Το 1882, ένα χρόνο μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό βασίλειο, είχε ήδη καταρτισθεί το σχέδιο πόλεως και σταδιακά άρχισαν οι απαλλοτριώσεις, οριοθετήθηκαν οι κύριοι οδικοί άξονες και κατασκευάστηκαν τα πρώτα σύγχρονα για την εποχή κτίσματα. Ο φωτογράφος του Βόλου Στέφ. Στουρνάρας, ο οποίος από τα τέλη του 19ου αιώνα επιδόθηκε με επιτυχία στην εκτύπωση εικονογραφικών επιστολικών δελταρίων, μας άφησε σημαντικές απόψεις της Λάρισας των πρώτων δεκαετιών από την απελευθέρωσή της. Από τη μελέτη τους μπορούμε να συμπεράνουμε όχι μόνο την αλλαγή της πόλης μας σε διάφορα σημεία, αλλά και να αποκτήσουμε μια εικόνα της μορφολογίας πολλών κτισμάτων, τα οποία μας ήταν γνωστά μόνον από περιγραφές.
Η εικόνα που δημοσιεύεται σήμερα είναι λεπτομέρεια κάρτας του Στέφανου Στουρνάρα. Ο φωτογράφος ανέβηκε στον μιναρέ το Γενί τζαμί, ο οποίος την περίοδο εκείνη ήταν ακέραιος και από τον εξώστη του έστρεψε το φακό για να απαθανατίσει τη νοτιοδυτική πλευρά του κεντρικού τομέα της Λάρισας. Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών αναφέρουμε ότι στο κάτω μέρος διακρίνεται ένα τμήμα της οδού Αχιλλέως (Παναγούλη σήμερα) και οι στέγες οικημάτων της αριστεράς πλευράς του δρόμου. Στο κέντρο της εικόνας τα κτίρια είναι αριθμημένα για καλύτερη απεικονιστική προσέγγιση. Τα περισσότερα εξ αυτών έχουν ήδη περιγραφεί εκτενέστερα σε παλαιότερά κείμενά μας και σήμερα θα γίνει μια μικρή αναφορά τους.
Στον αριθμό [1] απεικονίζεται το "Ξενοδοχείο της Γαλλίας". Κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και την εκμετάλλευσή του την είχε ο Νικόλαος Μουστάκας. Το 1931 δύο άτομα από το Συκούριο, οι Ιωάννης Κουλούντζος και Αθανάσιος Μέλιος, οι οποίοι είχαν ζήσει για ένα διάστημα στην Αμερική, το ανακαίνισαν, το μετονόμασαν σε «Παλλάς» και το μετέτρεψαν σε πολυτελές ξενοδοχείο. Μετά από λίγα χρόνια το ανέλαβε ο Γεώργιος Σκένδρος και το 1968 κατεδαφίσθηκε. Στη θέση του κατασκευάστηκε το πολυώροφο ξενοδοχείο "Αδωνις"[1].
Εν συνεχεία στον αριθμό [2] παρατηρούμε την παρουσία ενός κομψού διώροφου κτιρίου με νεοκλασικά στοιχεία. Στην πρόσοψη το ισόγειο εμφανίζει πρόπυλο, ενώ η στέγη επιστέφεται με τριγωνική μετώπη. Για το κτίριο αυτό δεν έχουμε άλλες απεικονίσεις, ούτε και πολλά ιστορικά στοιχεία. Την εποχή της λήψεως της φωτογραφίας στέγαζε το Οθωμανικό Σχολείο. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών στέγασε το Α΄ Δημοτικό Σχολείο. Στις ανέκδοτες χειρόγραφες "Αναμνήσεις " του παλιού δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, στο κεφάλαιο "Αναμνήσεις από την ανέγερσιν των Σχολικών Διδακτηρίων", έχουμε εντοπίσει ορισμένα ιστορικά στοιχεία για το κτίριο αυτό, καθώς και για τη χρήση του ως διδακτήριο του Α΄ Δημοτικού Σχολείου Λάρισας, τα οποία παραθέτουμε αυτούσια:
"Το Αον Δημοτικόν Σχολείον μετά την ανταλλαγήν των Ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας και των Οθωμανικών τοιούτων της Ελλάδος εγκατεστάθη εις το οθωμανικόν σχολείον εις λίαν κεντρικήν θέσιν κείμενον επί της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου[2], προσιτήν εις τας κεντρικάς συνοικίας της πόλεως.
Το Οθωμανικόν Σχολείον είχε ανεγερθεί από την Οθωμανικήν Κοινότητα Λαρίσης ουχί προ πολλών ετών, περίπου 25-30 ετών[3], ήτο διόροφος οικοδομή με οκτώ αιθούσας και δύο ευρείς προθαλάμους, με πλήρη όλα τα απαιτούμενα παραρτήματα και αρκετήν αυλήν δια τα διαλείμματα. Προς ανακαίνισιν ολίγας επισκευάς ήθελε. Ο τότε επιθεωρητής της Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως αοίδιμος Καλιγάς το έκρινε κατάλληλον δια την στέγασιν του Αου Δημοτικού Σχολείου. Μετά την αναχώρησιν των Τούρκων εκ Λαρίσης εγκατέστησε τούτο εις αυτό, άλλως τε εκ της συμβάσεως διαχειρίσεως των ανταλλαξίμων περιουσιών δικαιωματικώς ηδύνατο να χρησιμοποιηθή τούτο ως σχολείον Δημοτικόν, αποζημιωμένης εν καιρώ της επιτροπής διαχειρίσεως ανταλλαξίμων υπό του Δήμου. Ούτω προέκυπτε οικονομία εις την ανέγερσιν των Σχολείων, αναβαλομένης της ανεγέρσεως του Αου Δημοτικού Σχολείου δι’ αργότερον εφ’ όσον ήδη εστεγάζετο τούτο ικανοποιητικώς εις το Οθωμανικόν Σχολείον.
