Λίγες ημέρες πριν, στις 23 Οκτωβρίου η πόλη μας γιόρτασε την απελευθέρωσή της από τους Γερμανούς με διάφορες εκδηλώσεις. Πέρασαν 75 χρόνια από την 23η Οκτωβρίου του 1944 όταν και οι τελευταίοι Γερμανοί στρατιώτες έφευγαν από τη Λάρισα, ανατινάζοντας και τα υπόλοιπα τόξα της ήδη κατεστραμμένης γέφυρας του Πηνειού.
Ο δημοσιογράφος Λάζαρος Αρσενίου, αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας των γεγονότων, στο βιβλίο του "Η Θεσσαλία στην Αντίσταση"[1] περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τις συγκλονιστικές εκείνες στιγμές της απελευθέρωσης της Λάρισας, με την οποία και τελειώνει το βιβλίο του. Ένα κείμενο που κάθε κάτοικος αυτής της πόλης πρέπει να διαβάσει. Με δικά μας λόγια θα συμπυκνώσουμε την αναφορά του στο γεγονός αυτό και θα τονίσουμε τα κυριότερα σημεία της αφήγησης.
Το απόγευμα της Κυριακής 22 Οκτωβρίου 1944, ο κόσμος που είχε συγκεντρωθεί στην Κεντρική πλατεία για τη βόλτα του, όπως συνήθιζε κάθε Κυριακή και γιορτή, άρχισε ξαφνικά να αραιώνει και η πλατεία να αδειάζει. Είδαν τους Γερμανούς να φροντίζουν τα τάνκς τα οποία ήταν σταθμευμένα στους κεντρικούς δρόμους της πόλης και κατάλαβαν ότι ετοιμάζονταν να φύγουν. Επειδή από μέρες είχαν κυκλοφορήσει διάφορες διαδόσεις, ο κόσμος πήρε τα μέτρα του. Έτρεξε από νωρίς να κρυφτεί στα σπίτια του για ασφάλεια, καθώς δεν μπορούσε να γνωρίζει τι θα μπορούσε να συμβεί μόλις νύχτωνε.
Εν τω μεταξύ από το πρωί της Κυριακής είχαν μπει στη Λάρισα στελέχη της Εθνικής Πολιτοφυλακής, τα οποία είχαν σαν σκοπό να προστατεύσουν από δολιοφθορές τα ευαίσθητα σημεία της Λάρισας (Υδραγωγείο, Μύλος του Παππά, κτίριο του ΟΤΕ στην οδό Φιλελλήνων, τον Ηλεκτρικό σταθμό στην οδό Κουμουνδούρου και άλλα εργοστάσια), πράγμα που έγινε. Όμως οι Γερμανοί επιτέθηκαν στους σιδηροδρομικούς σταθμούς και στις αποθήκες πυρομαχικών στο Μεζούρλο. Όλη τη νύκτα η πόλη δεν κοιμήθηκε από τις συνεχείς εκρήξεις στα σιδηροδρομικά δίκτυα και στα κτίρια των σταθμών. Το επιστέγασμα των εκρήξεων ολοκληρώθηκε στις 3 το πρωί της Δευτέρας 23 Οκτωβρίου με την ισχυρή έκρηξη που προκλήθηκε από την ανατίναξη της λαβωμένης από το 1941 γέφυρας.
Θα έλεγε κανείς ότι η ανατίναξη της γέφυρας ήταν το κύκνειο άσμα των Γερμανών στην πόλη, αλλά και το έναυσμα για τους κατοίκους της να βγουν από τα σπίτια τους πρωί-πρωί, πριν ακόμα φέξει και να κατευθυνθούν προς την Κεντρική πλατεία. Η πόλη άρχισε να ηλεκτροφωτίζεται, οι καμπάνες των εκκλησιών δονούσαν τις καρδιές και το εύηχο άκουσμά τους τόνωνε το συναίσθημα. Λίγο πριν το μεσημέρι υποδέχθηκαν την Ταξιαρχία Ιππικού με χειροκροτήματα καθώς περνούσε από τους κεντρικούς δρόμους, για να κατευθυνθεί στους στρατώνες Ιππικού, όπου και στρατωνίσθηκε. Από το μπαλκόνι της τραυματισμένης από τον σεισμό Εθνικής Τράπεζας εμφανίσθηκαν οι τοπικοί ηγέτες της Εθνικής Αντίστασης οι οποίοι απευθύνθηκαν στο πλήθος με σύντομο χαιρετισμό και πάλι στην Κεντρική πλατεία, παρήλασαν στην οδό Κύπρου έφιππα και πεζά τμήματα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Δημ. Κασσάνδρα, τον καπετάνιο Μίμη Τάσο (Μπουκουβάλα) και τον ίλαρχο Κώστα Καραστάθη, οι οποίοι από τα μπαλκόνια του ξενοδοχείο "Ολύμπιον" χαιρέτησαν το πλήθος.
