Στο σημερινό σημείωμα θα περιορισθούμε στο Κάτω Τσούγκαρι, το οποίο οριζόταν από την αρχή της οδού Κενταύρων, τη Μανωλάκη, την Πολυκάρπου και τη Βενιζέλου και τα γύρω απ' αυτούς τους δρόμους κτίρια. Η περιοχή αυτή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και μετά την απελευθέρωση θεωρείτο η βόρεια πύλη της Λάρισας, καθώς ήταν σταθμός υποδοχής των ξένων οι οποίοι έρχονταν από τον Βορρά με χερσαία μέσα μεταφοράς.
Όσοι επισκέπτες προέρχονταν από τον Νότο, έφθαναν ατμοπλοϊκά αρχικά στο λιμάνι του Αλμυρού και από κει διαχέονταν προς το εσωτερικό της Θεσσαλίας με βραδυκίνητους αραμπάδες και άλλα ιππήλατα τροχοφόρα οχήματα. Τις κυρίως μεταφορές όμως τις έκαναν τα μεγάλα καραβάνια των κυρατζήδων. Και στη Θεσσαλία υπήρχαν πολλά τέτοια καραβάνια, τα οποία έκαναν μεταφορές επιβατών και εμπορευμάτων παντού όπου δεν μπορούσαν να φθάσουν τροχοφόρα. Μετά το 1884, χρονολογία που άρχισε να λειτουργεί ο Θεσσαλικός Σιδηρόδρομος, οι μεταφορές γίνονταν από το λιμάνι του Βόλου και σιδηροδρομικά έφθαναν στις περισσότερες πόλεις και χωριά της θεσσαλικής ενδοχώρας. Από το 1908 η σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών-Λαρίσης μονοπώλησε πλέον την επικοινωνία με τον Νότο και την ελληνική πρωτεύουσα.
Η περιοχή του Τσούγκαρι εκείνη την περίοδο παρουσίαζε τη μεγαλύτερη κίνηση στην πόλη, ίσως μεγαλύτερη και από αυτήν της Κεντρικής πλατείας, καθώς επί πλέον αποτελούσε μεταβατικό σταθμό για ταξιδευτές και εμπορεύματα που διακινούνταν προς όλες τις κατευθύνσεις του ελληνικού χώρου. Γι' αυτό και είχε καταστήματα με κάθε είδους εμπορεύματα, ξενοδοχεία, χάνια και πολλά καταστήματα εστίασης, όπου κυριαρχούσαν κυρίως τα πατσατζίδικα. Ο πατσάς του Τσούγκαρι είχε γίνει ξακουστός πανελλήνια και είναι σε όλους γνωστή η ιστορία του βασιλιά Γεωργίου Α΄ με τον μάγειρο των ανακτόρων της Λάρισας που δεν μπορούσε να επιτύχει τόσο νόστιμο πατσά, όσο είχε δοκιμάσει κάποια ημέρα στο Τσούγκαρι όταν επέστρεφε από τον πρωινό περίπατό του.
Στη συνέχεια, με οδηγό την δημοσιευόμενη φωτογραφία, θα περιγράψουμε τα κυριότερα κτίρια στην περιοχή του Κάτω Τσούγκαρι όπως ήταν πριν 90 χρόνια, συγκεκριμένα το 1929. Καθώς άφηνε πίσω του κάποιος το οδόστρωμα της μεγάλης πέτρινης γέφυρας του Πηνειού και έμπαινε στην πόλη, συναντούσε αριστερά του το διώροφο κτίριο που έκτισε περί το 1920 ο Νικόλαος Σακελλαρίδης από τον Αμπελώνα (κτίσμα αριθ. 3). Είχε στην κάτοψη σχήμα Γ κεφαλαίο και η είσοδος στον όροφο γινόταν από εξωτερική σκάλα, τοποθετημένη στο πίσω μέρος του κτιρίου. Στο ισόγειο στεγάζονταν διάφορα καταστήματα, ενώ στον όροφο κατοικούσαν οικογένειες.
Μεσολαβούσε ένα στενό, λιθόστρωτο, ανηφορικό και σκολιό μονοπάτι, το οποίο οδηγούσε στην αυλή που βρισκόταν μπροστά από την εκκλησία του Αγ. Αχιλλίου (αριθ. 1) και αμέσως μετά υψωνόταν το Χάνι των αδελφών Σαχίνη[2]. Περί το 1905 το τεράστιο σε όγκο και ύψος χάνι διαμορφώθηκε κατάλληλα για να στεγάσει τις ποινικές Φυλακές της πόλης (αριθ. 4), σε μια περιοχή εντελώς ακατάλληλη, ουσιαστικώς στη βιτρίνα της Λάρισας. Μάλιστα η αθυροστομία των φυλακισμένων οι οποίοι αγκιστρώνονταν από τα μικρά καγκελόφρακτα παράθυρα δημιουργούσε προβλήματα στους διερχόμενους Λαρισαίους, κυρίως στις γυναίκες, όταν κατευθύνονταν για βόλτα προς το Αλκαζάρ τις ηλιόλουστες γιορτινές ημέρες. Στη βόρεια πλευρά του κτιρίου υπήρχε περιφραγμένη αυλή, στην οποία οι φυλακισμένοι έβγαιναν ορισμένες ώρες της ημέρας από τα κελιά τους.
