Ήταν Κυριακή πρωί και η πανηγυρική εκδήλωση των εγκαινίων είχε προετοιμαστεί να γίνει στον υπαίθριο χώρο της Πινακοθήκης. Όμως μια αιφνίδια μεταβολή του καιρού ανάγκασε τους διοργανωτές να την κάνουν στο επιβλητικό αίθριο του κτιρίου. Η εκδήλωση σημείωσε τεράστια επιτυχία και κατά την επακολουθήσασα ξενάγηση από τη Βάνια Τλούπα, οι παρευρεθέντες απόλαυσαν το ταλέντο του Τάκη Τλούπα στην τέχνη της φωτογραφίας. Βρισκόμασταν στις παραμονές της επιδημίας του κορονοϊού και το απόγευμα της ίδιας ημέρας βγήκε ανακοίνωση, η οποία ανέστειλε τη λειτουργία όλων των Κέντρων Πολιτισμού, στα οποία η συνάθροιση ατόμων ήταν αναπόφευκτη. Έπειτα από την απαγόρευση αυτή οι φιλότεχνοι της Λάρισας και όχι μόνον δεν μπορούν να δουν από κοντά την έκθεση, που με τόση μαεστρία έστησε η Βάνια Τλούπα.
Θα πούμε λίγα λόγια για τον Τάκη Τλούπα, γιατί η αξία του είναι αναγνωρισμένη πανελλήνια και οι ειδικοί τον έχουν κατατάξει ως έναν από τους σπουδαιότερους Έλληνες φωτογράφους του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε το 1920 στη Λάρισα από πατέρα ξυλουργό και κοντά του έμαθε την τέχνη του ξυλογλύπτη. Όμως η μοίρα τον είχε τάξει να υπηρετήσει άλλη τέχνη. Γοητεύτηκε κάποια στιγμή όταν είδε φωτογραφική μηχανή και άρχισε με διάθεση να μαθαίνει τα μυστικά της φωτογραφίας. Από το 1945 άρχισε να ασχολείται επαγγελματικά με τη φωτογραφία και για πενήντα χρόνια δεν έχανε την ευκαιρία να αιχμαλωτίζει με τον φακό του θέματα που τον γοήτευαν. Η Λένα Γουργιώτη θα γράψει για τον Τάκη Τλούπα: "Ήταν απλός στη συμπεριφορά, με οξύνοια, με αγάπη απέραντη για το καλό και το ωραίο, διαχεόμενη σε σημαντική έκταση. Όλα χωρούσαν στο μυαλό του, τα κατέγραφε η ματιά του, τα αποτύπωνε ο φακός του, μας τα χάριζε. Η προσφορά του στις κοινωνίες τεράστια, μάθημα -συνείδησης χάλκευση- ευφορία ψυχής" [1]. Ο δικός μας Αντώνης Καρκαγιάννης θα σημειώσει: "Εκείνο που φαίνεται ότι διαμόρφωσε το βλέμμα του, πώς να κοιτάζει και πώς να βλέπει, νομίζω πως ήταν η πόλη όπου γεννήθηκε και έζησε, η Λάρισα... Εκείνη η Λάρισα που φωτογράφισε ο Τάκης δεν υπάρχει πια, έφυγε και συνδέεται μόνο με τη νοσταλγία των παλαιοτέρων, που και αυτοί σιγά-σιγά φεύγουν. Για τους νεότερους είναι μαρτυρία, από πού πέρασε και πώς διαμορφώθηκε η πόλη" [2].
Είναι κρίμα που οι δύσκολες στιγμές που περνάμε, συνέπεσαν με τη χρονική διάρκεια της φωτογραφικής έκθεσης του Τάκη Τλούπα στην Πινακοθήκη και ο πολύς κόσμος δεν πρόφθασε να την περιηγηθεί. Ευελπιστώ ότι κάποια στιγμή οι ιθύνοντες θα βρουν κάποιο τρόπο να την εκθέσουν εκ νέου. Το αξίζει.
Η σημερινή μας εικόνα δεν θα μπορούσε να είναι παρά μια φωτογραφία του Τάκη Τλούπα. Μας την παραχώρησε ευγενικά η κόρη του Βάνια Τλούπα και απεικονίζει το σπίτι του ένδοξου στρατηγού Ιωάννη Άρτη, το οποίο βρισκόταν στην οδό Αγίου Νικολάου, ακριβώς απέναντι από την αυλή της παλιάς ομώνυμης εκκλησίας. Αντίγραφο φωτογραφίας του σπιτιού αυτού με πολλές ατέλειες και χαμηλής ανάλυσης, ανώνυμου φωτογράφου, δημοσιεύσαμε και παλαιότερα [3], όμως η φωτογραφία αυτή του Τλούπα αναδεικνύει πολλές λεπτομέρειες χρήσιμες σήμερα για ένα ιστορικό κτίσμα που δεν υπάρχει πλέον.
