Συγγραφέας είναι ο Paul Brandt και η εκτύπωσή του έγινε το 1894 στο Gutersloh της Γερμανίας. H αναφορά στην Κοιλάδα των Τεμπών μού κίνησε την περιέργεια να το ξεφυλλίσω, μια που για να το διαβάσω μού ήταν αδύνατο. Αναγκαστικά, σκέφθηκα, ο συγγραφέας θα πρέπει να πέρασε και από τη Λάρισα. Και δεν έπεσα έξω. Η αναζήτηση πολλές φορές αποφέρει καρπούς. Στη σελίδα 80 υπήρχε η φωτογραφία που συνοδεύει σήμερα το κείμενο και η οποία έχει τη λεζάντα «Larissa und der Peneios» (Λάρισα και ο Πηνειός). Αυτήν την εικόνα θα αναλύσουμε στο σημερινό μας σημείωμα και θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τη χρονολογία λήψης της.
Ο φωτογράφος μάς είναι άγνωστος. Δεν αποκλείεται να είναι ο ίδιος ο συγγραφέας, αφού από ολόκληρη τη διαδρομή από την Αθήνα μέχρι τα Τέμπη έχει δημοσιεύσει 24 φωτογραφίες τοπίων. Από τη Λαμία έφθασε οδικώς στον Βόλο και αφού επισκέφθηκε τη Δημητριάδα και την Ιωλκό, κατευθύνθηκε προς τη Λάρισα. Από την περιοχή μας δημοσιεύει τρεις φωτογραφίες. Εκτός από τη δημοσιευόμενη της Λάρισας, έχει την ξυλογέφυρα που υπήρχε παλιά στην είσοδο των Τεμπών, στην περιοχή του Μπαμπά και μια άποψη της Κοιλάδας.
Η λήψη της φωτογραφίας έγινε από τη δεξιά όχθη του Πηνειού κοντά στο ποτάμι, του οποίου η στάθμη του νερού ήταν χαμηλή και ως εκ τούτου η παρόχθια προσπέλαση ήταν εύκολη. Ο φωτογράφος στάθηκε στο ύψος της σημερινής δεύτερης οδικής γέφυρας και έστρεψε τον φακό του προς τον Λόφο της Ακρόπολης, ο οποίος παρουσιάζει μια εντελώς διαφορετική εικόνα που σπάνια έχουμε συναντήσει.
Η σπανιότητα της φωτογραφίας οφείλεται στο γεγονός ότι ολόκληρη η δυτική πλευρά του Λόφου είναι κατειλημμένη από κατοικίες, οι οποίες καλύπτουν σχεδόν τελείως τον μητροπολιτικό ναό του Αγ. Αχιλλίου. Η διάταξη των κτιρίων είναι όμοια σχεδόν με τη φωτογραφία του 1884 του Δημητρίου Μιχαηλίδη από την Αδριανούπολη, την οποία ο Στέφανος Στουρνάρας από τον Βόλο την κυκλοφόρησε περί το 1910 ως χρωμολιθόγραφη. Παρατηρούνται διώροφα κτίσματα, ακόμη και ημιτριώροφα λόγω της κατωφέρειας του εδάφους. Είναι στριμωγμένα το ένα δίπλα στο άλλο και καταλαμβάνουν τις δυτικές παρυφές του Λόφου στην ολότητά τους. Από τις πρώτες ενέργειες της Δημοτικής Αρχής μετά την απελευθέρωση το 1881 από τους Τούρκους υπήρξε αρχικά η σταδιακή κατεδάφιση όλων των κτιρίων, ώστε να «αναπνεύσει» η περιοχή και να αναδειχθεί ο μητροπολιτικός ναός του Αγ. Αχιλλίου. Αργότερα κατασκευάσθηκαν αναλληματικοί τοίχοι για να εξαλείψουν την κατωφέρεια του Λόφου, δημιουργήθηκε η παρόχθια οδός και για την προσπέλασή του κατασκευάσθηκε η μεγάλη πέτρινη κλίμακα, η οποία οδηγούσε από τον προαύλειο χώρου του ναού στον δρόμο που είχε διανοιχθεί παράλληλα προς τη δεξιά όχθη του Πηνειού.
