Στο σημερινό κείμενο θα αναφερθούμε σε μια περιπέτεια που είχε το 1939 το μνημείο αυτό από φυσικά αίτια. Για την ιστορία όμως θα αναφερθούμε με λίγα λόγια στη διαδικασία κατασκευής του, αν και το περιγράψαμε εκτενώς παλαιότερα [2].
Οι επιπτώσεις του άδοξου πολέμου του 1897 είχαν αφήσει βαριές τραυματικές εμπειρίες στον ελληνικό λαό και ιδιαίτερα στο σώμα των αξιωματικών του Στρατού. Γι’ αυτό από τις αρχές ακόμη του 20ού αιώνα είχε αναληφθεί προσπάθεια από το Υπουργείο Στρατιωτικών να στηθεί μνημείο για να τιμηθούν οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου. Ως τόπος ανέγερσής του επιλέχθηκε η Λάρισα, η οποία υπήρξε το κέντρο των αρχικών πολεμικών επιχειρήσεων. Κατά τον σχετικό διαγωνισμό που έγινε το 1907, εγκρίθηκε το σχέδιο του ταγματάρχη Σπυρ. Κλαυδιανού [3]. Έπειτα από δεκαέξι μήνες το «άγαλμα του τύμβου» κατέφθασε στη Λάρισα, όπως αναφέρει ο τοπικός Τύπος [4].Το μνημείο αποτελείται από μια μαρμάρινη στήλη με δύο ανάγλυφα στην πρόσθια όψη. Το σπουδαιότερο ανάγλυφο βρίσκεται στη βάση της στήλης και αναπαριστάνει πολεμικά όπλα, σημαίες και διάφορα άλλα στρατιωτικά σύμβολα. Στο επάνω τμήμα της στήλης και κάτω από ανάγλυφο σταυρό υπάρχει μεγαλογράμματη επιγραφή, η οποία αναφέρει τα εξής: «ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΙΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΤΟΥ 1897 ΑΦΙΕΡΟΥΣΙΝ ΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ». Η στήλη επιστέφεται από περικεφαλαία αρχαϊκή, η οποία στη φωτογραφία είναι στεφανωμένη με κλαδιά δάφνης. Στο κάτω μέρος της αναθηματικής στήλης ο γλύπτης σμίλεψε το όνομά του: Γ. ΞΕΝΑΚΗΣ ΕΠΟΙΕΙ [5]. Η αναθηματική στήλη είναι τοποθετημένη σε υπερυψωμένο τετράγωνο βάθρο, στις τέσσερις γωνίες του οποίου υπάρχουν μαρμάρινα κολονάκια τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με χαμηλό μεταλλικό κιγκλίδωμα σε όμορφο σύμπλεγμα.
Το 1939 το μνημείο αυτό, όπως αναφέρθηκε, είχε μια καταστρεπτική περιπέτεια. Η δραματική περιγραφή της εντοπίσθηκε στην εφημερίδα «Κήρυξ» (πρόδρομο του μεταπολεμικού «Ημερήσιου Κήρυκα»), στο φύλλο της 29ης Μαρτίου 1939 και έχει ως εξής:
«Τας απογευματινάς ώρας χθες [28 Μαρτίου 1939] εξέσπασε εν τη πόλει μας και το ύπαιθρον, πρωτοφανούς εντάσεως θύελλα μετά βροχής, διαρκέσασα επ’ αρκετά λεπτά. Συνεπεία της θυέλλης ανηρπάγησαν προστεγάσματα καταστημάτων, εξεριζώθησαν δένδρα και προξενήθησαν και άλλαι ζημίαι. Επίσης παρεσύρθη το περίπτερον όπερ ήτο τοποθετημένον εις την πλατείαν Β’ Σ. Σ. και απέναντι της Λαϊκής Τραπέζης.
Ζημίαι μεγάλαι όμως προξενήθησαν εις το Αλκαζάρ, όπου κατεστράφη σχεδόν το Ηρώον των πεσόντων υπό ενός μεγάλου πεύκου, το οποίον εξεριζώθη υπό της θυέλλης. Συγκεκριμένως κατά την ώραν της θυέλλης εξεριζώθη το μεγάλο πεύκον το οποίον ευρίσκετο προ του ηρώου και αριστερά της προς το μνημείον εισόδου του άλσους. Οι δύο μεγάλοι κλώνοι επέπεσαν επί του Ηρώου, του οποίου κατεστράφη τελείως η κεφαλή. Εκ της πτώσεως απεσπάσθη και ο κορμός του Ηρώου, ο οποίος και εστηρίχθη εις τον ένα κλώνον του πεύκου. Εις το άλσος απεστάλη αμέσως συνεργείον του Δήμου, όπερ και εστήριξε τον κορμόν του μνημείου και περισυνέλεξε τα τεμάχια της κεφαλής. Σήμερον το πεύκον θα τεμαχισθή και θα αφαιρεθή εκ του τόπου της καταστροφής. Το πεύκον κατά την πτώσιν του παρέσυρε και τινα άλλα μικρά δένδρα, άτινα και εξεριζώθησαν. Το Ηρώον εστήθη διά χρημάτων του Δήμου και μεγάλης δωρεάς του τότε βουλευτού αειμνήστου Θ. Λιμπρίτη».
