Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ημερών της παραμονής του, έζησε από κοντά την καθημερινή ζωή μέσα στο επισκοπικό κτίριο, γνώρισε από πολύ κοντά τον μητροπολίτη Πολύκαρπο, συνομίλησε μαζί του για διάφορα θέματα, αντιλήφθηκε ότι η δραστηριότητά του βρισκόταν κάτω από τον ασφυκτικό κλοιό του φανατικού μουσουλμανικού όχλου και παρακολούθησε με ευλάβεια το τελετουργικό της ορθόδοξης λατρείας. Από την άποψη αυτή, οι καταγραφές του για τη θρησκευτική ζωή της Λάρισας της περιόδου εκείνης, και μάλιστα από έναν ετερόδοξο όπως ήταν ο Holland, παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον. Γράφει λοιπόν στο οδοιπορικό του: «…μας οδήγησαν στο σπίτι του Αρχιεπισκόπου της Λάρισας, όπου είχε διαταχθεί να μας παραχωρηθεί στέγη. Μπήκαμε στην πόλη και κατευθυνθήκαμε στη μητροπολιτική κατοικία, αν μπορεί να ονομασθεί έτσι ένα παλιό και ακανόνιστο κτίσμα, σε κάποιο ύψωμα πάνω από τον Πηνειό, χωρίς άλλη λαμπρότητα εκτός από εκείνη της θέσης του και με τη μοναδική πρόσβασή του εξαιρετικά δύσκολη και επικίνδυνη. Ωστόσο βρήκαμε το εσωτερικό του κτιρίου πολύ πιο άνετο από όσο προδιέθετε το εξωτερικό του και ο Αρχιεπίσκοπος μας καλωσόρισε στην κατοικία του με τόσο ευγενικό και περιποιητικό τρόπο, που ήταν αδύνατο να μην είναι καλός οιωνός για την παραμονή μας στην πόλη της Λάρισας… Με διερμηνείς τους ιατρούς Ιωάννη Βηλαρά και Λουκή Βάγια, μπορέσαμε να έχουμε μια συνομιλία με τον Αρχιεπίσκοπο, που δεν μιλούσε άλλη γλώσσα από τα ρωμαίικα, τα αλβανικά και λίγες φράσεις σε σπασμένα ιταλικά. Το όνομά του είναι Πολύκαρπος. Είναι αλβανικής καταγωγής και, όπως ο ίδιος μας βεβαίωσε, ήταν ο μόνος από τη φυλή του που κατέλαβε στους χρόνους αυτούς μητροπολιτικό αξίωμα. Στην υψηλή αυτή θέση της ελληνικής εκκλησίας, την οποία κατείχε λίγο περισσότερο από ένα χρόνο, λέγεται ότι αναρριχήθηκε με τη βοήθεια του Αλή πασά. Πιο πριν ήταν Επίσκοπος της περιοχής που περιλαμβάνει την αρχαία Τροία (αν μπορούμε πράγματι να μιλάμε τόσο συγκεκριμένα για ένα θέμα αρκετά αμφιλεγόμενο)[2]. Μιλώντας για την προηγούμενη ζωή του μας είπε επιγραμματικά πώς ο Αχιλλέας πήγε από τη Θεσσαλία στην Τροία, ενώ αυτός ήλθε από την Τροία στη Θεσσαλία. Η μητρόπολη της Λάρισας κατέχει μία από τις πλέον επίζηλες θέσεις στην ελληνική εκκλησία. Εννέα επίσκοποι περιλαμβάνονται στην αρχιεπισκοπική της περιφέρεια… Αν και είχε ανεβεί τόσο ψηλά στην εκκλησιαστική ιεραρχία, ο οικοδεσπότης μας δεν είχε φθάσει ακόμα τα 40 χρόνια, και αν δεν ήταν το μεγάλο μαύρο γένι που κατέβαινε στο στήθος του, η όψη του θα ήταν νεαρού. Στο κεφάλι του φορούσε το μικρό κυκλικό καλυμμαύχι των ορθόδοξων κληρικών, ενώ τα μαύρα ράσα έδιναν σεβάσμια όψη σε ένα ψηλό και καλοσχηματισμένο άτομο».
Ο μητροπολίτης Λαρίσης Πολύκαρπος γεννήθηκε στη Δάρδα της Β. Ηπείρου το 1778. Μαθήτευσε στις σχολές της Μοσχόπολης, της Καστοριάς, των Ιωαννίνων και του Βερατίου. Το 1806 χειροτονήθηκε επίσκοπος Τρωάδος και στις 20 Μαρτίου του 1811, μετατέθηκε στη Λάρισα, διαδεχθείς τον Γαβριήλ Β’ Γκάγκα. Όταν ο Holland έφθασε στη Λάρισα, ο μητροπολίτης Πολύκαρπος είχε ήδη 18μηνη θητεία. Στην αρχιεπισκοπική κατοικία διαπίστωσε με ικανοποίηση ότι επικρατούσε τουλάχιστον κάποια γευστική ευδαιμονία. Ας δούμε όμως πώς περιγράφει ο Holland ένα γεύμα του στην Αρχιεπισκοπή: «Φεύγοντας από το Σεράι του Βελή πασά, επιστρέψαμε στο σπίτι του Αρχιεπισκόπου, όπου παρέθεσαν γεύμα στη μία η ώρα. Ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος και οι ιατροί Βηλαράς και Βάγιας κάθισαν μαζί μας στο τραπέζι που, όπως και στα Ιωάννινα, ήταν απλά ένας μεγάλος δίσκος από κασσίτερο, τοποθετημένος σε ένα ξύλινο τρίποδα. Τα περισσότερα πιάτα σερβίρονταν μόνα τους. Μια αραιή σούπα, βραστό αρνί, ψητά πουλερικά, ψητό αρνί, πουλερικά φρικασέ με κάστανα, ένα πιάτο με αρνί και σέλινο, βραστό ρύζι που προσφέρονταν με ένα άλλο πιάτο με παράξενη σύνθεση από αχλάδια κομπόστα και αρνί ψητό στην κατσαρόλα. Ακολούθησε τυρί από κατσικίσιο γάλα και επιδόρπιο από σταφύλια και ελιές. Τα πιάτα αυτά με τη σειρά όπως αναφέρθηκαν, αποτέλεσαν το αρχιεπισκοπικό μας γεύμα στη Λάρισα. Τρεις ή τέσσαρες γενειοφόροι υπηρέτες, όλοι τους λειτουργοί στην εκκλησία, περίμεναν να τελειώσουμε και η υποταγή τους στην υψηλά ιστάμενη εκκλησιαστική φυσιογνωμία που είχαν μπροστά τους φαινόταν εντυπωσιακή. Από τη μια πλευρά ο υψηλός βαθμός εξουσίας, και από την άλλη η απόλυτη υποταγή σ’ αυτήν. Το βίαιο πνεύμα του Αλβανού δεν είχε χαθεί εντελώς στη συμπεριφορά του Έλληνα Αρχιεπισκόπου…».
