Sir Ignatius Valentine Chirol (1852-1929)

ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ

Εντυπώσεις από τη Θεσσαλία το φθινόπωρο του 1880 (B’ μέρος)

Η Λάρισα στα μέσα του 19ου αιώνα. Πανδώρα (Αθήνα), φ. 83 (1.9.1853), σ. 274. © Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου

Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου

Συνεχίζουμε την παράθεση των εντυπώσεων του Βρετανού δημοσιογράφου, συγγραφέα, ιστορικού και διπλωμάτη Sir Ignatius Valentine Chirol (1852-1929) από το ταξίδι που πραγματοποίησε στη Θεσσαλία το φθινόπωρο του 1880 [1].
«Συνεχίζοντας τη διαδρομή μας [από τον Βόλο] για τη Λάρισα, εισερχόμαστε στον απέραντο άδενδρο Θεσσαλικό κάμπο, που απλώνεται μακριά από τους πρόποδες του Πηλίου και της Όσσας και σε μεγάλη απόσταση από τα υψώματα των Τρικάλων.

Περάσαμε από μερικά άθλια χωριά, από μερικά τσιφλίκια, ανάμεσα από χωράφια τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονταν σε αγρανάπαυση και από ένα μεγάλο έλος. Η άμαξα τρανταζόταν για έξι περίπου ώρες, ώσπου από μακριά διακρίναμε τους μιναρέδες της Λάρισας, η οποία φαινόταν σαν φάντασμα καθώς προχωρούσαμε […]. Τα τρία άλογα που οδηγούσαν τη ζαλισμένη άμαξα, ξεπήδησαν απότομα και αυτή άρχισε να κυλάει μέσα στις λάσπες του αναχώματος που σχημάτιζε την είσοδο της Λάρισας. Περάσαμε ανάμεσα από σπίτια φτιαγμένα από λάσπη, δίπλα από τους λασπωμένους και δαιδαλώδεις δρόμους της Θεσσαλικής πρωτεύουσας.
Φθάνοντας στη Λάρισα δεν υπήρχαν πολλά πράγματα που θα μπορούσαν να μας ανταμείψουν από το κουραστικό ταξίδι μας στη πρωτεύουσα της Θεσσαλίας. Ένα περιμετρικό χαμηλό τείχος με επάλξεις κατασκευασμένες από λάσπη, πολλά χαμόσπιτα, μερικά ασβεστωμένα κτίρια, οι στρατώνες, το κονάκι (διοικητήριο) και πολλά τζαμιά που υψώνονται μέσα από μία κίτρινη και χωρίς δένδρα πεδιάδα, η Λάρισα δεν θυμίζει τίποτα περισσότερο, παρά μία αραβική πόλη της Άνω Αιγύπτου που το μόνο πράγμα που της λείπει είναι οι φοίνικες και η μαγεία του κλίματός της. Αυτό που κάνει αυτήν την ομοιότητα ακόμα πιο εντυπωσιακή, ήταν μερικές ομάδες νέγρων που κάθονταν οκλαδόν γύρω από τον δρόμο, λίγο έξω από την πύλη από την οποία εισήλθαμε στην πόλη. Ήταν Παρασκευή απόγευμα και ο μαύρος λαός της Λάρισας είχε βγει για να απολαύσει τον φθινοπωρινό ήλιο. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, ντυμένοι με τα καλά τους ρούχα, ραμμένα από φανταχτερά αγγλικά υφάσματα από το Μάντσεστερ […]. Στη Λάρισα διαμένουν σμήνη από νέγρους, που είναι παιδιά και εγγόνια απελευθερωμένων σκλάβων. Πολλούς τους έφεραν εδώ ως σκλάβους, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς εξαγόρασαν την ελευθερία τους ή τη διεκδίκησαν τα περασμένα χρόνια από τις Οθωμανικές αρχές και τους ξένους προξένους, σύμφωνα με τις υπογραφείσες συνθήκες και την πρόσφατη νομοθεσία κατά του δουλεμπορίου. Εν τούτοις δεν είναι λίγοι εκείνοι που ακόμα διατελούν υπό καθεστώς δουλείας.
Αλλά είναι δίκαιο να πούμε ότι η Λάρισα δεν υστερεί σε κάτι, αν εξαιρέσουμε τους δρόμους του Βόλου ή της Θεσσαλονίκης. Όπως και σε άλλες παρόμοιες πόλεις της Ανατολής, η σύγχρονη συνοικία της Λάρισας βρίσκεται στη δυτική της πλευρά. Σε αυτήν ο Πηνειός με τα αβαθή και πράσινα νερά του, κυλά νωχελικά κάτω από μία βυζαντινή γέφυρα που έχει πέντε όμορφα ανοίγματα. Στις όχθες του αναφύονται μερικά δένδρα, ενώ σε απόσταση από αυτά και πάνω σε έναν μοναχικό λόφο, βρίσκεται ένα παλιό γραφικό τζαμί, σχεδόν δίπλα από τον χριστιανικό καθεδρικό ναό [= Άγιος Αχίλλειος] και το μέγαρο του επισκόπου της Λάρισας. Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται δύο ή τρία κυβερνητικά κτίρια και ο γραφικός τετράγωνος πύργος του ρολογιού που είναι κτισμένος κατά τα Λατινικά πρότυπα [2]. Όλα αυτά σχηματίζουν μια επιβλητική ομάδα κτιρίων, από τα οποία μπορεί κανείς να διακρίνει καθαρά και σε μεγάλη απόσταση τη γωνιώδη κορυφή της Όσσας. Εάν επιθυμεί ένας ταξιδιώτης να θυμάται μία εντυπωσιακή εικόνα από τη Λάρισα, δεν έχει παρά να έρθει στη συνοικία αυτή την ώρα του ηλιοβασιλέματος. Η γνώμη που θα σχηματίσει, θα έρθει σε πλήρη αντίθεση με την απογοητευτική εικόνα που αντικρύζει καθώς περνάει το κατώφλι της πόλης.
Αν εξαιρέσουμε την παραπάνω συνοικία, η Λάρισα είναι γεμάτη με στενούς, δαιδαλώδεις και λασπωμένους δρόμους, με λάκκους και στάσιμα νερά, με βρώμικα ξεχαρβαλωμένα καταστήματα, στις άκρες των οποίων πετιούνται ότι απομένει από τα εμπορεύματα που έρχονται στην πόλη από τις αγορές του Μάντσεστερ και της Βιέννης. Είναι το πιο θλιβερό θέαμα που συναντάει κανείς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας […].
Ωστόσο, η Λάρισα είναι η πρωτεύουσα μίας από πιο πλούσιες επαρχίες της αυτοκρατορίας. Ο πληθυσμός της κυμαίνεται μεταξύ 20.000 και 25.000 ψυχών. Εδώ διαμένουν οι πολιτικοί και στρατιωτικοί αξιωματούχοι των Οθωμανών. Η πόλη είναι το εμπορικό κέντρο της Θεσσαλίας, αφού εδώ βρίσκονται μεγάλα συγκροτήματα αποθηκών και εδώ πραγματοποιείται η κεντρική διακίνηση των παραγόμενων σιτηρών όλου του κάμπου. Μεταξύ των κατοίκων της βρίσκονται μερικοί από τους πλουσιότερους ιδιοκτήτες γης σε ολόκληρη την Τουρκία. Ακόμα και στα ταπεινότερα σπίτια υπάρχει ένας βαθμός ευκολίας και άνεσης που θα προκαλούσε φθόνο σε κατοίκους πολλών άλλων χωρών.
Αλλά ο εφιάλτης της άθλιας τουρκικής διακυβέρνησης έχει παραλύσει όλες σχεδόν τις υγιείς δραστηριότητες και έχει υπονομεύσει τα σχέδια για βελτίωση, αφού υπό τις παρούσες συνθήκες, οι τουρκικές αρχές έχουν άλλα πράγματα να σκεφτούνε εκτός από τις μεταρρυθμίσεις και τα δημόσια έργα […]. Κατά τη στιγμή της επίσκεψής μου, οι στρατιωτικές δυνάμεις που διατηρούν οι Τούρκοι στη Θεσσαλία, ήταν μικρότερες σε αριθμό από ότι τους προηγούμενους μήνες. Ένας μεγάλος αριθμός στρατιωτών από τις εφεδρείες έχει απολυθεί, μέσα σε ένα γενικό κλίμα δυσαρέσκειας για την επί σειρά ετών απλήρωτη υπηρεσία τους […]. Στην επαρχία της Θεσσαλίας, η Τουρκία πρέπει να διατηρεί σήμερα, έναν έμπειρο στρατό από 40.000 άνδρες. Αλλά τα πιο σοβαρά ζητήματα τα οποία η κυβέρνηση καλείται να διαχειριστεί είναι τα αντίστοιχα οικονομικής και διοικητικής φύσεως.
Όπως προανέφερα, η Θεσσαλία είναι μία από τις πλουσιότερες επαρχίες της αυτοκρατορίας. Στα καλά χρόνια οι καλλιέργειες σιταριού, κριθαριού, αραβόσιτου και καπνού αντιπροσώπευαν συναλλαγές ύψους ενός εκατομμυρίου στερλινών. Ο φόρος επί του ζωικού κεφαλαίου αποφέρει έσοδα 200.000 λιρών και καθώς οι δαπάνες έχουν περικοπεί στο ελάχιστο, παρατηρείται ένα επιπλέον πλεόνασμα εσόδων της τάξεως των 250.000 λιρών. Παρόλα αυτά, η επαρχία είναι πρακτικά χρεοκοπημένη. Η Κωνσταντινούπολη καταβροχθίζει όλον τον πλούτο της, και της αφήνει μόνο το βάρος των χρεών της».
(συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Valentine Chirol, Twixt Greek and Turk: or Jottings during a journey through Thessaly, Macedonia, and Epirus, in the autumn of 1880. With frontispiece and map. Edinburgh & London: William Blackwood and Sons, 1881.
[2]. Νικόλαος Παπαθεοδώρου, «Το ρολόι της Λάρισας: Ιστορική διαδρομή», Ελευθερία (Λάρισα), 17 Σεπτεμβρίου 2014.