Η πόλη ήταν πολυφυλετική. Βέβαια οι περισσότεροι των κατοίκων της ήταν μουσουλμάνοι, αλλά υπήρχαν και αρκετοί χριστιανοί, εβραίοι, αθίγγανοι και νέγροι. Όλοι αυτοί αποτελούσαν το δυναμικό της πόλης, και κάθε φυλή εκτός από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ζωής της, είχε και τις δικές της επαγγελματικές ικανότητες. Η Λάρισα ως πόλη δεν είχε να επιδείξει τίποτα το ιδιαίτερο. Μπορεί από μακριά να είχε όψη τερπνή, επειδή είχε σαν φόντο το βουνό των Θεών, τον Όλυμπο, τον γειτονικό της Κίσσαβο με την κωνική κορυφή του και τους άφθονους υψηλόκορμους μιναρέδες των τουρκικών τζαμιών, αλλά όταν έμπαινε κάποιος μέσα στην πόλη δεν έβλεπε παρά μόνο μια σειρά από μικρές καλύβες και ανάμεσά τους μπορεί να πρόβαλλε και κάποια μεγάλη κατοικία, ένα τούρκικο κονάκι. Η απορία όλων των ταξιδιωτών ξένων και Ελλήνων όταν αντίκριζαν τη Λάρισα ήταν μία και μόνη, ότι δεν είχε μεγάλα και πολυώροφα κτίσματα, όπως άλλες πόλεις του δικού της δυναμικού που συναντούσαν σε άλλες χώρες. Η απορία τους λυνόταν όταν μάθαιναν ότι η περιοχή είναι σεισμογενής. Κάτι μάθανε τώρα τελευταία οι πολύ νεότεροι στην ηλικία για την προαιώνια μοίρα της περιοχής, με τα ρήγματα, τις πλάκες και τις δονήσεις…
Ψήγματα ομορφιάς μπορούσε να αντικρύσει κανείς μόνο στην περιοχή της γέφυρας με τον μυθικό Πηνειό να ρέει ακατάπαυστα, τον Λόφο με την πυκνή δόμηση και τα μεγάλα μουσουλμανικά ιδρύματα της περιοχής. Αυτός είναι και ο λόγος που ενώ πέρασαν από την πόλη μας εκατοντάδες περιηγητές που συνοδεύονταν από ισάριθμους σχεδόν καλλιτέχνες οι οποίοι την απεικόνισαν, δεν έχουμε απόψεις από το εσωτερικό της Λάρισας. Όλες σχεδόν έχουν την ίδια άποψη και μόνο ορισμένες απεικονίζουν πάλι τον Πηνειό, αλλά στην περιοχή όπου αργότερα κτίστηκε το Δημοτικό Νοσοκομείο της πόλης.
Η σημερινή εικόνα είναι μία από τα ίδια που έχουμε δημοσιεύσει και άλλες φορές. Την καταγράφουμε γιατί ήταν μέχρι τώρα άγνωστη και είναι παλιά. Τονίζει κάποια ενδιαφέροντα σημεία του τοπίου, αλλά επιβεβαιώνονται και ορισμένες αυθαιρεσίες καταγραφής που μόνο στη φαντασία του χαράκτη μπορούν να αποδοθούν. Ο χαράκτης στάθηκε στη δεξιά όχθη του Πηνειού, περίπου στη θέση όπου υπάρχει σήμερα η δεύτερη νέα οδική γέφυρα και κοίταξε το δυτικό τμήμα της Λάρισας. Αλλά ας μελετήσουμε την εικόνα με τη σειρά.
-Στο αριστερό άκρο της υπάρχει μια ομάδα επιβλητικών σε αρχιτεκτονική κτιρίων, τα οποία βρίσκονται πάνω στην αριστερή όχθη του Πηνειού, αμέσως μετά την έξοδο από τη γέφυρα. Ανήκουν στον Μεβλεβιχανέ, ο οποίος ήταν τεκές των Μεβλεβήδων. Αν θα θέλαμε δηλαδή να τον παραλληλίσουμε με τον χριστιανισμό, ήταν μια μονή του μουσουλμανικού τάγματος των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων, οι οποίοι είχαν πάρει την ονομασία αυτήν από μια ειδική τελετουργία, η οποία τους χαρακτήριζε [1]. Εκεί κοντά ήταν και ο τάφος του Χουρσίτ πασά. Από τα μέσα του 19ου αιώνα ο τεκές των Μεβλεβήδων άρχισε οικοδομικά να φθίνει και τελευταία ελάχιστα υπολείμματά του ανιχνεύονται στη δεκαετία του 1880.