Ένα μήνα ακριβώς μετά, στο δεύτερο σύντομο ταξίδι του στη Λάρισα (20 Δεκεμβρίου 1812), ο Holland περιγράφει ένα ακόμα δείπνο στο σπίτι του μητροπολίτη Πολυκάρπου, κάπως αλλιώτικο από το προηγούμενο: «Το τραπέζι του Αρχιεπισκόπου ήταν τώρα κάπως διαφορετικό, λόγω των επιταγών της μεγάλης νηστείας που προηγείται των Χριστουγέννων στην ελληνική εκκλησία. Αυτή η νηστεία, η οποία διαρκεί σαράντα ημέρες, τηρείται με τη μεγαλύτερη αυστηρότητα από όλους τους Έλληνες όλων των τάξεων. Εν τούτοις δεν υπάρχει λόγος να παραπονούμαι για το αρχιεπισκοπικό γεύμα, το οποίο, αν και περιοριζόταν αποκλειστικά σε ψάρι και λαχανικά, ήταν μαγειρευμένο με τέτοια ποικιλία και τέχνη, που θα ικανοποιούσε ακόμα και έναν κοιλιόδουλο.
Ο Πολύκαρπος σπάνια απομακρυνόταν από το περιβάλλον της επισκοπικής κατοικίας. Λόγοι ασφάλειας τον ανάγκαζαν να κινείται μεταξύ του ναού του Αγίου Αχιλλίου και της επισκοπής, όπου είχε διαμορφώσει και την κατοικία του. Ο Holland περιγράφει πολύ ζωηρά αυτή την καθημερινή σχεδόν τρομοκρατία των χριστιανών της Λάρισας από τους Οθωμανούς: «Είχα ο ίδιος την ευκαιρία να παρατηρήσω τον τρόμο που αισθάνονται οι Έλληνες της Λάρισας για τους Τούρκους συμπολίτες τους. Η κατοικία του Αρχιεπισκόπου Πολυκάρπου έμοιαζε με φυλακή ή κρυφό καταφύγιο… Οι πόρτες που οδηγούσαν εκεί άνοιγαν πάντα με καχύποπτη αγωνία. Μια έκφραση εγρήγορσης και έλλειψης εμπιστοσύνης ήταν διαρκώς αισθητή στους ενοίκους του αρχοντικού. Ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος σπάνια φεύγει από τον περίβολό του, φοβούμενος προσβολές από τον τούρκικο όχλο αν τον δουν στους δρόμους της πόλης[3]. Τη δεύτερη ημέρα της διαμονής μας στο σπίτι του και ενώ καθόμασταν μαζί στο διαμέρισμά του, κάποιος Τούρκος με οργισμένη και εχθρική όψη μπήκε στο δωμάτιο, κάθισε χωρίς διατυπώσεις στον καναπέ, γέμισε την πίπα του και πήρε καφέ από τους υπηρέτες. Ο Ιεράρχης βρέθηκε προφανώς σε δύσκολη θέση, αλλά δεν αντέδρασε. Μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα έβγαλε κάποιο νόμισμα από το πορτοφόλι του, το έβαλε χωρίς να πει τίποτα στο χέρι του και ο Τούρκος εξαφανίσθηκε αμέσως».
-------------------------------------------------
[1]. Την περίοδο της τουρκοκρατίας πολλοί ευγενείς ξένοι επισκέπτες εύρισκαν φιλοξενία, έπειτα από διαταγή του πασά της Λάρισας, στην κατοικία του μητροπολίτη η οποία βρισκόταν στο Επισκοπείο.
[2]. Το 1812 που βρέθηκε ο Holland στη Λάρισα υπήρχαν πολλές θεωρίες γύρω από τη θέση της αρχαίας Τροίας. Όπως είναι γνωστό, η ακριβής θέση της διευκρινίστηκε από τις ανασκαφές του διάσημου αρχαιολόγου Schliemann μερικές δεκαετίες αργότερα.
[3]. Παρ’ όλες όμως τις προφυλάξεις που έπαιρνε, δεν απέφυγε τις βιαιότητες των βάρβαρων μωαμεθανών και είχε φρικτό θάνατο. Καρατομήθηκε από τον μαινόμενο τουρκικό όχλο τον Σεπτέμβριο του 1821, στις όχθες του Πηνειού.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
