Το Αρσάκειο της Λάρισας

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Οι απόφοιτες του Αρσακείου του 1924. Καθισμένοι οι καθηγητές. Aπό αριστερά: Κουρσούμης δάσκαλος, Αριστοτέλης Πατέρας, Αγγελική Τέτση, Αντώνιος Ναός, Γιαννοπούλου διευθύντρια του Αρσακείου, Γρηγορόπουλος ιατρός, Πάνος Διαμαντόπουλος και Χατζηγιάννης γεωπόνος. Από το αρχείο του δημοσιογράφου Κώστα Περραιβού.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Σήμερα ελάχιστοι Λαρισαίοι γνωρίζουν ότι στην πόλη μας λειτουργούσε από το 1902 μέχρι το 1937 ένα ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα, το Αρσάκειο [1]. Η πρόθεση για τη δημιουργία Αρσακείου στην πόλη μας είχε ήδη ανακοινωθεί από το Διοικητικό Συμβούλιο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας λίγα χρόνια πριν, από τα τέλη του 19ου αιώνα. Τελικά όμως η ίδρυσή του υλοποιήθηκε το 1902, χάρη στις προσπάθειες του Δημοτικού Συμβουλίου της Λάρισας, με δήμαρχο τον Αναστάσιο Ζαρμάνη. Το εκπαιδευτήριο αυτό περιελάμβανε Νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο και Διδασκαλείο Θηλέων [2].

Τα εγκαίνια του νέου εκπαιδευτικού ιδρύματος έγιναν την Κυριακή 12 Οκτωβρίου 1902 από τον μητροπολίτη Αμβρόσιο Κασσάρα. Την πρώτη σχολική χρονιά λειτούργησε το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό Σχολείο και από την επόμενη (1903-1904) το Διδασκαλείο. Η Διοικούσα Επιτροπή του Αρσακείου της Λάρισας διορίσθηκε από τα κεντρικά γραφεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην Αθήνα και αποτελέστηκε από τους: Γεώργιο Δεσύπρη, διευθυντή του τοπικού υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας, Κωνσταντίνο Παπασταύρου, φαρμακοποιό, Γεώργιο Σακελλαρίδη, ιατρό, Ιωάννη Βασιλάκη, δικηγόρο, Δημήτριο Πιπινόπουλο, δικηγόρο, Γεώργιο Ροδόπουλο, δικηγόρο, Λεωνίδα Αναγνώστου, κτηματία και Αθανάσιο Μιχαηλίδη, έμπορο, όλοι τους γνωστά και ενεργά μέλη της Λαρισαϊκής κοινωνίας.
Η αναζήτηση στέγης του Αρσακείου οδήγησε αρχικά τη Δημοτική Αρχή της Λάρισας να προτιμήσει τη νεοκλασική οικοδομή επί της οδού Μανωλάκη 11, που υπάρχει μέχρι σήμερα και στεγάζει τον ΟΚΑΝΑ. Την περίοδο εκείνη οι γιοι του Αθανασίου Οικονόμου [3] έκτιζαν στο συγκεκριμένο σημείο και σε ιδιόκτητο οικόπεδο, μεγαλόπρεπο κτίριο το οποίο προόριζαν για οικογενειακή τους κατοικία. Τελικά όμως πιο κατάλληλο για τη στέγαση του Αρσακείου κρίθηκε ένα άλλο κτίριο μεγαλύτερο, που οικοδομούσαν τότε οι ίδιοι κατασκευαστές στην γωνία των οδών Ασκληπιού και Ηπείρου. Επειδή το κτίριο αυτό δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, δόθηκε η δυνατότητα να τροποποιηθεί ο εσωτερικός του χώρος σύμφωνα με τις ανάγκες ενός σύγχρονου για την εποχή του διδακτηρίου και να κτισθεί δίπλα και ένα συμπληρωματικό ισόγειο κτίσμα [4]. Αργότερα προστέθηκε στο δεύτερο κτίριο και ένας επί πλέον όροφος.
Το κτίριο του Αρσακείου το γνωρίζουμε από μια κακότεχνη ερασιτεχνική φωτογραφία, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα των Αθηνών «Ελλάς» το 1909. Απ’ όσο γνωρίζω, η αναφερόμενη φωτογραφία του Αρσακείου της Λάρισας είναι η μοναδική και μέχρι σήμερα δεν εντοπίσθηκε άλλη, παρ’ όλο που το εκπαιδευτικό αυτό ίδρυμα λειτούργησε επί 35 χρόνια στην πόλη μας [5] και από το οποίο αποφοίτησαν πάνω από 800 δασκάλες. Ήταν διώροφο με υπερυψωμένο υπόγειο και στην πρόσοψη εξείχε ευρύχωρος εξώστης υποστηριζόμενος από μαρμάρινα φουρούσια και περιτριγυρισμένος από σιδερένια κάγκελα. Αρχιτεκτονικά ακολουθούσε το νεοκλασικό ρεύμα της εποχής, με μεγάλα ανοίγματα, τα οποία περικλείονταν από παραστάδες και στην πρόσοψη, ψηλά στο ύψος της στέγης, είχε τοποθετηθεί χαμηλό τριγωνικό αέτωμα. Επί της Ασκληπιού εκτεινόταν ευρύχωρη αυλή, στην οποία εκτός από τη χρήση της στις ελεύθερες ώρες , υπήρχε και προσωπικός κήπος των μαθητριών. Ο Κώστας Περραιβός περιγράφει το κτίριο ως εξής: «... το Αρσάκειο στεγαζόταν σε τρία κτίρια από τα οποία τα δύο διώροφα και ένα ισόγειο. Διέθετε επί πλέον και ένα μεγάλο υπόστεγο και αυλή για γυμναστική» [6].