Ο Δήμος ουχ ήττον προέβη εις σχετικήν διαπραγμάτευσιν δια την αγοράν και του Οθωμανικού Σχολείου με την επιτροπήν διαχειρίσεως ανταλλαξίμων, δηλώσας κατηγορηματικώς ότι θα αγοράση τούτο οριστικώς βραδύτερον. Δυστυχώς μετά την εγκατάστασιν της νέας Δημοτικής αρχής της προελθούσης εκ των εκλογών του 1934[4], εδηλώθη υπό ταύτης εις την επιτροπήν διαχειρίσεως ότι το εμβαδόν του Οθωμανικού Σχολείου ήτο ανεπαρκές προς ανοικοδόμησιν Σχολικού διδακτηρίου και δεν θα ηγοράζετο, ενώ λόγω της κεντρικής θέσεώς του έπρεπε να περιέλθη τούτο εις την κατοχήν του Δήμου, συμπληρωμένης της ανεπαρκείας του δι’ αγοράς ή απαλλοτριώσεως εκ συνεχομένων ακαλύπτων ιδιωτικών γηπέδων της απαιτουμένης εκτάσεως προς συμπλήρωσιν του απαιτουμένου εμβαδού. Ούτω απωλέσθη η ευκαιρία της εξασφαλίσεως του οικοπέδου και δια το Αον Δημοτικόν Σχολείον, λίαν καταλλήλου μάλιστα. Η επιτροπή διαχειρίσεως ανταλλαξίμων προέβη βεβιασμένως εις εκποίησιν αυτού, όπερ ηγοράσθη υπό ενδιαφερομένων να αποκτήσωσι τούτο.
Ούτω ελλείψει γηπέδου το Αον Δημοτικόν Σχολείον έμεινε άνευ διδακτηρίου και όταν υπεχρεώθη να εκκενωθή το Οθωμανικόν Σχολείον κατενεμήθη εις άλλα Σχολεία λόγω μη εξευρέσεως καταλλήλου κτιρίου".
Πίσω από το Οθωμανικό Σχολείο, με τον αριθμό [3], διακρίνεται η σκεπή του αρχοντικού του δημάρχου Αχιλλέως Αστεριάδη, το οποίο είχε πρόσοψη επί της οδού Ασκληπιού.
Απέναντι από το αρχοντικό του Αστεριάδη και αφού μεσολαβεί η οδός Κούμα στον αριθμό [4] ήταν το σπίτι του Βασιλείου Αρσενίδη (1875-1944), γαιοκτήμονα με τεράστιες εκτάσεις στο χωριό Αλήφακα και διορισμένου δημάρχου την περίοδο 1924-1925.
Στον αριθμό [5] απεικονίζεται το πίσω μέρος της κατοικίας του εργολάβου Δημητρίου Πουλιάδη, η οποία είχε πρόσοψη προς την πλατεία Ταχυδρομείου, ενώ στον αριθμό [6] αναγνωρίζουμε την ωραιότερη κατοικία που κτίστηκε στη Λάρισα, το αρχοντικό του Κωνσταντίνου Σκαλιώρα, στη γωνία των σημερινών οδών Ρούσβελτ και Πατρόκλου.
Τέλος στο βάθος με τον αριθμό [7] μόλις φαίνονται σε μια συνεχή σειρά οι μεγάλης έκτασης στρατώνες της Λάρισας.
-----------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Ξενοδοχείον της Γαλλίας, εφ. "Ελευθερία", φύλλο της 14ης Φεβρουαρίου 2016.
[2]. Όπως αναφέρθηκε πολλές φορές, οι μεγάλοι δρόμοι της Λάρισας στα 138 ελεύθερου βίου της είχαν υποστεί πολλές μετονομασίες. Η ονομασία Βασ. Κωνσταντίνου διατηρήθηκε μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, οπότε και απέκτησε τη σημερινή ονομασία οδός Παναγούλη.
[3]. Επειδή ο Σάπκας στις αναμνήσεις του αυτές αναφέρεται στην περίοδο ανέγερσης των νέων τότε σχολικών κτηρίων (1930-32), συμπεραίνεται ότι η κατασκευή του Οθωμανικού σχολείου πρέπει να έγινε στις αρχές του 20ού αιώνα (1900-1905).
[4]. Στις δημοτικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 1934 ο συνδυασμός του Στυλιανού Αστεριάδη (Πατόφλα) υπερίσχυσε του Μιχαήλ Σάπκα.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
