Η φωτογραφία του 1930 που δημοσιεύεται με το σημερινό κείμενό μας εξοικειώνει με μια περιοχή της προπολεμικής Λάρισας, που παρ’ όλο ότι είναι κεντρικότατη, δεν είναι επαρκώς φωτογραφημένη, όπως άλλα τμήματα της πόλης (λ.χ. γέφυρα του Αλκαζάρ, κτίσματα Κεντρικής πλατείας και άλλα). Ο ανώνυμος φωτογράφος [1] στάθηκε στο κέντρο της διασταύρωσης των οδών Κούμα και Μεγ. Αλεξάνδρου και εστίασε τον φακό του ανατολικά, αποτυπώνοντας όλο το μήκος της οδού Κούμα μέχρι το βάθος. Δυστυχώς όμως το πλούσιο φύλλωμα των δένδρων εμποδίζει την απεικόνιση πολλών κτιρίων εκατέρωθεν του δρόμου και διακρίνονται με λεπτομέρειες μόνον τα πρώτα γωνιακά κτίσματα.
Αριστερά το ισόγειο κτίριο με τα τοξωτά ανοίγματα αποτυπώνει μικρό μέρος από το καφενείο «Παράδεισος». Επί Τουρκοκρατίας στο σημείο αυτό υπήρχε οικόπεδο ιδιοκτησίας του Οθωμανού κτηματία Τασίμ βέη Αχμέτ και το 1884 με συμβολαιογραφική πράξη το αγόρασε ο φαρμακοποιός της Λάρισας Κωνσταντίνος Μανεσιώτης. Στο οικόπεδο αυτό ο αγοραστής ανήγειρε την ιδιωτική του κατοικία και μία σειρά από καταστήματα, τα οποία ενοικίασε σε διάφορους επαγγελματίες [2]. Σε ένα απ’ αυτά εγκαταστάθηκαν το 1893 τα γραφεία και το τυπογραφείο της εφημερίδας «Σάλπιγξ» [3]. Κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 τα καταστήματα και η κατοικία του λεηλατήθηκαν και μερικώς καταστράφηκαν. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων το 1898 ο ιδιοκτήτης τα κατεδάφισε και στη θέση τους έκτισε το 1900 ένα μεγάλο κτίριο στη γωνία των οδών Μεγ. Αλεξάνδρου και Κούμα. Ήταν ένα επίμηκες οικοδόμημα με οκτώ ψηλές τοξωτές πόρτες, οι οποίες έβλεπαν προς την πλατεία και άλλες δύο που έβλεπαν προς την οδό Κούμα. Ενοικιαστές ήταν αρχικά το «Καφενείον και Ζαχαροπλαστείον τα Τέμπη του Λάζαρου Αντωνιάδη» και δίπλα του το «Συμβολαιογραφείον του Ανδρέα Ροδόπουλου». Η οικογένεια του Ανδρέα Ροδόπουλου καταγόταν από την Πάτρα και εγκαταστάθηκε στη Λάρισα μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας στα 1881. Η μετακόμιση πολλών Τούρκων και ιδίως των πλουσίων μπέηδων, οι οποίοι φοβήθηκαν μήπως χάσουν τις απέραντες γαιοκτησίες τους στον θεσσαλικό κάμπο και τα ακίνητά τους στην πόλη, τους οδήγησε να πωλούν τις περιουσίες τους σε πάμπλουτους Έλληνες της διασποράς (Χαροκόπος, Στεφάνοβικ, Ζάππας, κ.λπ.) ή και σε εύπορους Λαρισαίους. Επομένως η παρουσία συμβολαιογράφων σε μια πόλη όπου επί Τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν, ήταν όχι μόνον επιβεβλημένη, αλλά και κερδοφόρα. Από τους δύο γιους του Ανδρέα Ροδόπουλου, ο δεύτερος ο Γεώργιος Ροδόπουλος σπούδασε νομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αρχικά εξάσκησε τη δικηγορία και συγχρόνως δραστηριοποιήθηκε στην τοπική αυτοδιοίκηση, όπου το 1895 τον συναντάμε δημοτικό σύμβουλο Λαρίσης και αργότερα επανειλημμένως βουλευτή της επαρχίας Τυρνάβου. Απέκτησε πέντε τέκνα. Μεταξύ αυτών η Ροδόπη παντρεύτηκε τον διευθυντή της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής Φιλοποίμενα Τζουλιάδη, ο Τάκης σταδιοδρόμησε ως πολιτικός και έφθασε μέχρι την προεδρία της Βουλής, ο Δημήτριος έγινε συγγραφέας και μας είναι γνωστός ως Μ. Καραγάτσης.