Επίσης ο παλιός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας αναφέρει στις «Αναμνήσεις» του: «Το Αρσάκειον Λαρίσης παρεσκεύαζε αρίστας διδασκαλίσσας των οποίων εστερείτο τελείως η Θεσσαλία και Νότιος Μακεδονία. Το Αρσάκειον διοικείτο υπό Διοικητικής Επιτροπής διοριζομένης υπό του εν Αθήναις Κεντρικού Συμβουλίου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, προτάσει του Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης. Αι φοιτώσαι μαθήτριαι, μέλλουσαι διδασκάλισαι, κατέβαλον μηνιαίως δίδακτρα ελαφρά και λογικά. Πλην τούτων εφοίτων και άποροι νεάνιδες ωρισμένου αριθμού, προτεινόμεναι υπό του Δημοτικού Συμβουλίου ως υπότροφοι του Δήμου μέχρι αποπερατώσεως των σπουδών των. Ο Δήμος κατέβαλε τα μισθώματα των δύο διδακτηρίων καθ’ όλα τα έτη της λειτουργίας του Αρσακείου και εχορήγει ετησίαν επιχορήγησιν σοβαράν προς κάλυψιν των ελλειμάτων του Αρσακείου μας. Τα κονδύλια ταύτα ανεγράφοντο τακτικώς εις τον ετήσιον προϋπολογισμόν του Δήμου» [7].
Το 1937 αποφοίτησε η τελευταία τάξη, το Αρσάκειο σταμάτησε τη λειτουργία του και χωρίς τις φωνές των κοριτσιών ο γύρω χώρος νέκρωσε. Κατά την κατοχή καταστράφηκε από τον σεισμό και μεταπολεμικά κατεδαφίσθηκε. Προσωπικά θυμάμαι τον χώρο αυτόν κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια σαν μια απέραντη αλάνα. Αργότερα κτίσθηκε το κτίριο του ΙΚΑ, το οποίο γκρεμίσθηκε πριν από μερικά χρόνια και σήμερα έχει καταντήσει ένας χώρος με άναρχη βλάστηση.—————————————————————
[1]. Η ονομασία «Αρσάκειο» προήλθε από το επίθετο του μεγάλου δωρητή Αποστόλου Αρσάκη, ιατρού και λόγιου από την Ήπειρο, ο οποίος πρόσφερε σημαντική οικονομική βοήθεια για την αποπεράτωση του κτιρίου της οδού Πανεπιστημίου στην Αθήνα, στο οποίο στέγασε τις σχολικές μονάδες της η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Το Δ.Σ. της Εταιρείας τον ανακήρυξε μεγάλο ευεργέτη και προς τιμήν του ονόμασε τα Σχολεία που ίδρυσε σε ορισμένες πόλεις της χώρας «Αρσάκεια».
[2]. Το Διδασκαλείο Αρρένων ήταν ανώτερη σχολή, της οποίας οι απόφοιτοι διορίζονταν δάσκαλοι σε ελληνικά σχολεία. Έχει ήδη αναφερθεί σε άλλα κείμενά μας ότι η Λάρισα διέθετε Διδασκαλείο από το 1882. Βλέπε ενδεικτικά: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Το Διδακτήριο του Γυμνασίου-Διδασκαλείου Λαρίσσης. «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Α΄ (2014)», σελ. 175-178.
[3]. Η οικογένεια του Αθανασίου Οικονόμου είχε καταγωγή από τα Ιωάννινα και διέμενε στο Καζακλάρ (Αμπελώνα). Οι τρεις γιοι του Αναστάσιος, Κωνσταντίνος και Νικόλαος Οικονόμου ήταν εμπειρικοί εργολάβοι οικοδομών και η δραστηριότητά τους επεκτεινόταν και στη Λάρισα. Αργότερα μετακόμισαν οικογενειακά στην πόλη μας. Βλέπε: Γουργιώτη Λένα, Οικία Οικονόμου-Φαληρέα, ένα διατηρητέο Νεοκλασικό στη Λάρισα. Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19ου αιώνα-1920», Λάρισα (2005) σελ. 88-102.
[4]. «…δια την ευχερεστέραν λειτουργίαν του Αρσακείου οι αδελφοί Οικονόμου προθύμως ανέλαβον να κτίσωσιν ετέρας πέντε μεγάλας αιθούσας δι’ εστιατόριον, αναγνωστήριον και τα τοιαύτα, άτινα αναγκαιούσιν εις τας μελλούσας αρσακειάδας». Βλέπε: εφ. «Όλυμπος», Λάρισα, φύλλο της 12ης Ιουλίου 1902.
[5]. Σήμερα έχουν εντοπισθεί μερικές γερμανικές φωτογραφίες του 1941 οι οποίες απεικονίζουν τα κτίρια του Αρσακείου ερειπωμένα από τον μεγάλο σεισμό του 1941.
[6]. Βλέπε: Περραιβός Κώστας, Αναμνήσεις μιας Αρσακειάδας, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 3ης Ιουλίου 1983.
[7]. Σάπκας Μιχαήλ, Αναμνήσεις από την ανέγερσιν των Σχολικών Διδακτηρίων, ανέκδοτο χειρόγραφο κείμενο.