Ο ναός του Αγίου Νικολάου κτίσθηκε το 1857 από τους χριστιανούς της συνοικίας Παράσχου. Ήταν μεγαλύτερος από τον μητροπολιτικό ναό (τη γνωστή ως βασιλική του Καλλιάρχη), αλλά και από τους άλλους ναούς οι οποίοι ακολούθησαν εν συνεχεία. Η απόδοση του ναού στη λατρεία του Αγίου Νικολάου δεν αποκλείεται να έχει σχέση με την αναφερόμενη κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας (18ος αι.) παρουσία στην ίδια περιοχή, συνοικίας του Αγίου Νικολάου. Η τελετή θεμελίωσης του ναού αυτού έγινε στις 30 Μαΐου του 1857, όπως αναφέρεται στον θεμέλιο λίθο, ο οποίος ανευρέθηκε κατά τη σταδιακή κατεδάφισή του το 1973, με σκοπό την κατασκευή του σύγχρονου ναού: «Σεπτός ούτος Ναός Αγίου Νικολάου ανηγέρθη εκ βάθρων προς τιμήν αυτού επί Αρχιερατεύοντος Στεφάνου Μητροπολίτου Λαρίσσης. Κ. Κ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ, ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ χειρουργού, Κ. και Ι. Αθ. ΚΑΛΠΑΚΑ, 1857 ΜΑΪΟΥ 30» [2]. Δεν γνωρίζουμε τους αρχιτέκτονες. Πιθανολογείται ότι θα πρέπει να ήταν οι αδελφοί Δημητρίου, όπως αφήνουν να εννοηθεί οι αφιερωματικές επιγραφές που υπάρχουν στο όνομά τους σε τρεις εικόνες του 1859, οι οποίες υπάρχουν στο Σκευοφυλάκιο του ναού συντηρημένες πρόσφατα.
Νοτιοανατολικά του προαύλειου χώρου και σε μικρή απόσταση από τον ναό είχε κτισθεί το 1893, ψηλό τετραώροφο, πέτρινο κωδωνοστάσιο νεοκλασικού ρυθμού, το οποίο κατέληγε σε μια ψηλή κωνοειδή-πυργοειδή απόληξη. Ο ζωγράφος Αγήνορας Αστεριάδης, ενορίτης του Αγ. Νικολάου, έχει απεικονίσει τον ναό και το κωδωνοστάσιο, τόσο στον μεγάλο πίνακά του «Πολιτεία», όσο και στο λεύκωμά του «Λάρισα». Αρχικά από τον σεισμό του 1941 και στη συνέχεια του 1954, οι δύο τελευταίοι όροφοι κατέρρευσαν και τελικά το καμπαναριό τέθηκε σε αχρηστία. Για τον λόγο αυτόν το 1955 κατεδαφίσθηκε και στη θέση του ανεγέρθηκε άλλο, επίσης τετραώροφο, απλό, από ενισχυμένο σκυρόδεμα και χαμηλότερο σε ύψος του πρώτου.
Το 1897, έχουμε μια μαρτυρία από την Αμαλία Παπασταύρου ότι έγιναν εργασίες επεκτάσεως του ναού. Από απλή τρίκλιτη βασιλική επεκτάθηκε δυτικά κατά μήκος και προστέθηκε γυναικωνίτης, με αποτέλεσμα το δυτικό τμήμα του ναού να προεκταθεί και προς τα πλάγια, για να υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στον γυναικωνίτη [3].
Στην τελική του μορφή ο ναός του Αγίου Νικολάου ήταν του τύπου τρίκλιτης βασιλικής, της οποίας η κάτοψη είχε το σχήμα του κεφαλαίου γράμματος Τ ανεστραμμένου. Ανατολικά υπήρχε κεντρική ημικυκλική κόγχη, πάνω από την οποία είχε κατασκευασθεί το χαρακτηριστικό αυτήν την περίοδο στη ναοδομία σύμπλεγμα τριών παραθύρων. Δυτικά βρισκόταν η κεντρική είσοδος του ναού, το δάπεδο του οποίου βρισκόταν χαμηλότερα από το έδαφος της αυλής. Από τις προεκτάσεις της δυτικής πλευράς η βόρεια οδηγούσε με ξύλινο κλιμακοστάσιο στον γυναικωνίτη, ενώ στη νότια στο ισόγειο στεγαζόταν το γραφείο του ναού, ενώ πάνω του επεκτεινόταν ο γυναικωνίτης.