-Για τη γέφυρα έχουμε να προσθέσουμε ότι κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας το κατάστρωμά της δεν ήταν επίπεδο, αλλά στο κέντρο περίπου της διαδρομής του, δηλαδή στο ύψος του πέμπτου τόξου, το οποίο ήταν το μεγαλύτερο και ψηλότερο όλων, εμφάνιζε μια κορύφωση, η οποία στο σημερινό χαρακτικό είναι εμφανής. Είναι κάτι ανάλογο με τα άλλα ηπειρώτικα μονότοξα γεφύρια που έχουν διασωθεί και τα οποία έχουμε κατά καιρούς επισκεφθεί, με τη διαφορά ότι σ’ αυτά η κορύφωση είναι πιο έντονη λόγω του μεγάλου εύρους και ύψους του τόξου. Το 1886 στο πλαίσιο συντήρησης της γέφυρας ένα τάγμα μηχανικού του ελληνικού στρατού ανέλαβε να απομακρύνει τα ογκώδη πέτρινα στηθαία, να εξομαλύνει την ελαφρή καμπυλότητα της γέφυρας, να προσθέσει νέο οδόστρωμα και να αυξήσει σημαντικά το εύρος της [2].
-Πίσω από τη γέφυρα στο βάθος, ο ζωγράφος απεικόνισε τον Κίσσαβο, την Όσσα των αρχαίων. Είναι χαρακτηριστικό ότι κανείς από τους ζωγράφους που απεικόνισαν την πόλη από το σημείο αυτό δεν λησμόνησε να καταγράψει τη χαρακτηριστική κωνοειδή μορφή του.
—Στη συνέχεια διαγράφεται ο Λόφος της Ακρόπολης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι μια μεγάλη ομάδα κτιρίων καταλαμβάνει ολόκληρο το ύψωμα. Μικρά και μεγάλα, διώροφα και τριώροφα έχουν καταλάβει τα πρανή του Λόφου, τα οποία λόγω της ιδιομορφίας του εδάφους η πλευρά που βλέπει στο ποτάμι είναι πολυώροφη. Όλα αυτά αποτελούν τον Τρανό μαχαλά, ο οποίος ήταν ως επί το πλείστον χριστιανική συνοικία και είναι τόσο στενή η επαφή των σπιτιών με τα διπλανά, ώστε να μη διακρίνεται καμιά ρυμοτομία και μόνο αόρατα, στενά και λοξά λιθόστρωτα σοκάκια να διασχίζουν την περιοχή. Ο χαράκτης δεν ζωγράφισε τον μητροπολιτικό ναό του Αγ. Αχιλλίου, γιατί ήταν μια απλή ξυλόστεγη χαμηλή βασιλική και καθώς ήταν κτισμένη 3-4 σκαλοπάτια κάτω από το επίπεδο του εδάφους, κατά παραγγελία των Οθωμανών ώστε να μη διακρίνεται από μακριά, χάνεται ανάμεσα στα υπόλοιπα κτίσματα. Μετά την απελευθέρωση, διά νόμου κατεδαφίστηκαν όσα κτίσματα κάλυπταν τον ναό και στα πρανή κτίστηκαν αναλληματικοί τοίχοι και ισοπεδώθηκε ο χώρος πάνω στον λόφο.
-Τελευταίο δεξιά κτίσμα είναι το τζαμί του Χασάν μπέη με τον ψηλό μιναρέ του. Εδώ ο ζωγράφος αυθαιρετεί και δεν ζωγραφίζει αυτό που βλέπει, καθώς απεικονίζει μπροστά από το τζαμί προκτίσματα σε μορφή αρχαιοελληνικού δωρικού ναού. Βέβαια η παράδοση αναφέρει ότι στους αρχαίους χρόνους στον τεχνητό αυτόν γήλοφο ήταν κτισμένος ναός της Δήμητρας, ο οποίος κατά τους βυζαντινούς χρόνους μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό αφιερωμένο στη Σοφία του Θεού και οι Οθωμανοί τον μετέτρεψαν σε μουσουλμανικό τέμενος. Επίσης εντυπωσιάζει το ύψος του μιναρέ, δυσανάλογα μεγάλο και ψηλό, που δεν συνάδει με την προοπτική του σχεδίου. Μέσα στον χώρο αυτόν υπάρχει μια μεγάλη συστοιχία δένδρων (κυπαρίσσια), τα οποία δεν υπάρχουν σε άλλα σχέδια του τεμένους του Χασάν μπέη της ίδιας εποχής. Βέβαια μετά την κατεδάφιση του τεμένους το 1908 στο σημείο αυτό δημιουργήθηκε εξοχικό κέντρο με το όνομα «Καλλιθέα», το οποίο ήταν πλημμυρισμένο από πεύκα. Σήμερα δεν υπάρχουν τίποτε απ’ όλα όσα αναφέραμε, πλην του Κισσάβου βεβαίως, βεβαίως…
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Η Μονή των Μεβλεβήδων. «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα - Α’- 2014», Λάρισα (2016), σελ. 181-194.
[2]. Του ιδίου. Η Γέφυρα του Αλκαζάρ. εφ. «Ελευθερία», φύλλο της Κυριακής 19 Ιουλίου 2015.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
