Εκδρομή μαθητών του «Διδασκαλείου Λαρίσσης» με τον Θεσσαλικό Σιδηρόδρομο

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Μαθητές του Διδασκαλείου Λάρισας με τις ομοιόμορφες στολές τους, στα βαγόνια του Θεσσαλικού Σιδηροδρόμου που θα τους μεταφέρουν στα Λεχώνια για αναψυχή. Επιστολικό δελτάριο των Πάλλη και Κοτζιά. 1902.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Στις 10 Οκτωβρίου 1882 έγινε με επισημότητα η έναρξη της λειτουργίας του Διδασκαλείου Αρρένων της Λάρισας. Το Διδασκαλείο ήταν ένα δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα, το οποίο προετοίμαζε τους απόφοιτους του Γυμνασίου επί τρία χρόνια να πάρουν την επίσημη πιστοποίηση ώστε να διορισθούν δάσκαλοι στη Θεσσαλία που μόλις είχε απελευθερωθεί, αλλά και σε διάφορα σχολεία των χριστιανικών κοινοτήτων της Μακεδονίας, η οποία ήταν ακόμη υπό τουρκική κατοχή. Το Διδασκαλείο θα λέγαμε ότι ήταν ο πρόδρομος των μετέπειτα Παιδαγωγικών Ακαδημιών. Με απόφαση της Νομαρχίας στεγάσθηκε στο ημιτελές κτίριο που είχε αρχίσει να κατασκευάζει το 1873 επί τουρκοκρατίας η χριστιανική κοινότητα της Λάρισας για να λειτουργήσει ως Γυμνάσιο, αλλά για οικονομικούς λόγους δεν είχε ολοκληρωθεί. Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881 το κτίριο ολοκληρώθηκε άμεσα από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και αποδόθηκε προς χρήση από το υπό ίδρυση Διδασκαλείο.

Κατά τα εγκαίνια λειτουργίας των μαθημάτων του εκπαιδευτηρίου αυτού, μίλησε ο διευθυντής του Παναγιώτης Π. Οικονόμου (1851-1931), εμπνευσμένος καθηγητής, με πλούσιο βιογραφικό και σπουδές στο εξωτερικό. Κατά στο διάστημα 1878-1882 υπηρετούσε ως διευθυντής του Πρότυπου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, αλλά το 1882 η κυβέρνηση Χαρίλαου Τρικούπη τον διόρισε διευθυντή του νεοσύστατου Διδασκαλείου στη Λάρισα.
Οι μεταπτυχιακές σπουδές, η προηγηθείσα πείρα και η αναμφισβήτητη ικανότητα του Οικονόμου τον βοήθησαν να οργανώσει το νέο Διδασκαλείο σε υγιείς βάσεις, αλλά έπειτα από τρία χρόνια ευδόκιμης πορείας, το 1885 σταμάτησε προσωρινά τη λειτουργία του. Οι λόγοι της διακοπής είναι ασαφείς. Ίσως η μικρή προσέλευση σπουδαστών, μπορεί και ο αυστηρός χαρακτήρας του διευθυντού του. Ο Παναγιώτης Οικονόμου μετατέθηκε ως τμηματάρχης στο υπουργείο Παιδείας και στη συνεχεία πέρασε από πολλά σχολεία της χώρας, αλλά η παραμονή του σε όλα ήταν συνήθως ολιγόχρονη.
Το 1891 το Διδασκαλείο άρχισε και πάλι να λειτουργεί, μέχρι και τον Απρίλιο του 1897. Η ελληνοτουρκική σύρραξη, η οπισθοχώρηση του στρατού μας και η φυγή προς νότον της πλειοψηφίας των κατοίκων της Λάρισας, οδήγησε στη διακοπή των μαθημάτων της. Επαναλειτούργησε τον Φεβρουάριο του 1899. Η νέα πορεία του Διδασκαλείου υπήρξε για κάποιο διάστημα ανοδική. Ο αριθμός των σπουδαστών αυξήθηκε, η επιστημονική πληρότητα των καθηγητών ήταν σπουδαία, οι εξωσχολικές δραστηριότητες των μαθητών της εντυπωσίαζαν τους Λαρισαίους και η πόλη απολάμβανε τα ευεργετικά αποτελέσματα της λειτουργίας ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος. Όμως το 1907 το «Διδασκαλείον Λαρίσσης» σταματά να υπάρχει οριστικά.