Το εσωτερικό του, με την παρουσία έξι κτιστών κιόνων σε κάθε πλευρά, χωριζόταν σε τρία κλίτη. Στο κέντρο της οροφής υπήρχε ζωγραφισμένη η μορφή του Παντοκράτορα, ενώ ο υπόλοιπος χώρος της είχε τη μορφή έναστρου ουράνιου θόλου. Πάνω από τους κίονες απεικονίζονταν σε μετάλλια σχήματος ωοειδούς οι Δώδεκα Απόστολοι. Στη διακόσμηση του ναού συνέβαλαν δύο προσκυνητάρια, ο άμβωνας, ο δεσποτικός θρόνος και το τέμπλο. Ήταν όλα απλά, ξύλινα και λευκά χρωματισμένα. Στο τέμπλο, πάνω από τις δεσποτικές εικόνες υπήρχαν σαν επίστεψη, μαύρες ορθογώνιες επιφάνειες με σύντομες ευαγγελικές ρήσεις γραμμένες με χρυσαφί χρώμα.
Τοιχογραφίες αρχικά δεν υπήρχαν. Μεταπολεμικά μόνον αγιογραφήθηκε η κεντρική κόγχη του Ιερού Βήματος, η οποία απεικόνιζε ψηλά την Πλατυτέρα και πιο κάτω μέχρι το έδαφος έξι ολόσωμους ιεράρχες. Την ίδια περίοδο αγιογραφήθηκε και η κόγχη της Προθέσεως με την παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού. Οι τοιχογραφίες αυτές είχαν φιλοτεχνηθεί από τον αγιογραφικό οίκο των Παπαμερκουρίου – Γκίνη.
Στους πλάγιους τοίχους, ανάμεσα από τα μεγάλα παράθυρα, ήταν αναρτημένες σε κάθε πλευρά, τρεις πολύ μεγάλες εικόνες, οι οποίες παρίσταναν σκηνές από τα θαύματα του Ιησού και ήταν ελαιογραφίες προσαρμοσμένες σε κάδρα. Η τεχνική των εικόνων του ναού ήταν επηρεασμένη από δυτικά πρότυπα, με τη χαρακτηριστική φυσική απόδοση των προσώπων, την ωραιότητα των χαρακτηριστικών και την προσεγμένη προοπτική του βάθους. Δεν γνωρίζουμε τον αγιογράφο (μήπως ο Νικ. Αργυρόπουλος;) [4], ούτε την τύχη αυτών των εικόνων.
Η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει το νοτιοανατολικό τμήμα της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, λίγο πριν κατεδαφισθεί για την ανέγερση του σημερινού μεγαλοπρεπούς ναού.
Το χαμηλό καλοδουλεμένο τοιχίο από πελεκητή πέτρα (μωσαϊκό), πάνω από το οποίο ήταν ενσωματωμένο σε όλο το μήκος του πυκνό μεταλλικό κιγκλίδωμα και περιέκλειε απ’ όλες τις πλευρές τον ευρύχωρο προαύλειο χώρο, έχει ήδη κατεδαφισθεί και οι πέτρες του δεν έχουν ακόμη απομακρυνθεί. Τα τεράστια πεύκα, τα οποία κάλυπταν τον αύλειο χώρο, έχουν εκριζωθεί και το μεταπολεμικό κωδωνοστάσιο έχει και αυτό κατεδαφισθεί. Έχει κανείς την εντύπωση ότι η φωτογραφία αυτή αποτελεί το «κύκνειο άσμα» ενός από τους ναούς του 19ου αιώνα, τον οποίο κατασκεύασε η πίστη των πολιτών της χριστιανικής κοινότητας της.
—————————————————————
[1]. Ο όρος Tanzimat σημαίνει μεταρρύθμιση και υποδηλώνει μια σειρά φιλελεύθερων διαταγμάτων, τα οποία εκδόθηκαν το 1856 εκ μέρους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και είχαν ως βάση την αναδιοργάνωση των σχέσεών της με τους αλλόθρησκους υπηκόους της.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Ι. Ν. Αγίου Νικολάου. ιστορική διαδρομή. περ. «Αχιλλίου Πόλις», τεύχ. 03 (2020), σελ.133-145.
[3]. Παπασταύρου Αμαλία, Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν εν Λαρίσση από 1-14 Απριλίου 1897, εν Αλεξανδρεία (1897), σελ. 22-23.
[4]. Στο Σκευοφυλάκιο του ναού υπάρχει φορητή εικόνα αγιογραφημένη το 1902 από τον εκ Νικαίας ζωγράφο-αγιογράφο Νικ. Αργυρόπουλο.
