Στο εσωτερικό της αγοράς αυτής είχαν μετακομίσει όλα τα κεντρικά ιχθυοπωλεία (ψαράδικα) του κεντρικού τομέα της Λάρισας. Κατά τη διάρκεια της κατεδάφισης διαπιστώθηκε ότι σε ορισμένα από τα καταστήματα αυτά υπήρχαν, σε κακή κατάσταση οι περισσότερες, όμορφες τοιχογραφίες κάποιου λαϊκού καλλιτέχνη. Πολιτιστικά ευαισθητοποιημένοι άνθρωποι της Λάρισας [2] κατόρθωσαν με προσωρινά μέτρα να σταματήσουν για λίγο την κατεδάφιση της Αγοράς στο σημείο αυτό και με τη συνδρομή του Δήμου ανατέθηκε σε ειδικό συνεργείο συντηρητών να αναλάβει το έργο της αποτοίχισης των τοιχογραφιών. Η έρευνα που ακολούθησε απέδειξε ότι τα έργα αυτά ανήκαν στον λαϊκό ζωγράφο Μιχάλη Παντόλφη. Είχαν ζωγραφισθεί κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, ήταν πολλά, αλλά τα περισσότερα είχαν χαθεί από τις επανειλημμένες επιστρώσεις επιχρισμάτων με ασβέστη και μόνον στα ψαράδικα των αδελφών Μυλωνά και των Μέρχα και Γκανά διατηρήθηκαν.
Τον λαϊκό ζωγράφο Παντόλφη τον έκανε γνωστό στην πόλη μας ο ομότεχνός του Ποσειδώνας Μιχάλογλου [3], όταν κατά την κατεδάφιση της Δημοτικής Αγοράς εντόπισε έργα του. Μέχρι τότε ο Παντόλφης ήταν γνωστός στους παλαιούς Λαρισαίους σαν ένας γραφικός τύπος, όπως και άλλοι πολλοί που υπήρχαν την περίοδο εκείνη στην πόλη. Μόνο που κανένας δεν υποπτευόταν τη δημιουργική φλόγα που έκρυβε ο περιθωριακός αυτός άνθρωπος. Πολλές φορές προσφερόταν να ασβεστώσει σπίτια, να ελαιοχρωματίσει κάγκελα, πόρτες και παράθυρα και για να αποδείξει ότι δεν ήταν μόνο «μπογιατζής», ζωγράφιζε στα υπέρθυρα, με άδεια του νοικοκύρη ή με δική του πρωτοβουλία, ανθοδέσμες, πουλιά και διακοσμητικά σχέδια.
Κάποια περίοδο κατόρθωσε να αγοράσει μια φωτογραφική μηχανή, από εκείνες τις μεγάλες με τρίποδα, και έπιασε ένα στέκι στην Κεντρική πλατεία. Νόμιζε ότι και στην περίπτωση αυτή δημιουργούσε, μόνο που αυτό δεν κράτησε για πολύ. Άλλες φορές βοηθούσε στις παραστάσεις δύο γνωστών Λαρισαίων ερμηνευτών σε παραστάσεις του Καραγκιόζη, στον Πετρόπουλο (Χρήστο Μπενεκά) [4] και τον Γιάνναρο. Με τον Πετρόπουλο συνεργάστηκε περισσότερο, γιατί έδεσαν σαν δίδυμο καλύτερα. Βοηθούσε στη φιλοτέχνιση των πρωταγωνιστών του θεάτρου σκιών, αλλά και επειδή είχε έμφυτο το ταλέντο του κωμικού, οι διάλογοί τους πίσω από το πανί ήταν απολαυστικοί. Μετά τον θάνατο του Πετρόπουλου συνεργάστηκε εποικοδομητικά και με τον Γιάνναρο.
Ο Μιχάλης Παντόλφης, όπως δείχνει και το όνομά του, ήταν ιταλικής καταγωγής (Pantolfi) και μάλιστα πιστεύεται ότι η οικογένεια του πατέρα του καταγόταν από τα ελληνόφωνα χωριά της Νότιας Ιταλίας. Ήταν μια οικογένεια πλανόδιων λαϊκών καλλιτεχνών (μουσικοί, ζωγράφοι, φωτογράφοι, ηθοποιοί, ακόμα και ακροβάτες), οι οποίοι περιέτρεχαν τις ελληνικές παροικίες της Μ. Ασίας και της Αιγύπτου σαν μπουλούκια. Γεννήθηκε το 1886 στη Σμύρνη και στη Λάρισα εγκαταστάθηκε μόνιμα το 1922.
Στη πόλη κοντά στα άλλα άρχισε να ζωγραφίζει τους τοίχους γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι και από μαγαζί σε μαγαζί, παρακαλώντας να καλύψει τις γυμνές επιφάνειες με συνθέσεις του και με μηδαμινές απολαβές, που συνήθως επαρκούσαν μόνο για τα χρώματα και μερικά κατοσταράκια τσίπουρου με μεζέ. Μεταπολεμικά η εικαστική παρουσία του ήταν μειωμένη και δεν έχουν εντοπισθεί έργα του. Όλοι τον θυμούνται να συχνάζει σε ταβερνεία της πόλης μόνος, χωρίς συντροφιά και φίλους και έπινε ασταμάτητα [5].
