Μια τέτοια έκπληξη αισθάνθηκα προσωπικά πριν από μερικά χρόνια, όταν ο καλός φίλος και μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, ο Αχιλλέας Καλτσάς, μου έστειλε ηλεκτρονικά μια σειρά φωτογραφιών, τις οποίες εντόπισε στις πολεμικές συλλογές του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας και είχαν σχέση με τη Λάρισα. Αντιλαμβάνεσθε την έκπληξή μου να βλέπω ένα εξωπραγματικό γεγονός. Γαλλικά αποικιακά στρατεύματα από έγχρωμους στρατιώτες (Σενεγαλέζοι και Ανναμίτες με τα όπλα τους) να βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε έναν ευρύ ελεύθερο χώρο και πίσω τους να προβάλουν γνωστά εμβληματικά κτίρια της παλιάς Λάρισας. Τι μπορεί αλήθεια να επιφυλάσσει η ιστορία…
Ήταν 30 Μαΐου 1917 με το παλαιό ημερολόγιο. Περίοδος εθνικού διχασμού. Γαλλικά στρατεύματα ερχόμενα από τη Θεσσαλονίκη βρέθηκαν στη Λάρισα όπου συνάντησαν τη μοναδική αντίσταση από τον ελληνικό στρατό, ο οποίος υπάκουε τότε στην κυβέρνηση των Αθηνών. Στην περιοχή του σημερινού κλειστού γυμναστηρίου της Νεάπολης έγινε η περίφημη «Μάχη της Σημαίας» [1]. Το 1930, επί δημαρχίας Μιχαήλ Σάπκα, στον χώρο αυτόν είχε στηθεί μνημείο από τον Δήμο Λαρισαίων, για τους πεσόντες Έλληνες στρατιωτικούς του 1/38 ευζωνικού Συντάγματος στην περίεργη αυτή πολεμική σύγκρουση. Το μνημείο, μια μαρμάρινη στήλη με τα ονόματα των πεσόντων, εδώ και μερικά χρόνια για λόγους ρυμοτομικούς (διαπλάτυνση της οδού Καρδίτσης) έχει μεταφερθεί σε διπλανή θέση. Στη νέα του θέση αναδείχθηκε όπως του έπρεπε, αφού στην παλιά του θέση για διάφορους λόγους ήταν παραμελημένο.
Η εικόνα που συνοδεύει το σημερινό κείμενο έχει σχέση με την πολεμική σύγκρουση που αναφέρθηκε. Την περίοδο του εθνικού διχασμού στην οποία αναφερόμαστε, η Ελλάδα βρέθηκε ξαφνικά με δύο κυβερνήσεις, μία των Αθηνών με την υποστήριξη του βασιλιά Κωνσταντίνου και μία της Θεσσαλονίκης με την τριανδρία Βενιζέλου - Κουντουριώτη - Δαγκλή, η οποία ουσιαστικά βρισκόταν υπό την επήρεια των Αγγλογάλλων της Αντάντ, οι οποίοι με επικεφαλής τον στρατηγό Sarrail βρισκόταν την περίοδο εκείνη στη Θεσσαλονίκη. Ένα τμήμα του γαλλικού στρατού που αποτελείτο ως επί το πλείστον από αποικιακά στρατεύματα, όπως Σενεγαλέζοι, Μαροκινοί σπαχήδες [2] και Ανναμίτες [3] (Βιετναμέζοι), είχε τεθεί υπό τις διαταγές του Γάλλου στρατηγού Venel και επιχείρησαν να προελάσουν προς τα νότια διαμερίσματα της Ελλάδας, με προοπτική να καταλάβουν την Αθήνα και να εξαναγκάσουν τον Κωνσταντίνο σε παραίτηση. Όταν έφθασαν στη Λάρισα συγκεντρώθηκαν στην Κεντρική πλατεία (Θέμιδος τότε) και ο Γάλλος φωτογράφος Dubray, ο οποίος τους συνόδευε, αποτύπωσε διάφορες φάσεις της πορείας τους. Το φωτογραφικό αυτό υλικό είχε και λήψεις από το υπαίθριο Αρχαιολογικό Μουσείο που τα εκθέματά του ήταν απλωμένα χωρίς καμιά τάξη στη νοτιοδυτική πλευρά της ερειπωμένης τουρκικής κλειστής αγοράς (Μπεζεστένι). Το σύνολο των φωτογραφιών από τη δραστηριότητα του γαλλικού στρατού της Ανατολής στην Ελλάδα είναι κατατεθειμένο σήμερα στο Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας και είναι εύκολα προσιτό στους ενδιαφερόμενους.
Στη φωτογραφία του Dubray απεικονίζεται μια μεγάλη ομάδα Γαλλικού αποικιακού στρατού (Σενεγαλέζοι και Ανναμίτες) να είναι συγκεντρωμένοι σε αναμονή στο κέντρο της Κεντρικής πλατείας. Έχουν αποθέσει τα όπλα τους στο έδαφος εν είδει πυραμίδος και ορισμένοι είναι καθιστοί, οι Αναμμίτες όμως, με τα χαρακτηριστικά καπέλα τους πιο υπάκουοι, είναι όρθιοι. Όλοι τους είναι στραμμένοι προς τη βόρεια πλευρά της πλατείας, αντικρίζοντας το κτίριο όπου την περίοδο εκείνη στεγαζόταν η Λέσχη Ασλάνη, επειδή η στρατιωτική ηγεσία τους είχε καταλύσει εκεί.
