Ο αριθμός αυτός εξηγείται μέχρις έναν βαθμό από την παρουσία μεγάλου αριθμού πολεμιστών οι οποίοι στρατοπέδευαν στην πόλη μας, και από τον εποικισμό της Ανατολικής Θεσσαλίας από πολλές χιλιάδες κατοίκους της περιοχής του Ικονίου της Μ. Ασίας, (οι ονομαζόμενοι Κονιάρηδες). Ο υπερπληθυσμός αυτός παρατηρείται ιδιαίτερα κατά την περίοδο της παρουσίας του Σουλτάνου Μωάμεθ Δ' στη Λάρισα την περίοδο 1668-1669.
Έχουμε αναφερθεί σε παλιότερο κείμενό μας για την παραμονή του Μωάμεθ Δ΄ στη Λάρισα για κάτι λιγότερο από δύο χρόνια, και την ανάδειξη της πόλης σε προσωρινή πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας[1]. Είναι αρκετοί εκείνοι οι οποίοι αναφέρουν το συγκεκριμένο γεγονός, όπως ο Άγγλος περιηγητής Edward Brown, ο Γάλλος Robert de Dreux, ο Martin Leake και οι δικοί μας Κων. Κούμας, Ιωάννης Οικονόμου Λογιώτατος, Επαμ. Φαρμακίδης και άλλοι. Επίσης και σε μερικά παλιά βιβλία συναντούμε ενθυμήσεις, γραμμένες σε παράφυλλα από ολιγογράμματους ιερωμένους, τα οποία επιβεβαιώνουν το γεγονός.
Απ’ όλους αυτούς που έγραψαν για την παρουσία του Μωάμεθ Δ΄ στη Λάρισα, ο Γάλλος Robert de Dreux είναι ο πιο αναλυτικός και εκτός των άλλων έχουμε και τη μοναδική περιγραφή του ξυλόπηκτου ανακτόρου το οποίο κτίσθηκε στη Λάρισα για τον Σουλτάνο. Ο Robert de Dreux ήταν καπουτσίνος μοναχός, θεολόγος και διπλωμάτης και έφθασε στην πόλη μας συνοδεύοντας τον πρεσβευτή της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη La Haye Vantelet. Το πραγματικό όνομα του μοναχού ήταν Robert Vantelet. Πιθανόν λόγω της συνωνυμίας να ήταν συγγενής του πρέσβη, όμως στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως Robert de Dreux. Βρισκόταν στη συνοδεία του πρέσβη ως πνευματικός του. Αποτελούσε και αυτός μέλος αποστολής με επικεφαλής τον πρέσβη, οι οποίοι ταξίδεψαν από την Κωνσταντινούπολη στη Λάρισα με σκοπό να συναντήσουν τον Σουλτάνο και να συζητήσουν για πολιτικά και διπλωματικά θέματα που αφορούσαν τις δύο χώρες.
Ο Μωάμεθ Δ΄ ο επονομαζόμενος Γαζής (Νικητής), αλλά και Αβτζής (Κυνηγός) (1642-1693) διετέλεσε σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 1648 μέχρι το 1687. Ήταν έξι ετών όταν τo 1648 διαδέχτηκε τον πνευματικά άρρωστο πατέρα του και μέχρι να ενηλικιωθεί, την εξουσία άσκησε αρχικά η γιαγιά του και από το 1654 η μητέρα του. Ο βασικός λόγος της μετακίνησής του στη Λάρισα ήταν γιατί ήθελε να βρίσκεται μαζί με την αυλή και τους επιτελείς του πιο κοντά στο μέτωπο του τουρκοβενετικού πολέμου της Κρήτης για να πληροφορείται ταχύτερα τις εξελίξεις του.