Το 1911 το κτίριο αυτό ενοικίασε ο Λαζ. Αντωνιάδης και το μετέτρεψε σε καφενείο με την ονομασία «Παράδεισος». Ήταν ένα από τα παλαιότερα καφενεία της Λάρισας, όπου συγκεντρωνόταν κυρίως η αστική τάξη και διέθετε και θεατρική σκηνή, στην οποία έδιναν παραστάσεις σπουδαίοι θίασοι περαστικοί από τη Λάρισα. Από το πάλκο του παρέλασαν από το 1911 περίπου μέχρι το 1940 όλες οι μεγάλες δόξες του ελληνικού θεάτρου και της επιθεώρησης, όπως η Κοτοπούλη, η Κυβέλη, η Βερώνη και πολλοί άλλοι αστέρες που μεσουρανούσαν στις αθηναϊκές θεατρικές σκηνές. Την επιχείρηση του καφενείου «Παράδεισος» ανέλαβαν αργότερα από κοινού ο Ζήσης Τσουρέλης με τον Γιάννη Μπέκα. Ο πρώτος απ’ αυτούς δεν περιοριζόταν μόνον στην επαγγελματική του δραστηριότητα, αλλά ήταν ένα έντονα πολιτικοποιημένο πρόσωπο, χωρίς ο ίδιος να έχει πολιτευθεί ποτέ. Επειδή το καφενείο του συγκέντρωνε πολλούς πολιτικούς, προσπαθούσε να προβληθεί ως κομματάρχης.
Ο «Παράδεισος» εκτός από τη χειμερινή θεατρική σκηνή, διέθετε από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και θερινή θεατρική σκηνή. Βρισκόταν προς την πλευρά της οδού Κούμα, στη θέση ενός κήπου, ο οποίος βρισκόταν σε επαφή με το καφενείο. Ο χώρος του θεάτρου αυτού είχε διαμορφωθεί έτσι ώστε η σκηνή έστρεφε την πλάτη της στην οδό Κούμα και μ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγονταν οι λαθροθεατές.
Στον χώρο τον οποίο κάλυπτε το θερινό θέατρο «Παράδεισος» κτίστηκε αργότερα το διώροφο νεοκλασικό κτίριο που διακρίνεται στη φωτογραφία, σε επαφή με το καφενείο. Το κτίριο αυτό στέγασε για πολλά χρόνια τη «Λαρισαϊκή Λέσχη», κλειστό χώρο συγκέντρωσης αποκλειστικά αρρένων, την εκμετάλλευση της οποίας είχε ο Ιωάννης Ξυραδάκης, ένας εμφανίσιμος και ζωηρός άνδρας, ο οποίος κέρδιζε αρκετά από τη λειτουργία της Λέσχης. Ο χώρος αυτός συγκέντρωνε μεταξύ των άλλων, πάντα σε κλειστό κύκλο, και πολλούς μανιακούς χαρτοπαίκτες. Αργότερα ο ανήσυχος Ξυραδάκης εξασκούσε και το επάγγελμα του κουρέα και μάλιστα θεωρείται ότι υπήρξε ο πρώτος ο οποίος τόλμησε και άνοιξε εκείνη την εποχή κομμωτήριο στη Λάρισα.
Το καφενείο «Παράδεισος» και η «Λαρισαϊκή Λέσχη» υπέστησαν κατά τον σεισμό του 1941 σοβαρότατες καταστροφές [4]. Τα δύο αυτά κτίσματα μεταπολεμικά ισοπεδώθηκαν και στη θέση τους κτίσθηκε ο κινηματογράφος «Ορφέας» και μια σειρά καταστημάτων τα οποία είχαν πρόσοψη προς την πλατεία. Κάποια στιγμή στην ταράτσα πάνω από τα καταστήματα, ο χώρος διαμορφώθηκε σε θερινό κινηματογράφο, ο οποίος μαζί με τα «Τιτάνια» στην απέναντι πλευρά της πλατείας, αποτελούσαν τους καλοκαιρινούς μήνες προσφιλείς χώρους διασκέδασης των Λαρισαίων. Το 1972 κατεδαφίσθηκε ο «Ορφέας» και στη θέση του υψώθηκε πολυώροφο κτίριο, το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα.