Η φωτογραφία, η οποία συνοδεύει το σημερινό κείμενο, απεικονίζει τη στήλη του παλιού Ηρώου χωρίς την καταστραφείσα από τη θεομηνία μαρμάρινη αρχαϊκή περικεφαλαία, η οποία λίγο αργότερα αποκαταστάθηκε.
Η σημερινή κατάσταση του μνημείου δεν είναι καλή. Φέρει εμφανέστατα σημεία φθοράς από τον χρόνο. Επιπλέον από τη στιγμή που δημιουργήθηκε το νέο Ηρώο στον Λόφο φαίνεται καθαρά η έλλειψη ενδιαφέροντος για τη συντήρησή του. Η χωροταξική αλλαγή που έγινε, το απομόνωσε αντί να το αναδείξει, φυτά κάλυψαν εντελώς το περίτεχνο μεταλλικό κιγκλίδωμα και το χειρότερο, σε απόσταση ολίγων μέτρων κάποιοι ανιστόρητοι βρήκαν την ευκαιρία να κατασκευάσουν δημόσια ουρητήρια.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
————————————————
[1]. Θα κάνω μια ρηξικέλευθη πρόταση, η οποία εν γνώσει μου μπορεί να δημιουργήσει αντιδράσεις εκ μέρους κατοίκων της πόλης μας. Να σταματήσουμε τη χρήση του ονόματος Αλκαζάρ για τη συγκεκριμένη περιοχή, παρ’ όλη τη μακροχρόνια και ιστορική χρήση του (γήπεδο Αλκαζάρ, ψυχαγωγικό κέντρο Αλκαζάρ, κ.λπ.) και να χρησιμοποιούμε, τουλάχιστον στις επίσημες στιγμές την εύηχη ονομασία που της δόθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση του 1881, Άλσος των Νυμφών.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Το παλιό Ηρώο στο Αλκαζάρ. εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 31ης Ιανουαρίου 2016.
[3]. «Μετά χαράς επληροφορήθημεν ότι το Υπουργείον των Στρατιωτικών ενέκρινε το προ καιρού υπό του ταγματάρχου του μηχανικού κ. Σπυρ. Κλαυδιανού υποβληθέν εις αυτό σχεδιάγραμμα περί ανεγέρσεως μεγαλοπρεπούς μνημείου εις το Αλκαζάρ υπέρ των κατά το 1897 πεσόντων. Τα πρώτα υλικά εκομίσθησαν ήδη ενταύθα και ήρχισαν και αι προκαταρκτικαί τούτου εργασίαι», εφ. «Μικρά», Λάρισα, φύλλο της 15ης Δεκεμβρίου 1907. Από το αρχείο του Θανάση Μπετχαβέ.
[4]. «Την ερχομένην εβδομάδα φθάνει εξ Αθηνών το άγαλμα του τύμβου, το οποίον παρά την γέφυραν ανεγείρουσιν οι κ. κ. Αξιωματικοί μας εις μνήμην των κατά το 1897 πεσόντων. Είναι έργον του γλύπτου Ξενάκη, επισήμως δε, θα γίνωσι τα αποκαλυπτήριά του». εφ. «Μικρά», Λάρισα, φύλλο της 16ης Απριλίου 1909.
[5]. Ο γλύπτης Γεώργιος Ξενάκης (1865-1911) γεννήθηκε στην Αθήνα και υπήρξε μαθητής του γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, ο οποίος φιλοτέχνησε τα γλυπτά της Ακαδημίας Αθηνών. Μετά τις σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών δούλεψε μέχρι τον θάνατό του σε δικό του εργαστήριο. Βλέπε: Συραγώ Τσιάρα, Η δημόσια γλυπτική στη Λάρισα και τον Βόλο. Από τον νεοκλασικισμό στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό, Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης στη Λάρισα (11 Οκτωβρίου 2003) με θέμα «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19ου αιώνα – 1920», Λάρισα (2005) σελ. 157, και Βασιλική Πανάγου. Τα Ηρώα της πόλης. εφ. Larissanet, φύλλο της 29ης Μαΐου 2021