Η εικόνα η οποία συνοδεύει το σημερινό κείμενο είναι από τις ημέρες εκείνες που βίωσε η πόλη. Η λήψη της έγινε στις 28 Οκτωβρίου 1944 στην Κεντρική πλατεία (Β΄ Σώματος Στρατού ήταν τότε η επίσημη ονομασία της), λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση. Ο βωμός (οι δύο άσπρες στήλες) που διακρίνεται στο βάθος δηλώνει την τελετή που έγινε για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου και την επιμνημόσυνη δέηση. Ακολούθησε παρέλαση σε άψογο σχηματισμό ανά τριάδες, ώριμων ατόμων με κονκάρδες στο αριστερό πέτο του σακακιού τους, οι οποίοι κατευθύνονται προς το δυτικό τμήμα της πλατείας, προς τη σημερινή οδό Παπαναστασίου. Πλήθος κόσμου και πολλά μικρά παιδιά παρακολουθούν την παρέλαση. Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του συμπολίτη μας Κλεάνθη Μάρκου, ο οποίος μαζί με άλλες τις παρέδωσε στον Θωμά Κυριάκο, μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, ως δώρο προς τη Φωτοθήκη.
Η τελετή με την παρέλαση που ακολούθησε και αποτυπώνεται στη φωτογραφία, αποτελεί για την πόλη μας την πρώτη πάνδημη εκδήλωση για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου μετά την απελευθέρωση. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι η 28η Οκτωβρίου ανακηρύχθηκε ως εθνική εορτή στις 24 Οκτωβρίου 1944, λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας (12 Οκτωβρίου) και την άφιξη της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου στην απελευθερωμένη Αθήνα (18 Οκτωβρίου). Στο διάγγελμά του για την 28η Οκτωβρίου 1944 ο πρωθυπουργός ανέφερε μεταξύ άλλων και τα εξής "Ελεύθεροι πανηγυρίζομεν την 4ην επέτειον της 28ης Οκτωβρίου. Η Κυβέρνησις την αναγόρευσεν εθνικήν εορτήν, ομότιμον προς την 25ην Μαρτίου 1821. Διότι ανάλογος υπήρξεν η δοκιμασία και η δόξα του Έθνους…". Η αυθόρμητη αυτή καθιέρωση από τον πρωθυπουργό μπορεί κανείς να πει ότι αποτέλεσε την αρχή του εορτασμού.
Η πρώτη αναφορά για τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου εντοπίζεται νωρίτερα, στην ιδρυτική προκήρυξη του ΕΑΜ της 10ης Οκτωβρίου 1941, στην οποία αναφέρεται ότι "Στις 28 Οκτωβρίου αγωνιστείτε για το εθνικό ξεκίνημα με κάθε είδους εκδήλωση. Το ΕΑΜ καλεί όλους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες στις 28 Οκτωβρίου στο σπίτι τους, στον τόπο της δουλειάς τους, στο καφενείο, στο τραμ, στον κινηματογράφο, στο θέατρο, να χαιρετούν με τις λέξεις ΤΣΑΡΟΥΧΙ [2]-ΕΑΜ". Αν και η κατοχική κυβέρνηση έλαβε κατασταλτικά μέτρα για να εμποδίσει τον πρώτο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου και απαγόρευσε τις εκδηλώσεις με αυστηρές ποινές, στο Πανεπιστήμιο αλλά και σε άλλους χώρους έγιναν σιωπηρά εκδηλώσεις και ομιλίες. Την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου εκατοντάδες φοιτητές στις αίθουσες του Πανεπιστημίου ζητούσαν από τους καθηγητές αντί μαθημάτων να γίνουν αναφορές στην πρώτη επέτειο. Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσάτσος (ο μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας), παρά την απαγόρευση της πρυτανείας, εκφώνησε μια εμπνευσμένη ομιλία, η οποία όμως είχε σαν αποτέλεσμα δύο ημέρες μετά ο καθηγητής να οδηγηθεί σε απόλυση[3]. Παρόμοιες σιωπηρές εκδηλώσεις γίνονταν και τα επόμενα κατοχικά χρόνια.
Όμως η εορτή της 28ης Οκτωβρίου 1944, η πρώτη μεταπελευθερωτική εορτή, ήταν συγκλονιστική σε συμμετοχή και σε εθνικό παλμό, με την παρουσία της κυβέρνησης, των συμμάχων και των αντιστασιακών οργανώσεων. Όπως διακρίνεται και στη δημοσιευόμενη φωτογραφία, την ίδια λαμπρότητα είχε και η γιορτή της 28ης Οκτωβρίου και στη Λάρισα κατά το 1944.
------------------------------------------------
[1]. Αρσενίου Λάζαρος. Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, Λάρισα, τρίτη έκδοση βελτιωμένη, τόμος 2ος, εκδόσεις "Ελλα" [1999] σελ. 252-261.
[2]. Το ΕΑΜ είχε ορίσει το τσαρούχι ως έμβλημα νίκης, κάτι αντίστοιχο με το διεθνές σήμα νίκης V.
[3]. Δελφάκης Νίκος, Η καθιέρωση της 28ης Οκτωβρίου ως εθνικής γιορτής, 27. 10. 2016, Arcadiapostal
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