Στο βάθος της εικόνας διακρίνονται τέσσερα κτίρια που βρίσκονταν στη νοτιοδυτική πλευρά της πλατείας. Αριστερά απεικονίζεται ένα μέρος από το τριώροφο κτίριο των αδελφών Αθανασίου και Δημητρίου Μπουσινιώτη. Την περίοδο εκείνη το ισόγειο στέγαζε το καφενείο «Πανελλήνιον», ενώ οι δύο όροφοι ήταν διαμορφωμένοι σε ξενοδοχείο, το οποίο έφερε το ίδιο όνομα. Το κτίριο αυτό ήταν σχετικά νέο (είχε κτισθεί το 1908) και θεωρείτο το πολυτελέστερο ξενοδοχείο ύπνου της Λάρισας. Από τον σεισμό του 1941 καταστράφηκε ο τρίτος όροφος, ο οποίος κρημνίσθηκε και μεταπολεμικά το κτίριο ήταν διώροφο.
Δίπλα του υπάρχει ένα ισόγειο κατάστημα που μόλις διακρίνεται. Ήταν πάντοτε ζαχαροπλαστείο, το οποίο άλλαζε συχνά επιχειρηματίες και ονομασίες (του Κόκκαλη, Γαλλικόν, Ελληνικόν) μέχρι και την δεκαετία του 1970, οπότε κατεδαφίσθηκε για να γίνει μια πολυώροφη οικοδομή.
Μεσολαβεί η οδός Ακροπόλεως (Παπαναστασίου σήμερα) και εν συνεχεία διακρίνεται ο επάνω όροφος από το μέγαρο του Γεωργίου Νικόδημου. Σ’ αυτό στεγαζόταν οι υπηρεσίες της Νομαρχίας, είχε δωριθεί εν ζωή από τον ιδιοκτήτη του στον Δήμο και μεταπολεμικά επί δημαρχίας Χατζηγιάννη, με την αγορά και μιας διπλανής έκτασης η οποία ανήκε στον παλαιό δήμαρχο Κωνσταντίνο Βλάχο [4], κτίσθηκε στη θέση του το σημερινό Δημαρχείο.
Το επόμενο κτίριο βρίσκεται στη δυτική πλευρά της πλατείας και ιδιοκτήτης του ήταν ο γαιοκτήμονας Νικόλαος Καρανίκας. Είχε κτισθεί περί το 1910 και ήταν ένα από τα ομορφότερα νεοκλασικά κτίρια της Λάρισας. Από τον σεισμό του Μαρτίου του 1941 και τους βομβαρδισμούς, ο επάνω όροφος κρίθηκε ακατοίκητος και μεταπολεμικά λειτουργούσαν μόνον τα ισόγεια καταστήματα. Την δεκαετία του 1960 κατεδαφίσθηκε από τη Θάλεια Καρανίκα-Δημητράτου και στη θέση του υψώθηκε πολυώροφο κτίριο που μέχρι πριν λίγα χρόνια στέγαζε οικονομικές υπηρεσίες του Δημοσίου. Σήμερα στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου.
[1]. Βάλλας Δημήτριος, Η Σημαία των Ευζώνων που «χάθηκε» στη Λάρισα!, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 8ης Μαρτίου 2014.
[2]. Η λέξη σπαχήδες συναντιέται στην ισλαμική στρατιωτική ορολογία και σήμαινε τους έφιππους πολεμιστές.
[3]. Ως Ανναμίτες έμειναν στην ιστορία οι στρατιώτες των Γαλλικών Ενόπλων Δυνάμεων, οι οποίοι προέρχονταν από το Annam, μια περιοχή του Βιετνάμ η οποία από το 1884 αποτελούσε γαλλικό προτεκτοράτο. Ανήκαν στον αποικιακό στρατό που ενίσχυσε τις γαλλικές δυνάμεις στην Ανατολή. Η παρουσία τους αποτελούσε μια εξωτική εικόνα για τους κατοίκους της Λάρισας, οι περισσότεροι από τους οποίους έβλεπαν για πρώτη φορά ανθρώπους από την Άπω Ανατολή. Όπως διακρίνεται στη δημοσιευόμενη φωτογραφία, φορούσαν χαρακτηριστικά κωνικά καπέλα και το πρόσωπό τους με τα σχιστά ασιατικά μάτια τονιζόταν απότα σκούρα δόντια, τα οποία είχαν πάρει αυτό το χρώμα από το μάσημα κάποιου φυτού της πατρίδας τους. Ήταν αποκρουστικοί στην όψη και τους συνόδευαν διάφορες ανατριχιαστικές φήμες.
[4]. Ο Κων. Βλάχος ήταν γιατρός και λίγες ημέρες μετά την κατάληψη της Λάρισας από τους Γάλλους, διορίσθηκε δήμαρχος στη θέση του εκλεγμένου δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, ο οποίος ως βασιλικός φρόντισε να αποσυρθεί οικειοθελώς στην Αθήνα πριν την είσοδο των Γάλλων στην πόλη.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
