Η Λάρισα κατά το 1897

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Μακρινή άποψη της Λάρισας από την περιοχή του Μεζούρλου, όπως ήταν κατά το 1897. Έχει μεγεθυνθεί η κεντρική περιοχή που απεικονίζει τον Λόφο της Ακρόπολης. Χαρακτικό από τη γαλλική εφημερίδα των Παρισίων, Le Monde Illustrée, στο φύλλο της 1ης Μαΐου 1897.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται 125 χρόνια από την είσοδο των Τούρκων στη Λάρισα. Ήταν Απρίλιος του 1897 και η Θεσσαλία υπήρξε ο χώρος όπου διεξήχθη ο ελληνοτουρκικός πόλεμος, ο οποίος έμεινε γνωστός στην ιστορία και ως «ατυχής πόλεμος» ίσως για να μην πληγωθεί η εθνική ευαισθησία των Ελλήνων από την οδυνηρή έκβασή του, αλλά και ως «πόλεμος των 33 ημερών» για το σύντομο χρονικό διάστημα που χρειάσθηκαν τα τουρκικά στρατεύματα να φθάσουν από τη Μελούνα που ήταν τα σύνορα, μέχρι πριν τη Λαμία, όταν με τη μεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης επιτεύχθηκε ανακωχή. Επειδή αυτός ο πόλεμος ουσιαστικά είχε προαναγγελθεί, τα Μέσα Ενημέρωσης της Ευρώπης και της Αμερικής είχαν φροντίσει από νωρίς να αποστείλουν δημοσιογράφους για να καλύψουν τα γεγονότα της επικείμενης σύρραξης.

Οι εφημερίδες των χωρών αυτών είχαν κατακλυσθεί από ανταποκρίσεις και εικόνες από το θεσσαλικό μέτωπο. Η Λάρισα, η μεγαλύτερη πόλη στην περιοχή και η πιο κοντινή στο πεδίο της μάχης, αποτέλεσε τον προσωρινό τόπο διαμονής όλων των ξένων απεσταλμένων. Είχαν εγκατασταθεί σε δύο κεντρικά ξενοδοχεία της πόλης, το «Στέμμα», το οποίο βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της Κεντρικής πλατείας και είχε οικοδομεί λίγα χρόνια πριν με δαπάνες του Δήμου επί δημαρχίας Διονυσίου Γαλάτη και ο «Όλυμπος» που βρισκόταν στη γωνία των οδών Ακροπόλεως (Παπαναστασίου) και Αλεξάνδρας (Κύπρου) και Απόλλωνος, απέναντι από το κτίριο που στέγαζε το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Οι εικόνες που οι απεσταλμένοι μεταβίβαζαν για δημοσίευση στα έντυπα στα οποία εργάζονταν περιείχαν μεταξύ των άλλων και απόψεις της Λάρισας. Μία απ’ αυτές είναι το χαρακτικό που συνοδεύει το σημερινό μας κείμενο. Δημοσιεύθηκε την 1η Μαΐου 1897 στην εβδομαδιαία γαλλική εφημερίδα των Παρισίων «Le Monde Illustrée» και υπομνηματίζεται ως «Λάρισα. Γενική άποψη».
Στο χαρακτικό αυτό έχουμε μια μακρινή άποψη της Λάρισας από νότια. Ο χαράκτης στάθηκε σε κάποια υπερυψωμένη περιοχή του Μεζούρλου, περίπου από το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο. Η απόσταση καταγραφής, όπως αναφέρθηκε, είναι πολύ μακρινή ώστε να συμπεριλάβει ολόκληρη την πόλη, γι’ αυτό και οι επί μέρους λεπτομέρειες της Λάρισας δεν μπορούν να διακριθούν εύκολα σε μια έντυπη δημοσίευση. Με τη μεγέθυνση που συνοδεύει την εικόνα και η οποία είναι επικεντρωμένη στο κεντρικό σημείο της Λάρισας, συγκεκριμένα στον λόφο της Ακρόπολης, μπορεί κανείς να διακρίνεις ορισμένα κτίρια σχεδιασμένα με πολύ αδρές γραμμές.
