Τι προσέφερα στη Λάρισα - Α’

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΡΤΗΣ

Ο Ιωάννης Άρτης φέρων τον βαθμό του ανθυπίλαρχου. Λεπτομέρεια φωτογραφίας από κοσμική εκδήλωση. Περί το 1890. Από το αρχείο της εγγονής του Αθηνάς Άρτη.

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου ([e-mail])

Για τον στρατηγό Ιωάννη Άρτη (1861-1956) και τα στρατιωτικά κατορθώματά του έχουμε γράψει και παλαιότερα[1]. Γόνος ιστορικής οικογένειας του Μεσολογγίου, φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων και οι συχνές μεταθέσεις των στρατιωτικών, τον έφεραν το 1900 στο Σύνταγμα Ιππικού, το οποίο είχε έδρα την πόλη μας. Πολιτογραφήθηκε Λαρισαίος, νυμφεύθηκε Λαρισαία κόρη, ανέπτυξε σημαντική κοινωνική και κοσμική δράση, απεβίωσε σε μεγάλη ηλικία και ενταφιάστηκε εδώ με μεγάλες τιμές. Όταν βρισκόταν σε προχωρημένη ηλικία έγραψε ένα κείμενο 27 χειρόγραφων σελίδων με τίτλο «Τι προσέφερα στη Λάρισα», το οποίο είναι ανέκδοτο. Αντίγραφό του είχε την καλοσύνη να μου προσφέρει η εγγονή του Αθηνά Άρτη η οποία από χρόνια ζει στην Αθήνα. Το σπουδαίο αυτό κείμενο για την ιστορία της Λάρισας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα θα παρουσιαστεί σε συνέχειες από την στήλη αυτή, σχολιασμένο στα σημεία εκείνα όπου χρειάζονται διευκρινίσεις[2]. Ο στρατηγός αρχίζει τις αναμνήσεις του ως εξής:
Αποκριές 1902
«Εν Λαρίση έφθασα και εγκατεστάθην το πρώτον την 12ην Δεκεμβρίου 1900. Μόλις εγνωρίσθην με το κοινόν, καθημερινώς ήκουον παράπονα του εμπορικού και επαγγελματικού κόσμου της Λαρίσης ότι επικρατούσε και εμάστιζε τας ανωτέρω τάξεις και τον εργατικόν εν γένει κόσμον της πόλεως ανεργία φοβερά, την οποίαν απέδιδον εις την γειτνίασιν της ακροσφαλούς διατάξεως των συνόρων του κράτους[3].
Την τελευταίαν Κυριακήν των Απόκρεω του 1901 εξελθών εις την πλατείαν της πόλεως, εζήτουν να ίδω μασκαράτες να περάση η ώρα μου, αλλά επί πολλήν ώραν δεν έβλεπα ούτ’ ένα μικρό παιδί μασκαρεμένο, αλλ’ ούτε και στα καταστήματα, ως παρετήρησα, δεν επωλούντο προσωπίδες και ζήτησα εξηγήσεις παρά διερχομένου εμπόρου Λαρισέως, όστις και μου έδωσε την εξής απάντησιν, με πλήρη αδιαφορίαν: « Εδώ δεν γίνονται μασκαράδες τας απόκρεω, αλλά μόνον την 1ην του έτους, ότε γίνεται το Γαϊτανάκι και γυρίζουν, χορεύουν συλλέγοντες χρήματα εις όφελος του βακούφ, δηλ. εξωκλησίου. Όσοι δε επιθυμούν να διασκεδάσουν με μασκαράδες κλπ. πηγαίνουν εις τον Βόλον». Εγώ εις το άκουσμα τούτο εξεπλάγην και παρετήρησα προς τον συνομιλητήν μου. «Και σεις οι έμποροι αφίνετε τον κόσμο να πάη ν’ αφίση τον παρά του στον Βόλο; Σας υπόσχομαι το ερχόμενον έτος να φέρω τους Βολιώτες εδώ». Μου απήντησε με περίλυπον ύφος «Δεν είναι κόσμος ετούτος εδώ…».
