχικής αλλαγής στην ονομασία τους, παρακολουθεί σε μεγάλο βαθμό και την ιστορική διαδρομή της πόλης.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