Συμπερασματικά η διάρκεια ζωής του Διδασκαλείου διατηρήθηκε επί 25 χρόνια (1882-1907), με δύο ενδιάμεσες διακοπές οι οποίες κράτησαν οκτώ χρόνια. Ουσιαστικά όλο αυτό το διάστημα λειτούργησε συνολικά 17 σχολικές περιόδους. Όμως, παρά τη μικρή διάρκεια λειτουργίας του, η προσφορά σε έμψυχο υλικό εγκυκλοπαιδικά μορφωμένων και με εθνική συνείδηση δασκάλων, ήταν πολύ μεγάλη. Στις αίθουσές του σφυρηλατήθηκαν νέοι οι οποίοι πέρα από τις σπουδές τους, εγκολπώθηκαν και την αγάπη προς τον ελληνισμό της Μακεδονίας. Και η παρουσία του αυτή δεν αποκλείεται να συνέτεινε στην προετοιμασία της μεγάλης νίκης των Ελλήνων κατά το 1912-13.
Η φωτογραφία η οποία συνοδεύει το σημερινό κείμενο είναι παλιά και σπάνια, με ελαφρό χρωματισμό. Εκδότης της είναι ένα από τα πρώτα βιβλιοχαρτοπωλεία των Αθηνών, των συνεταίρων Πάλλη-Κοτζιά, το οποίο γύρω στα 1900 άρχισε να κυκλοφορεί επιστολικά δελτάρια από διάφορες περιοχές της χώρας μας, μεταξύ των οποίων και της Λάρισας. Η συγκεκριμένη απεικονίζει αμαξοστοιχία εν στάσει, μπροστά στο κτίριο του σιδηροδρομικού σταθμού των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων. Καθώς ο φωτογράφος στοχεύει προς τα βαγόνια, από τα παράθυρα των οχημάτων προβάλλει μεγάλος αριθμός σπουδαστών με τις ομοιόμορφες στολές και τα άσπρα πηλήκια τους, καθώς και μερικοί από τους καθηγητές τους. Αναμένουν την αναχώρησή τους για μια ημερήσια εκδρομική εξόρμηση στα παράλια του Παγασητικού και συγκεκριμένα στα Λεχώνια. Κατευθύνονται στον Βόλο, όπου θα αλλάξουν σιδηροδρομικό συρμό και θα επιβιβαστούν στο τρενάκι του Πηλίου για να τους πάει στον προορισμό τους.