Το επόμενον έτος 1902, μόλις ήνοιξε το τριώδιο, ενθυμηθείς την υπόσχεσίν μου, συνέστησα επιτροπήν προς συλλογήν εράνου εκ πεντήκοντα λεπτών ή μιας δραχμής παρ’ εκάστου όπως οργανώσομεν εορτήν Καρναβάλου. Αλλ’ εις τα πρώτα βήματά μας, προ της αρνήσεως και των λοιδωριών τας οποίας εσυναντήσαμεν, τα πλείστα των προσώπων της επιτροπής παρητήθησαν και ηναγκάσθη να ζητήσω και καταρτίσω δευτέραν, εις την οποίαν και ανέπτυξα ότι «τα καλά κόποις κτώνται» και ότι χρειάζεται υπομονή και επιμονή. Η επιτροπή απετελέσθη εκ των κ. κ. Κωνσταντίνου Δημητρακοπούλου, Μιχαήλ Τσόγκα δημοσιογράφου, Κωνσταντίνου Οικονομίδου, Γεωργίου Παπαγεωργίου, Κων. Κατσαούνη[4] και εμού, οίτινες ανελάβομεν τον αγώνα μετ’ αποφάσεως και υπομονής. Ούτω δε κατόπιν πολλών αγώνων συνελέξαμε 600 δραχμάς, εκ των οποίων έπρεπε να κρατηθώσι δια βραβεία ένα πρώτον 100 δρ., δύο δεύτερα των 50 δρ. και δύο τρίτα των 25 δρ., δηλ. ποσόν 250 δρ. και με τα υπόλοιπα 350 να γίνουν τα ενδύματα της βασιλίσσης και υπασπιστρίας του Καρναβάλου, των δορυφόρων και ακολούθων, ως και η αγορά κορνετών και λοιπών οργάνων φωνών και κρότου. Ο αγών όμως ο μεγαλείτερος συνίστατο εις το να διδαχθή ο Λαός εις παρουσία στην μασκαράτα αξιοπρεπούς. Όλοι εθεωρούσαν εύκολον την εμφάνισιν αυτήν. «Θα πάρω ένα τσουβάλι, θα το φορέσω και θα γεμίσω τις τσέπες μου σύκα και θα κάνω το χάσκα! Θα ιδής τι γέλοια θα γίνουν». Αυτή ήτο η νοοτροπία του κοινού, ώστε εχρειάσθη μεγάλη προσπάθεια ώστε να ξεριζωθή η νοοτροπία αυτή και να αντιληφθούν και συμμορφωθούν προς το πραγματικόν πνεύμα της καλής εμφανίσεως. Ευτυχώς η πόλις της Λαρίσης ήτο μικρά και αμέσως με τας πρώτας οδηγίας μου και τας προπαρασκευάς, αντελήφθησαν τι ζητούσαμε και αμέσως εστράφησαν προς την καλήν κατεύθυνσιν. Όταν δηλ. ήρχισαν αι δοκιμασίαι δια την εμφάνισιν του Βάκχου, της εμφανίσεως της ροδοδακτύλου Ηούς[5], της εμφανίσεως μεταξοκεκαλυμένου ανθοστολίστου άρματος, κλ. τόσον το πνεύμα του κοινού απέδειξε γονιμότητα τοιαύτην ώστε η πρώτη Κυριακή παρουσίασε τοιαύτην επιτυχίαν και η ελλανόδικος επιτροπή να ευρίσκεται εις στενόχωρον θέσιν προκειμένου περί της προτιμήσεως της ωραιοτέρας μασκαράτας. Ήσαν τόσον πολλαί αι ωραίαι και τόσον το κέφι και η γενική διασκέδασις του κόσμου, όστις είχε κατακλίσει την πλατείαν και πάσας τας κεντρικάς οδούς, ώστε έδιδε την εντύπωσιν της γενικής χαράς. Η πλατεία ιδίως είχε στρωθεί εις πάχος 5 εκατοστά του μέτρου από κομφετί, το οποίον μόνον το χαρτοπωλείον Δρακοπούλου εδέχθη να φέρη εξ Αθηνών. Αλλά και ο σκοπός της οργανώσεως της εορτής εστέφθη υπό πλήρους επιτυχίας. Και εδόθη μία μεγάλη κίνησις εις την αγοράν και τον επαγγελματικόν κόσμον. Οι υφασματέμποροι, αι μοδίσται, οι ράπται, υποδηματοποιοί, ξυλουργοί, κλ. Τόσο έμειναν ενθουσιασμένοι εκ της εργασίας των, ώστε την Δευτέραν της Τυροφάγου εισέπραξεν η Επιτροπή 250 δρ. εκ προσφοράς εκουσίας του κοινού και ιδίως των εμπόρων, οίτινες προσερχόμενοι, αφού μου εξέφραζαν τας ευχαριστίας των, ζητούντες συγγνώμην δια τον τρόπον τον οποίον είχαν δείξει κατά τας ημέρας του εράνου προς την Επιτροπήν, μη δυνάμενοι να εμβαθύνουν ούτε εις τον σκοπόν, ούτε κάν εις τον τρόπον της εκτελέσεως της εορτής και αναγνωρίζοντες το λάθος των, προσέφεραν αυθορμήτως διάφορα ποσά, ώστε συνελέγησαν εξ αυθορμήτου προσφοράς 700 δρ. εκ του κοινού και 300 δρ. παρά του Δημοτικού Συμβουλίου, αναγνωρίζον και τούτο εν τω προς την Επιτροπήν εγγράφω του την προξενηθείσαν εις την πόλιν ωφέλειαν εκ της εορτής.