Επιστρέφοντας στη Γαλλία ο Robertde Dreux κατέγραψε τις αναμνήσεις από το ταξίδι αυτό, οι οποίες όμως παρέμειναν ανέκδοτες για 240 χρόνια. Μόλις το 1925 εκδόθηκαν σε βιβλίο που έχει τον τίτλο: Voyageen Turquie et en Grece du R.P. Robert de Dreux, au monier del’ ambassadeur de France (1665-1669). Publie et annote par Hubert Pernot, Paris (1925) p. 202. Από το βιβλίο αυτό αντλούμε πολλά ιστορικά στοιχεία για τη Λάρισα της περιόδου εκείνης και θα απομονώσουμε τα βασικότερα και ιδιαίτερα ό,τι έχει σχέση με το παλάτι (σαράι) του Σουλτάνου που κατασκευάσθηκε ειδικά για την ολιγόχρονη διαμονή του. Γράφει ο de Dreux:
«Η Λάρισα είναι μια πόλη αρκετά απλωμένη, αλλά άσχημα κτισμένη, ώστε δίνει την εντύπωση χωριού και όχι μεγάλης πολιτείας, επειδή τα περισσότερα κτίσματά της είναι ισόγεια και κατασκευασμένα από πλιθιά με χώμα ξεραμένο στον ήλιο. Γι’ αυτό όταν ο Σουλτάνος θέλησε να εγκατασταθεί για λίγο εδώ, αναγκάσθηκαν να του κτίσουν ένα παλάτι φτιαγμένο από ξύλο. Ρώτησα γιατί μια τέτοια μεγάλη και εμπορική πόλη δεν έχει πιο γερά σπίτια και μου απάντησαν ότι οι σεισμοί εδώ είναι τόσοι έντονοι που αν είχε ψηλά σπίτια, με τον σεισμό θα σωριάζονταν».
Για το παλάτι του Σουλτάνου ο de Dreux είναι πιο λεπτομερής και περιγραφικός. Γράφει: «Με την πρώτη ματιά που ρίξαμε, το παλάτι μας μάγεψε σε τέτοιο βαθμό που αύξησε την επιθυμία μας να περιηγηθούμε όλους τους μεγαλειώδεις χώρους του και νοιώθαμε πολύ ευχαριστημένοι βλέποντας να ανοίγουν διάπλατα όλοι οι χώροι του μόλις άνοιγε το πουγκί μας. [...] Όταν βρεθεί κανείς στα σαλόνια νομίζει πως είναι μέσα σε ένα αληθινό παλάτι, γιατί από την οροφή μέχρι κάτω στο πάτωμα είναι κρεμασμένες όμορφες μεταξωτές στόφες, οι οποίες υποτίθεται ότι σκεπάζουν τους τοίχους. Το πάτωμα είναι στρωμένο με πολύτιμο χαλί, ενώ δεξιά και αριστερά υπάρχουν διάδρομοι καλυμμένοι με κόκκινο ύφασμα, και μόνον πάνω τους επιτρέπεται το βάδισμα. Όλο αυτό το διαμέρισμα του Σουλτάνου είναι σκεπασμένο εξωτερικά από υφάσματα εμποτισμένα με κερί, τα οποία είναι ζωγραφισμένα με διάφορα χρώματα σε απομίμηση κεραμιδιών, ώστε από απόσταση να φαίνονται σαν αληθινά κεραμίδια. Και καθώς το παλάτι κυκλώνεται από πολλά κιόσκια, έχει κανείς την αίσθηση ότι αντικρίζει μια πραγματική πόλη. Δίπλα από την είσοδο του παλατιού είδαμε το Ντιβάνι που είναι το σαλόνι του Συμβουλίου. Εκεί συγκεντρώνονται για να δικάσουν. Όλα μέσα σ’ αυτόν τον χώρο είναι όμορφα, όπως και στα διαμερίσματα του σουλτάνου. Ο υπόλοιπος χώρος αυτού του στρατοπέδου είναι γεμάτος από διάφορα κιόσκια, μεταξύ των οποίων τα ωραιότερα είναι του μουφτή, του καϊμακάκη και του ευνοούμενου».
Σε άλλο σημείο ο Robert de Dreux αναφέρει ότι το παλάτι που κτίσθηκε στη Λάρισα για τον σουλτάνο ήταν μεγαλόπρεπο, εκτεταμένο και στις τέσσερες πλευρές του είχε μεγάλα ανοίγματα. Στα μπροστινά παράθυρα ο σουλτάνος συνήθιζε να γευματίζει και ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν, απολάμβανε την καταπληκτική θέα του Ολύμπου, ενώ το καλοκαίρι τον δρόσιζε ένα ευεργετικό αεράκι που κατέβαινε απ’ τις κορυφές του βουνού των θεών.