Στην απέναντι γωνία διακρίνεται ένα ισόγειο κτίσμα με ημιυπόγειο το οποίο στα πρώτα χρόνια στέγαζε το φαρμακείο των Φώτη Παπαζήση και Δημητρίου Επιτρόπου. Αργότερα ο Παπαζήσης αποχώρησε και όπως φαίνεται και από την επιγραφή στη φωτογραφία, έμεινε μόνος του ο Επιτρόπου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Τότε ο Επιτρόπου μετέφερε το φαρμακείο στη γωνία των οδών Μ. Αλεξάνδρου και Παπακυριαζή και το κτίριο το ενοικίασε ο Σπύρος Σιμιτσής. Σ’ αυτό λειτούργησε το εστιατόριο «Ερμής», το οποίο για την εποχή του θεωρούνταν από τα καλύτερα της πόλης, γι’ αυτό και συγκέντρωνε τις προτιμήσεις μιας μεγάλης μερίδας Λαρισαίων, αλλά και ξένων. Τα καλοκαίρια άπλωνε τραπέζια στον δροσόλουστο κήπο που διατηρούσε προς την πλευρά της οδού Κύπρου, καθώς και στα απέναντι πεζοδρόμια των παλαιών δικαστηρίων. Η επιχείρηση του «Ερμή» όλα αυτά τα χρόνια λειτουργίας του άλλαξε πολλούς κατόχους. Επούλωσε εύκολα τις καταστροφές της κατοχής και λειτούργησε και μεταπολεμικά μέχρι το 1970, οπότε έκλεισε οριστικά. Το κτίριο του «Ερμή» κατεδαφίσθηκε και στη θέση του αναγέρθηκε το Γαλακτοζαχαροπλαστείο «Σερραϊκόν», που έμεινε θρυλικό για τα επεισόδια μετά τον αγώνα Πανσερραϊκού - ΑΕΛ κατά τη διάρκεια της επταετίας, επί εποχής υπουργού Αθλητισμού του περιβόητου Ασλανίδη.
Στο βάθος διακρίνεται ολόκληρο σχεδόν το μήκος του καταστρώματος τη οδού Κούμα, όμως όπως αναφέρθηκε, δεν είναι διακριτά τα υπόλοιπα κτίσματα, καθώς καλύπτονται από τις φυλλωσιές των δένδρων τα οποία είναι φυτεμένα κατά μήκος των δύο πεζοδρομίων.
Tου Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
—————————————————
[1]. Θα τολμούσα να υποστηρίξω, χωρίς όμως τεκμηρίωση, ότι φωτογράφος πρέπει να είναι ο Παντελής Γκίνης (1888-1988), γιατί έχει αποτυπώσει και άλλες περιοχές της Λάρισας την ίδια περίοδο (1930-1935), με την ίδια συγκρατημένη μεν, αλλά συγκροτημένη λήψη, χωρίς να τις υπογράφει, όπως το κάνουν οι περισσότεροι.
[2]. Γρηγορίου Αλέξανδρος. Κωνσταντίνος Α. Μανεσιώτης. Φαρμακοποιός και επιχειρηματίας της Λάρισας. εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 26ης Νοεμβρίου 2017.
[3]. Η «Σάλπιγξ» ήταν από τις πρώτες εφημερίδες που κυκλοφόρησαν μετά την απελευθέρωση. Κυκλοφόρησε το 1889, ήταν εβδομαδιαία (κάθε Κυριακή) και εκδότης της ήταν ο ταχυδρομικός υπάλληλος Μιχαήλ Τσόγκας. Αρχισυντάκτη είχε τον δικηγόρο Κωνσταντίνο Πολύχρονο, ενώ ως συντάκτης αναφέρεται και ο δικηγόρος Δημήτριος Γαλανίδης, ο οποίος αργότερα διετέλεσε για πολλά χρόνια πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Λαρίσης.
[4]. Έχουν διασωθεί φωτογραφίες που έχουν ληφθεί από τα στρατεύματα κατοχής και σήμερα βρίσκονται σε γερμανικά και ιταλικά κρατικά αρχεία, καθώς και σε ελληνικές και ξένες συλλογές. Απ’ αυτές αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος των καταστροφών.
