Λόγω της σημασίας της επόμενο ήταν να ελκύσει την προσοχή πολλών ξένων ταξιδιωτών και περιηγητών. Όλοι αυτοί σε περιόδους ακμής την είδαν μεγάλη, πολύβουη, πολυφυλετική, με ανάκτορα, με πλούσια εμπορική κίνηση και επάρκεια αγαθών. Άλλοτε την βρήκαν σε παρακμή, βρώμικη, φτωχή τουρκόπολη, με άσχημους δρόμους και ασήμαντα κτίσματα. Παρ’ όλα αυτά όμως παρέμενε πάντοτε μία από τις μεγαλύτερες πόλεις του ελληνικού χώρου. Από τις αφηγήσεις που άφησαν οι ξένοι περιηγητές στο διάστημα των τεσσάρων και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας, δημιουργήθηκε μια σπουδαία και εκτεταμένη ταξιδιωτική φιλολογία για την πόλη μας, στοιχείο το οποίο αποδεικνύεται πολύτιμο για την ιστορική μελέτη αυτής της περιόδου, αφού τοπικές ιστορικές πηγές δεν υπάρχουν ή δεν διασώθηκαν. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Πολλοί συνόδευαν τα έντυπα ή χειρόγραφα οδοιπορικά τους με χαρακτικά κάθε λογής, στα οποία απεικόνιζαν όμορφα τοπία, φιλοτεχνούσαν εντυπωσιακά κτίρια, κατέγραφαν, αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, με την πέννα ή τον χρωστήρα, καθώς και καθημερινές δραστηριότητες των κατοίκων της. Το πολύτιμο και ανεκτίμητο αυτό εικαστικό υλικό, έρχεται όχι μόνον να συμπληρώσει τις περιγραφές, αλλά και να τις εμπλουτίσει με φως και ζωντάνια.
Κατά καιρούς έχουμε αναφέρει αρκετούς από τους επισκέπτες της Λάρισας που την περιέγραψαν και την αποτύπωσαν εικαστικά. Σήμερα θα αναφερθούμε εκ νέου στον Βαυαρό Ludwig Koellnberger, ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη μας το 1934. O Koellnberger (1811-1892) γεννήθηκε στο Salzburg της σημερινής Αυστρίας. Μεγάλωσε και ανατράφηκε σε έντονα φιλελληνικό περιβάλλον, γι’ αυτό και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι κατατάχθηκε στο Επικουρικό Βαυαρικό Εκστρατευτικό Σώμα, το οποίο ακολούθησε τον βασιλέα Όθωνα στην Ελλάδα το 1833. Στη χώρα μας έμεινε περίπου πέντε χρόνια. Κατά την παραμονή του, παράπλευρα με τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, εύρισκε τον χρόνο για να ξεδιπλώνει την ανήσυχη καλλιτεχνική του φύση. Κατέγραψε διάφορα στιγμιότυπα από τη δραστηριότητα του Βαυαρικού Εκστρατευτικού Σώματος, από την καθημερινή ζωή του ελληνικού χώρου και αποτύπωσε αρχαιολογικούς χώρους, τοπία, κάστρα, λαϊκές φορεσιές και έθιμα της περιόδου εκείνης. Τα χαρακτικά του διασώζονται μέχρι σήμερα, είναι συνολικά 107 υδατογραφίες και μερικά σχέδια με μολύβι. Αντίγραφά τους φιλοτεχνήθηκαν το 1910 από τον Hans Hanke και σήμερα υπάρχουν στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, η οποία ως γνωστόν στεγάζεται στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής.
Την άνοιξη του 1834 ένα τμήμα του Βαυαρικού Σώματος επικουρούμενο και από Έλληνες αξιωματικούς, ενώ βρισκόταν στην περιοχή της Λαμίας διατάχθηκε από την Κεντρική εξουσία στην Αθήνα, να μεταβεί με μυστική αποστολή στη Λάρισα για συνομιλίες με τον Νουρή πασά. Μεταξύ των μελών της ελληνικής αποστολής υπήρξε και ο Koellnberger, ο οποίος βρήκε την ευκαιρία κατά την παραμονή του στη Λάρισα να φιλοτεχνήσει πέντε υδατογραφίες, οι οποίες αποτυπώνουν στιγμές από τη διπλωματική επίσκεψη των Βαυαρών.
Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων υπήρξαν η στρατιωτική παρέλαση και οι ασκήσεις μάχης, οι οποίες έγιναν στην ευρύτερη περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Αλκαζάρ με το άλσος και τις αθλητικές εγκαταστάσεις. Τις εκδηλώσεις αυτές παρακολούθησαν από κοινού Τούρκοι και Έλληνες αξιωματικοί και οπλίτες, αλλά και πλήθος κόσμου [1]. Τις εκδηλώσεις αυτές αποτύπωσε με τον χρωστήρα του ο Koellnberger.
Κατά την τουρκοκρατία οι στρατιωτικές εκδηλώσεις πραγματοποιούνταν σε μια μεγάλη επίπεδη έκταση στην πέραν της μεγάλης γέφυρας περιοχή. Λεγόταν Μεριάς και μετά την απελευθέρωση της Λάρισας μετονομάσθηκε αρχαιοπρεπώς σε Πεδίον του Άρεως, ακριβώς επειδή χρησιμοποιείτο ως χώρος στρατιωτικών γυμνασίων. Στη δημοσιευόμενη εικόνα, τουρκικά στρατεύματα παρελαύνουν μπροστά από Τούρκους και Έλληνες αξιωματούχους, οι οποίοι παρακολουθούν την εκδήλωση προφυλαγμένοι κάτω από μια μεγάλη σκηνή, πλούσια διακοσμημένη. Σε ευρύχωρο καναπέ αναπαύεται ο πασάς με τον υπασπιστή του, ενώ αριστερά ο επικεφαλής της ελληνικής αποστολής Βαυαρός στρατηγός von Schmalz και σε ημικύκλιο οι υπόλοιποι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι. Σε απόσταση, πλήθος λαού παρακολουθεί με θαυμασμό την παρέλαση, επιτηρούμενο αυστηρά από Τούρκους στρατιώτες.
Στο βάθος διαγράφεται τμήμα της Λάρισας. Μια σειρά από δένδρα υποδηλώνουν τη βλάστηση που υπάρχει στις όχθες του Πηνειού. Σε μια υπερυψωμένη περιοχή προβάλλει τζαμί με τον μιναρέ του να λογχίζει τον ουρανό και στο βάθος κυρίαρχα στοιχεία είναι τα πολλά τζαμιά με τους μιναρέδες και αραιά μικρές κατοικίες.
Η εικόνα αυτή τεχνοκριτικά θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σαν απλοϊκή και άτεχνη. Όμως ενώ η αμεσότητα του σχεδίου στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα, αν και τα ατομικά χαρακτηριστικά των φυσιογνωμιών υστερούν και είναι υποτονικά, παρατηρούμε ότι απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό η αντικειμενικότητα του τοπίου. Όμως σε τελική ανάλυση, το χαρακτικό αυτό οπωσδήποτε καταγράφει ένα γνωστό ιστορικό γεγονός, το οποίο εμπλουτίζει απεικονιστικά σε κάποιο βαθμό τις γνώσεις μας από την ζωή στην τουρκοκρατούμενη Λάρισα κατά την άνοιξη του 1834.
[1]. Παπασπύρου-Καραδημητρίου Ευθυμία. Εικόνες από την Ελλάδα, 1833-1838. Υδατογραφίες του Hans Hanke, από το έργο του Ludwig Koellnberger. Αθήνα (2000).]
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