Ούτω δε ενώ η Επιτροπή δεν εσκέπτετο να συνεχίση την εορτήν κατά την επομένην Κυριακήν της Τυροφάγου, ως μη διαθέτουσα απολύτως ουδ’ οβολόν, ευρεθείσα με κεφάλαιον εκ 1.000 δρ., επανέλαβε την εξακολούθησιν αυτής μετά μεγαλειτέρου ζήλου, καθορίσασα μεγαλείτερον αριθμόν βραβείων, επισφραγίσασα την εορτήν με την έξοδον του Καρναβάλου. Και τότε κατεννοήθη στη Λάρισα τι χρήμα εν γένει αφήνουν εις τον τόπον αι επισκέψεις των ξένων, κατά την δευτέραν Κυριακήν οπότε πολλοί Βολιώτες προσήλθον εις την Λάρισαν χάριν της εορτής.
Μετά το πέρας του Καρναβάλου είχα οργανώσει την ιδίαν εσπέραν χορόν μετεμφιεσμένων υπέρ του Νοσοκομείου, όστις επέφερε ικανόν χρηματικόν ποσόν, στεφθείς υπό μεγάλης επιτυχίας, εξακολουθήσας με άπτωτον κέφι μέχρι της πρωίας της επομένης.
Και δια τον λόγον αυτόν το επόμενον έτος, ήτοι το 1903, το Δημοτικόν Συμβούλιον συνελθόν προ της περιόδου των Αποκρέω, εψήφισεν υπέρ οργανώσεως εορτής Καρναβάλου 9.000 δρ. και ενετάλη ο τότε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου αείμνηστος Γεώργιος Σακελλαρίδης[6] όπως μου γνωρίση την άνω απόφασιν, με την παράκλησιν όπως αναλάβω την οργάνωσιν. Αλλά δεν εδέχθην να αναλάβω. Και τούτο αφ’ ενός μεν με σκοπόν όπως το έργον αυτό το αναλάβη η πόλις, ώστε να μην θεωρείται ότι εγώ είμην απαραίτητος και υπέδειξα εις τον κ. Σακελλαρίδην ότι έπρεπεν ο Δήμος να ορίση τρία πρόσωπα εκ των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου, ως καί τινα εκ του εμπορικού και επαγγελματικού κόσμου, ίνα αναλάβουν την οργάνωσιν, εγώ δε πολύ προθύμως να βοηθήσω την Επιτροπήν εις ότι ήθελε ζητηθώ, αφ’ ετέρου δε υπέμνησα ότι η ενέργεια αυτή θα με απεμάκρυνε της υπηρεσίας μου και η ανάμιξίς μου κατά το παρελθόν έτος επροκάλεσε δυσαρέστους συνεπείας δι’ εμέ. Δυστυχώς ο Δήμος δεν συνεμμερίσθη τας οδηγίας μου και η εορτή δεν εγένετο εν Λαρίση, αλλά κατ’ απομίμησιν εξετελέσθη εις Βόλον, αλλ’ όχι μετά της αυτής επιτυχίας.
(Συνέχεια)
--------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Ο στρατηγός Ιωάννης Άρτης, εφ. «Ελευθερία», φύλλα της 18ης και της 25ης Μαΐου 2016. Του ιδίου: Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα - Γ’ (2016), σελ. 87-94.
[2]. Το κείμενο του στρατηγού Άρτη έχει συνεχή ροή σε όλες τις σελίδες, χωρίς καταμερισμό των θεμάτων. Όμως για λόγους καθαρά πρακτικούς το έχουμε κατατάξει σε επί μέρους κεφάλαια με τίτλους δικούς μας. Η σύνταξη και η ορθογραφία διατηρείται ως έχει.
[3]. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέχρι το 1912 τα ελληνικά σύνορα με την Τουρκία ήταν στην Μελούνα και η Λάρισα θεωρείτο τότε ακριτική πόλη.
[4]. Όλα γνωστά, ευυπόληπτα και εύπορα ονόματα της λαρισαϊκής κοινωνίας της εποχής εκείνης.
[5]. Η Ηώς σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία ήταν θεότητα η οποία αποτελούσε την προσωποποίηση της αυγής, εξ ού και ροδοδάκτυλος. Ήταν αδελφή του Ήλιου, του οποίου προηγείται κάθε ημέρα στο ουράνιο ταξίδι του, και της Σελήνης.
[6]. Ο Γεώργιος Σακελλαρίδης γεννήθηκε στη Λάρισα το 1860, σπούδασε αρχικά φιλολογία, συνέχισε όμως με ιατρικές σπουδές στο πανεπιστήμιο Αθηνών και εξάσκησε με επιτυχία το επάγγελμά του στη Λάρισα. Διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος επί δημαρχίας Ζαρμάνη (1899-1903) και Αχιλλέα Αστεριάδη (1903-1913) και κατά περιόδους υπήρξε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου. Ο εγγονός του Γεώργιος Σακελλαρίδης είναι σήμερα επίτιμος δικηγόρος.