Αναλύοντας προσεκτικά τη φωτογραφία από τα αριστερά, βλέπουμε ανάμεσα σε μια μεγάλη έκταση καλυμμένη με δέντρα, τα ερείπια κάποιου κτιρίου. Είναι τα υπολείμματα του άλλοτε επιβλητικού Mevlevihane [1], δηλαδή του τεκέ των Μεβλεβήδων. Επρόκειτο για μονή του μουσουλμανικού τάγματος των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων, οι οποίοι πήραν την ονομασία αυτήν από μια ειδική τελετουργία, η οποία τους χαρακτήριζε. Στη συνέχεια αποτυπώνεται η μεγάλη πολύτοξη πέτρινη γέφυρα, η οποία συνέδεε τις δύο όχθες του Πηνειού. Είναι από τις λίγες φωτογραφίες της γέφυρας όπου απεικονίζονται και τα εννέα τόξα (καμάρες) της. (Από το ένατο τόξο, αυτό προς την πλευρά του Αλκαζάρ διακρίνεται ένα μέρος του). Στο βάθος και πίσω από τη γέφυρα αποτυπώνεται η δυτική πλευρά του Λόφου της αρχαίας ακρόπολης της Λάρισας. Από τον ναό του Αγ. Αχιλλίου μόλις διακρίνεται μέρος από το τριγωνικό αέτωμα της δυτικής πλευράς της βασιλικής του Καλλιάρχη. Δεξιά φαίνεται ότι έχει ήδη κτισθεί το μεγάλο τριώροφο αρχοντικό του Ιωάννη Βελλίδη [2], το οποίο προείχε λόγω ύψους σε όλες τις προπολεμικές φωτογραφίες του Λόφου. Στη συνέχεια αναγνωρίζεται ένα μεγάλο μέρος από το ισχυρό χάνι των αδελφών Ξενοφώντος και Δημητρίου Σαχίνη, το σπουδαιότερο από τα πανδοχεία του Τσούγκαρι, το οποίο στις αρχές του 20ού αιώνα μετατράπηκε σε φυλακή. Τέλος στο δεξιό άκρο της φωτογραφίας απεικονίζεται το τζαμί του Χασάν μπέη [3], το μεγαλύτερο και επιβλητικότερο τέμενος της Λάρισας καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και ένα από το μεγαλύτερα του ελληνικού χώρου. Ο πανύψηλος μιναρές του φαίνεται να λογχίζει τον ουρανό της πόλης, ενώ στο εσωτερικό του υπήρχαν κίονες από το πράσινο μάρμαρο της Χασάμπαλης. Χαμηλά, κοντά στην κοίτη του ποταμού διακρίνεται ένας σακατζής, ο οποίος ετοιμάζεται να γεμίσει με νερό του ποταμού τούς δερμάτινους ασκούς που τους είχε φορτωμένους στο ζώο του.
Η χρονολόγηση της φωτογραφίας θα βασισθεί κυρίως στην εικόνα που παρουσιάζει η δυτική πλευρά του Λόφου της Ακρόπολης. Οι τοίχοι υποστήριξης (αναλληματικοί) και τα σκαλοπάτια στη δυτική πλευρά του Λόφου κατασκευάσθηκαν το 1894 [4] και δεν απεικονίζονται, ενώ τα κτίσματα της δυτικής παρυφής του Λόφου δεν έχουν ακόμη κατεδαφισθεί. Το αρχοντικό του Ιωάννη Βελλίδη είχε κτισθεί το 1888-89, λίγα χρόνια πριν αυτοκτονήσει στα νερά του Πηνειού τον Απρίλιο του 1890[5]. Εκ του γεγονότος αυτού συμπεραίνεται ότι η φωτογραφία μπορεί να χρονολογηθεί μεταξύ των ετών 1888 - 1894 και πιθανότατα περί το 1900.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
————————————————
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Α΄ (2014), Λάρισα (2016) σελ. 191-194.
[2]. Του ιδίου: Αρχοντικό Βελλίδη. Το ψηλότερο κτήριο της παλιάς Λάρισας. Εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 11ης Αυγούστου 2015.
[3]. Του ιδίου: Νικόλαος, Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Α΄ (2014), Λάρισα (2016), σελ. 147-150.
[4]. Συμφωνητικό αριθμ. 16008 της 13ης Ιανουαρίου 1894 του συμβολαιογράφου Λαρίσης Αγαθάγγελου Ιωαννίδη.
[5]. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Ιωάννης Βελλίδης (1849-1890). Από την απόλυτη «παντοδυναμία» στην τραγική αυτοκτονία, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 17ης Απριλίου 2016.