Όπως φαίνεται και στη φωτογραφία, η κατοικία του Άρτη ήταν μια μεγάλη τριώροφη επιβλητική οικοδομή. Κτίστηκε τη δεκαετία του 1880 από τον Κωνσταντίνο Δημητριάδη, έναν πλούσιο κτηματία της Λάρισας. Η πρόσοψη είχε μια σειρά από παράθυρα, συμμετρικά τοποθετημένα και στους τρεις ορόφους. Στον τελευταίο όροφο υπήρχαν δύο εξώστες, τους οποίους συγκρατούσαν στερεά μαρμάρινα γλυπτά φουρούσια και η όλη κατασκευή τους έσπαζε τη μονοτονία της απλής επίπεδης πρόσοψης, προσδίδοντας με την παρουσία τους κάποια αίσθηση νεοκλασικής αισθητικής, σε συνδυασμό με πολλά παραδοσιακά στοιχεία. Είναι βαθιά χαραγμένη στη μνήμη των παλαιότερων η σιλουέτα αυτού του αρχοντικού τόσο για τη φήμη που συνόδευε τον ιδιοκτήτη στρατηγό Άρτη, όσο και για τις δεξιώσεις, οι οποίες δίνονταν στους απέραντους εσωτερικούς χώρους του με τα οκτώ πολυτελή δωμάτια, όπου συγκεντρωνόταν όλη η καλή κοινωνία της Λάρισας. Συνήθως ακολουθούσαν χοροί, ελληνικοί και ευρωπαϊκοί. Τους τελευταίους προτιμούσαν ιδιαιτέρως οι Οθωμανοί προσκεκλημένοι του ζευγαριού, οι οποίοι είχαν παραμείνει στη Λάρισα μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας.
Ο Ιωάννης Άρτης (1861-1956) καταγόταν από το Μεσολόγγι. Αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων και υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες του Ιππικού σε όλη την επικράτεια. Πολέμησε στον "ατυχή" Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 και το 1901 μετατέθηκε στο Σύνταγμα Ιππικού, το οποίο είχε έδρα τη Λάρισα. Κατά την παραμονή του στην πόλη μας συμμετείχε ενεργά στην κοινωνική και κοσμική ζωή της. Στις αρχές του 20ού αιώνα νυμφεύθηκε τη νεαρή χήρα Καλλιόπη Δημητριάδου-Ασημάκη, με την οποία απέκτησε το 1905 την πρώτη κόρη του Νίνα και το 1912 τη Λουκία. Το 1912, ως επίλαρχος Ιππικού συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους και μάλιστα ήταν ο διοικητής της ίλης που απελευθέρωσε τη Φλώρινα και την Καστοριά. Εν συνεχεία έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ κατά την προέλαση του ελληνικού στρατού κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία τοποθετήθηκε ως στρατιωτικός διοικητής της περιοχής της Προύσας. Αμέσως μετά, το 1923, αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του υποστρατήγου. Από το 1926 μέχρι το 1942 διετέλεσε πρόεδρος του παραρτήματος Λαρίσης του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Πέθανε στη Λάρισα το 1956 σε ηλικία 95 ετών.
Τον έβλεπα τακτικά όταν ήμουν μικρός και έπαιζα τις ελεύθερες ώρες μου στη μεγάλη και προστατευμένη αυλή του Αγίου Νικολάου. Ήταν ένας ψηλόλιγνος κομψός και γεροδεμένος γέροντας, με αριστοκρατική εμφάνιση και αρειμάνιο λευκό μουστάκι. Με το μπαστουνάκι στο χέρι, περπατούσε στους δρόμους της Λάρισας ευθυτενής και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης.
Το 1949 πέθανε η γυναίκα του Καλλιόπη και το 1955 ακολούθησε η πρωτότοκη κόρη του Νίνα Ξυραδάκη σε ηλικία 50 ετών. Μόνος έμεινε για λίγο, γιατί το 1956 πέθανε και ο ίδιος και ενταφιάσθηκε με τιμές. Το κτίριο έμεινε άδειο και έρημο, και λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του κατεδαφίσθηκε. Ένα τμήμα του απαλλοτριώθηκε για τη διάνοιξη και επέκταση της οδού Αλεξάνδρου Σούτσου μέχρι την οδό Ηπείρου.
---------------------------------------------
[1]. Αντώνης Καρκαγιάννης, Γιώργος Χ. Χουρμουζιάδης. Η Ελλάδα του Τάκη Τλούπα, εκδόσεις ΚΑΠΟΝ - Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα (2005) σελ. 14.
[2]. ό. π., σελ. 22.
[3]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η οικία του στρατηγού Άρτη, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 23ης Αυγούστου 2015.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