Στο εμπρός και κάτω μέρος της εικόνας παρατηρείται μια τεράστια, επίπεδη και άγονη έκταση, όπου κοπάδια ζώων βρίσκουν την τροφή τους. Η έκταση αυτή τελειώνει προς την πόλη σε μια μακριά σειρά ισόγειων κτιρίων όμοιας αρχιτεκτονικής κατασκευής, τα οποία κατά διαστήματα διακόπτονται από θύρες εισόδου ή μικρούς ελεύθερους χώρους. Όλο αυτό το συγκρότημα το οποίο καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της νότιας παρυφής της πόλης, αντιπροσωπεύει τους στρατώνες της Λάρισας. Αυτές οι επιμήκεις ισόγειες οικοδομές άρχισαν να κτίζονται το 1884 με δαπάνες του δημοσίου από το Υπουργείο Στρατιωτικών. Η Λάρισα μετά την απελευθέρωση του 1881 αποτελούσε την πιο κοντινή προς τα σύνορα μεγάλη πόλη και είχε άμεση ανάγκη κατασκευής οικημάτων τα οποία να στεγάσουν τον μεγάλο αριθμό στρατιωτικών μονάδων που διέθετε. Τελευταίος μειοδότης κατά τη δημοπρασία της κατασκευής τους υπήρξε ο Κωνσταντίνος Σκαλιώρας [1]. Σ’ αυτά τα οικήματα μπορούσαν να στρατωνισθούν 8–10.000 στρατιώτες. Ελάχιστα τμήματα από το συγκρότημα αυτό διατηρούνται μέχρι και σήμερα μέσα στο κεντρικό στρατόπεδο της 1ης Στρατιάς, αλλοιωμένα βέβαια από τον χρόνο.
Πίσω από τους στρατώνες αυτούς, οι οποίοι στο χαρακτικό δίνουν την εντύπωση οχυρού τείχους της Λάρισας, απλώνεται ολόκληρη η πολιτεία. Με πολλή δυσκολία μπορούμε να διακρίνουμε από αριστερά κατά σειρά πολλά μικρά ισόγεια σπίτια και δύο μουσουλμανικούς μιναρέδες. Είναι ο Αρναούτ μαχαλάς, η σημερινή συνοικία του Αγίου Αθανασίου. Εκεί που τελειώνουν τα σπίτια απεικονίζεται μια περιοχή με πλούσια βλάστηση από ψηλά δένδρα, η οποία παρακολουθεί την πορεία του Πηνειού ποταμού προς την πόλη. Στην ένθετη εικόνα η οποία βρίσκεται μεγεθυσμένη μέσα σε κύκλο, μπορούμε να διακρίνουμε ευκρινέστερα το τζαμί του Χασάν μπέη με τον τρούλο και τον πολύ ψηλό μιναρέ του. Ακολουθεί ο Λόφος της Ακρόπολης, πάνω στον οποίο φαίνεται αμυδρά η στέγη της βασιλικής του μητροπολιτικού ναού του Αγ. Αχιλλίου. Εμπρός του προέχει το χάνι των αδελφών Σαχίνη [2], ενώ δεξιότερα εξέχει λόγω του ύψους της το τριώροφο νεοκλασικό κτίριο το οποίο βρισκόταν στα νότια του ναού και στέγαζε την τραγική οικογένεια Ιωάννη Βελλίδη [3]. Στο υπόλοιπο μέρος του χαρακτικού καταγράφεται η υπόλοιπη πόλη, στο μέσον της οποίας διακρίνονται διώροφα κτίσματα τα οποία αντιστοιχούν σε κτίρια της Κεντρικής πλατείας, ενώ κατά διαστήματα η διαδρομή της πόλης διακόπτεται από τους οξυκόρυφους κορμούς των μιναρέδων της.
—————————————————————
[1]. Ο Κώστας Σκαλιώρας ήταν επιχειρηματίας και εργολάβος. Λέγεται ότι από τα χρήματα που κέρδισε από την κατασκευή των στρατώνων έκτισε το ομορφότερο αρχοντικό της Λάρισας στη συμβολή των σημερινών οδών Πατρόκλου και Ρούσβελτ, το οποίο όμως καταστράφηκε από τον σεισμό του 1941.
[2]. Το χάνι των αδελφών Σαχίνη ήταν ένα ογκώδες κτίριο στις νότιες παρυφές του λόφου, το οποίο την περίοδο εκείνη εξυπηρετούσε κυρίως τους ταξιδιώτες οι οποίοι κατέφθαναν από τη Δυτική Μακεδονία μέσω Ελασσόνας και κατευθύνονταν προς την Ήπειρο και τη νότιο Ελλάδα, γι’ αυτό και ονομαζόταν «Το Χάνι των Ηπειρομακεδόνων». Το 1905 περίπου μεταφέρθηκαν στο κτίριο αυτό οι ποινικές φυλακές της Λάρισας, οι οποίες μέχρι τότε βρίσκονταν στη βόρεια πλευρά της Κεντρικής πλατείας, εκεί που σήμερα ορθώνεται το μέγαρο που φιλοξενεί τη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης. Μετά απ’ αυτήν την αλλαγή χρήσης, το Χάνι των αδελφών Σαχίνη μετακόμισε σε άλλο χώρο στη γειτονική οδό Πολυκάρπου. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Το Χάνι Σαχίνη μετατρέπεται σε φυλακή, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 14ης Νοεμβρίου 2015.
[3]. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος. Ιωάννης Βελλίδης (1849-1890). Από την απόλυτη «παντοδυναμία» στην τραγική αυτοκτονία. εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 17ης Απριλίου 2016.