Η σιδηροδρομική γραμμή, όπως και η λειτουργία του Διδασκαλείου, ήταν από τα πρώτα έργα της ελληνικής κυβέρνησης στη νεοπροσαρτηθείσα περιοχή της Θεσσαλίας. Άρχισε να στρώνεται κατά τα τέλη του 1882 από τον Βόλο και ολοκληρώθηκε στη Λάρισα τον Ιούλιο του 1883. Το πλάτος μεταξύ των σιδηροτροχιών ήταν ένα μέτρο. Τα εγκαίνια της γραμμής καθυστέρησαν κάπως, επειδή η μεγάλη πλημμύρα του Πηνειού τον Οκτώβριο του 1883 προκάλεσε ζημιές στις σιδηροδρομικές γραμμές κοντά στη Λάρισα. Έγιναν τελικά στις 22 Απριλίου 1884. Ξεκίνησε η τελετή από τον σταθμό του Βόλου, παρουσία του Βασιλιά Γεωργίου Α’, μελών της βασιλικής οικογενείας, πολλών επισήμων, τραπεζιτών, δημοσιογράφων και επίλεκτων μελών της αθηναϊκής κοινωνίας, προσκεκλημένων του Θ. Μαυροκορδάτου, αφού η κατασκευή του δεν ήταν δημόσια, αλλά ιδιωτική. Μετά την τελετή όλοι οι προσκεκλημένοι επιβιβάσθηκαν στην αμαξοστοιχία και σε 2 ώρες και 20 λεπτά (!) έφθασαν στη Λάρισα, όπου τους υποδέχθηκαν στον σταθμό οι τοπικές αρχές και πλήθος κόσμου ενώ η στρατιωτική μπάντα παιάνιζε διάφορα εμβατήρια. Στη διαδρομή από τον σιδηροδρομικό σταθμό μέχρι και τα βασιλικά ανάκτορα, που βρίσκονταν ως γνωστόν στην περιοχή του σημερινού Δημοτικού Ωδείου, είχε παραταχθεί στρατός που απέδιδε τιμές. Αργά το μεσημέρι οι πολυάριθμοι προσκεκλημένοι παρακάθισαν σε γεύμα που παρέθεσε ο Θεόδ. Μαυροκορδάτος. Κατά τη διάρκεια του γεύματος, εκφράσθηκαν ευχές για την ομαλή πορεία του έργου.
Η κατασκευή των κτιριακών εγκαταστάσεων των σταθμών άρχισε τον Μάρτιο του 1883, υπό την επίβλεψη του εργολάβου Θ. Πετρόχειλου. Το κτίριο του σταθμού στη Λάρισα ήταν πανομοιότυπο με το αντίστοιχο του Βόλου. Επειδή το τελευταίο διασώζεται και μάλιστα άριστα συντηρημένο, αντιλαμβάνεται κανείς την ομορφιά του κτιρίου του Θεσσαλικού σταθμού της Λάρισας. Αν και δεν ήταν πολύ μεγάλο σε μέγεθος, ήταν όμως εντυπωσιακό σαν κτίριο, χάρη στην ιδιότυπη αρχιτεκτονική του. Ήταν επίμηκες και στο μεγαλύτερο μέρος μονώροφο και μόνον το μεσαίο τμήμα του εμφάνιζε δεύτερο όροφο, ο οποίος στη στέγη κατέληγε σε τριγωνική μετώπη.
Ο σταθμός αυτός εξυπηρέτησε για πολλά χρόνια τη συγκοινωνία και τις μεταφορές μεταξύ Λάρισας και Βόλου. Από τον σεισμό του 1941 οι φθορές του δεν ήταν σοβαρές και επιδιορθώθηκαν άμεσα. Το 1955 οι Θεσσαλικοί Σιδηρόδρομοι κρατικοποιήθηκαν και συγχωνεύθηκαν με τους ΣΕΚ (τον πρόδρομο του σημερινού ΟΣΕ). Ο σεισμός του 1957 κατέστρεψε τον επάνω όροφο, ο οποίος γκρεμίσθηκε και το όλο κτίσμα έγινε εξ ολοκλήρου ισόγειο και καλύφθηκε με νέα στέγη. Το 1960 οι ΣΕΚ διαπλάτυναν τη στενή γραμμή, την εναρμόνισαν με τα διεθνή πρότυπα και τη συνέδεσαν με τη γραμμή Αθηνών - Λαρίσης. Έτσι ο Σταθμός του Θεσσαλικού εγκαταλείφθηκε. Σήμερα διατηρείται το ισόγειο κτίσμα, τα ανοίγματα του οποίου έχουν αποφραχθεί με τσιμεντόλιθους. Αν επισκεφθεί κανείς την περιοχή θα αντικρύσει θαμμένα στη βλάστηση και στα χώματα απομεινάρια της παλιάς γραμμής και διάσπαρτα ερείπια από το κτίριο, μια εικόνα προκλητικής εγκατάλειψης.