Πού βρισκόταν αυτό το παλάτι; Οι περιγραφές στο θέμα αυτό είναι συγκεχυμένες. Κάποιο περιηγητικό βιβλίο αναφέρει ότι βρισκόταν στο ψηλότερο σημείο της Λάρισας, προφανώς επάνω στον Λόφο. Όμως η περιγραφή του Γάλλου καπουτσίνου αφήνει να εννοηθεί ότι βρισκόταν σε περιοχή στρατοπέδου και είχε γύρω του πολλά κιόσκια ώστε από μακριά να νομίζει κανείς ότι αντικρίζει μια ολόκληρη πόλη. Όμως, όλα αυτά τα κτίσματα ήταν αδύνατο να χωρέσουν στον Λόφο. Το Μπεζεστένι είχε ήδη κτισθεί, η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου είχε κατεδαφισθεί και είχε ανεγερθεί νέα στη δυτική πλευρά της Ακρόπολης. Επομένως ο υπόλοιπος χώρος δεν φαίνεται ότι θα ήταν επαρκής για να αναπτυχθεί όλη αυτή η προσωρινή πολιτεία, η οποία όπως αναφέρθηκε, αποτελείτο από ξύλινες κατασκευές και τεράστιες σε μέγεθος σκηνές. Με βάση όλα αυτά πιστεύεται ότι ο μοναδικός χώρος που θα μπορούσε να φιλοξενήσει το παλάτι του σουλτάνου και τα συμπαρομαρτούντα κτίσματα, θα πρέπει να ήταν ένας μεγάλος επίπεδος χώρος και σαν τέτοιος γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον κατά περίοδο της ύστερης τουρκοκρατίας ήταν ο χώρος του Αλκαζάρ. Ήταν τότε επίπεδος, ελεύθερος από κατασκευές και βλάστηση, είχε απέραντη θέα προς τον θεσσαλικό κάμπο, λεγόταν Μεριάς και χρησίμευε για να γίνονται τα γυμνάσια του τουρκικού στρατού.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας αναφέρει τον τρόπο του κυνηγιού τους[2] που κρατούσε ολόκληρο μήνα. Διακόσιοι άντρες οδηγούσαν ο καθένας από δύο πανέμορφα λαγωνικά, τόσο ζωηρά που ένας άντρας ξυπόλητος μετά βίας μπορούσε να τα συγκρατήσει, ας είχαν και αλυσίδες περασμένες με χαλκά στο λαιμό τους. Πίσω από αυτούς περνούσε ένα κοπάδι τεσσάρων χιλιάδων χωρικών ανά τετράδες, ενώ ηχούσαν ζωηρά ζουρνάδες και τουμπελέκια. Στα χέρια τους κρατούσαν ένα μεγάλο κοντάρι. Άλλοι είχαν στο ζωνάρι της βράκας τους ένα μικρό τσεκούρι. Ο κάμπος της Θεσσαλίας και τα χωριά του είχαν την υποχρέωση να διαθέτουν είκοσι χιλιάδες άντρες για το κυνήγι του. Ομάδες ανθρώπων περικύκλωναν τα δάση όπου είχαν το καταφύγιό τους τα αγρίμια, αφήνοντας ένα τμήμα ανοιχτό ώστε από εκεί να ξεχυθούν αναγκαστικά στο πλάτωμα του κάμπου, όπου ο σουλτάνος ανεβασμένος σε μια εξέδρα, παρακολουθούσε με τη συντροφιά του να περνούν από μπροστά τους κυνηγημένα τα θηράματα. Βαθμιαία στένευε ο κλοιός καθώς οι άντρες της παγάνας προχωρούσαν, σαν κυνηγημένοι και εκείνοι. Απολάμβαναν τη μάχη των λαγωνικών με τα αγρίμια, τα οποία σε κατάσταση απελπισίας ορμούσαν στους ανθρώπους με τις βράκες σκοτώνοντας και τραυματίζοντάς τους. Σε κάθε τέτοια εξόρμηση έχαναν τη ζωή τους τετρακόσιοι ως πεντακόσιοι Θεσσαλοί.
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η παραμονή του Σουλτάνου στη Λάρισα (1668-1669). Πως η πόλη μας έγινε προσωρινή πρωτεύουσα την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Περιγραφή και εικόνες του Άγγλου περιηγητή Edward Brown, εφ. «Ελευθερία», ένθετο «Πολιτισμός», φύλλο της 20ής Μαρτίου 2005.
[2]. Ένας λόγος που επέλεξε τη Λάρισα για να εγκατασταθεί προσωρινά κατά τη διάρκεια του τουρκοβενετικού πολέμου ήταν και το μεγάλο πάθος του για το κυνήγι.
ΤΟΥ ΝΙΚ. ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