Οι ζωγραφικές του συνθέσεις δείχνουν ότι πρόκειται για λαϊκό καλλιτέχνη με έμπειρο χρωστήρα, σπουδαία συνθετική ικανότητα, πολύ ωραίο σχέδιο και πλούσια χρωματική απόδοση, ενώ οι στάσεις του θυμίζουν πολύ τις λαϊκές φιγούρες του Θεάτρου Σκιών. Είχε την ικανότητα να προσαρμόζει τις απεικονίσεις του ανάλογα με το είδος του μαγαζιού που ζωγράφιζε: στα ψαράδικα επικρατούσαν θέματα θαλασσινά, στα κρεοπωλεία θέματα ποιμενικά, στα καροποιεία απεικόνιζε λαϊκά μοτίβα στα παραπέτα των κάρων, κ.ο.κ. Απέφευγε να χρησιμοποιεί έτοιμα χρώματα και αναζητούσε φυσικά υλικά για να τα κατασκευάσει, όπως έκαναν όλοι σχεδόν οι λαϊκοί ζωγράφοι της εποχής, όπως ο ομότεχνός του Θεόφιλος Χατζημιχαήλ.
Ο δημοσιογράφος Κώστας Περραιβός, τον γνώριζε προσωπικά και μας περιγράφει κάποιο περιστατικό που είχε μαζί του. Το 1937 τα γραφεία και τα τυπογραφεία της εφημερίδας «Κήρυξ» που ήταν διευθυντής, μεταφέρθηκαν από τα καταστήματα ιδιοκτησίας Πέτρου Γέμτου (γωνία Παπαναστασίου-Παπακυριαζή σήμερα), στο κτίριο του Ηλία Κολέσκα στη γωνία των οδών Κύπρου και Σκαρλάτου Σούτσου, πίσω από την Εθνική Τράπεζα και απέναντι από την Τράπεζα Ελλάδος. Καθώς όλα τα δωμάτια ήταν φρεσκοβαμμένα και ένας τοίχος στο χωλ παρέμενε κατάλευκος, ο Παντόλφης μπήκε στον πειρασμό να τον ζωγραφίσει. Ένα πρωινό πήγε στα γραφεία και πρότεινε διακριτικά στον Περραιβό να ζωγραφίσει τη λευκή πλευρά του τοίχου με την παράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης. Όταν ρωτήθηκε από τον δημοσιογράφο τι γνώριζε για τον αρχαίο αυτό μύθο της αρπαγής της κόρης της Δήμητρας από τον Πλούτωνα, ο Παντόλφης απάντησε με τέτοιες λεπτομέρειες, σαν να ήταν ιστορικό γεγονός. Ο Περραιβός αποποιήθηκε ευγενικά την προσφορά του, επειδή την περίοδο εκείνη πίστευε ότι η καλλιτεχνική ικανότητα του φίλου του δεν ήταν επαρκής και η ζωγραφική του δεν θα ήταν αρμονική με το περιβάλλον. Μεταπολεμικά, ύστερα από τον θάνατο του ζωγράφου και κυρίως μετά την αποκάλυψη των τοιχογραφιών του Παντόλφη στη Δημοτική Αγορά άλλαξε γνώμη [6]. Ο Παντόλφης πέθανε τον χειμώνα του 1968 πάμφτωχος, ελπίζοντας ότι θα αναγνωριζόταν κάποτε το ταλέντο του.
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η Δημοτική Αγορά, στο «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Β’(2015)», Λάρισα (2018) σελ. 223-226.
[2]. Επικεφαλής της ομάδας αυτής ήταν το ζεύγος Γιώργου και Λένας Γουργιώτη, ο Τάκης Τλούπας, ο Ποσειδώνας Μιχάλογλου και πολλά μέλη της νεοσύστατης τότε Λαογραφικής Εταιρείας Λαρίσης. Όλοι αυτοί, όπως και πολλοί κάτοικοι της Λάρισας, δεν συμφωνούσαν με την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για την κατεδάφιση της Δημοτικής Αγοράς και προσπάθησαν με διάφορες πιέσεις να αντιταχθούν, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
[3]. Ο Ποσειδώνας Μιχάλογλου ήταν απόστρατος αξιωματικός της αεροπορίας, ζωγράφος και γνώστης της λαϊκής τέχνης.
[4]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Θέατρο Σκιών στη Λάρισα. Ο καραγκιοζοπαίκτης Πετρόπουλος, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 26ης Σεπτεμβρίου 2019.
[5]. Η περίπτωση του Παντόλφη μπορεί να συγκριθεί, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών, με την πορεία του άλλου πανελλήνια γνωστού λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ κατά την περίοδο της παραμονής του στα χωριά του Πηλίου (1897-1926).
[6]. Ολύμπιος (Κώστας Περραιβός). Ο ζωγράφος που δοξάστηκε μεταθανάτια, εφ. «Λάρισα», φύλλο της 9ης Ιουλίου 1978.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