Ανάμεσα από το κτίριο των Φυλακών και τον Ναό του Αγ. Αχιλλίου βρισκόταν το τριώροφο αρχοντικό του Ιωάννη Βελλίδη (αριθ. 2). Ο ιδιοκτήτης του αρχοντικού αυτού, ένας πλούσιος γαιοκτήμονας, δυστυχώς δεν έζησε σ’ αυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί λίγο μετά την ολοκλήρωση της οικοδομής είχε τραγικό τέλος. Συγκεκριμένα τον Απρίλιο του 1890 για προσωπικούς λόγους έπεσε στα νερά του διπλανού Πηνειού και αυτοκτόνησε. Τρεις ημέρες μετά την κηδεία του η σύζυγός του Ελένη, μέσα στο βαθύ πένθος που βρέθηκε, τον ακολούθησε και εκείνη στον τάφο, δίπλα του.
Μπροστά από τις Φυλακές και στην αρχή της οδού Μακεδονίας[3] από την αριστερή πλευρά, κτίσθηκε μετά το 1930 ξενοδοχείο με την ονομασία «Ακρόπολις» (αριθ. 5), ονομασία η οποία εναρμονιζόταν με τη θέση όπου βρισκόταν, στις παρυφές του Λόφου της αρχαίας Ακρόπολης της Λάρισας. Και ενώ ξεκίνησε ως ξενοδοχείο, τελικά κατέληξε να είναι ένα κακόφημο "σπίτι". Ο σεισμός της 1ης Μαρτίου 1941 και η ανατίναξη της γέφυρας από τους συμμάχους τον Απρίλιο του ίδιου έτους, για να καθυστερήσουν την προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων, είχαν σαν αποτέλεσμα το ξενοδοχείο «Ακρόπολις» κυριολεκτικά να ισοπεδωθεί, όπως διακρίνεται και στις γερμανικές φωτογραφίες της Συλλογής Μήτου[4]. Μεταπολεμικά στη θέση του κτίσθηκε μια διώροφη οικοδομή η οποία στεγάζει μια σειρά από καταστήματα.
Στην ίδια σειρά και λίγο πιο κάτω, ανάμεσα στα ισόγεια μικροκαταστήματα που υπήρχαν στο Τσούγκαρι, ξεχώριζε ένα τριώροφο κτίριο το οποίο για την εποχή του θεωρούνταν οικοδομικό μεγαθήριο. Ήταν το ξενοδοχείο «Η Θράκη» (αριθ. 6), το οποίο βρισκόταν στον χώρο που καλύπτει σήμερα το ξενοδοχείο «Ακροπόλ». Ιδιοκτήτες του ήταν οι αδελφοί Αγγελακόπουλοι, αλλά την επιχείρηση την είχε αναλάβει για πολλά χρόνια ο Κώστας Κικίμης. Ο τελευταίος ήταν ένας πανέξυπνος χωρικός από την Καρυά Ολύμπου, ο οποίος ήλθε στη Λάρισα οπλισμένος με όρεξη και διάθεση για δουλειά. Στο ξενοδοχείο του κατέλυαν όλοι σχεδόν οι ταξιδιώτες οι οποίοι προέρχονταν από την επαρχία Ελασσόνος. Το προτιμούσαν γιατί βρισκόταν στο κέντρο των συγκοινωνιών με τα βόρεια διαμερίσματα της Θεσσαλίας και τη Μακεδονία και γιατί ο ξενοδόχος ήταν συμπατριώτης τους. Με τον τρόπο αυτό, εκτός από τη στέγη που τους πρόσφερε, τους εξυπηρετούσε με τις γνωριμίες του και τους πρόσφερε κάθε είδους άλλες εκδουλεύσεις. Επί πλέον ήταν και το σημείο άφιξης και αφετηρίας των ταχυδρομικών αμαξών οι οποίες εκτελούσαν την διαδρομή Λάρισας-Ελασσόνας-Σερβίων-Κοζάνης, οι οποίες εκτός από τους ταχυδρομικούς σάκους, μετέφεραν με κόμιστρο και επιβάτες. Το ίδιο συνέχισε να γίνεται και όταν αργότερα οι άμαξες αντικαταστάθηκαν από αυτοκίνητα. Ας σημειωθεί ότι άμαξα ή αυτοκίνητο δεν ξεκινούσε τη διαδρομή αν δεν συμπληρωνόταν ο αριθμός των θέσεων που διέθεταν, και πλέον τούτων.
Το ξενοδοχείο «Η Θράκη» δεν διέθετε πολλά δωμάτια. Σε κάθε όροφο υπήρχαν τέσσερα μεγάλα. Ο τρίτος όροφος ουσιαστικά ήταν μόνον η σοφίτα, η οποία θεωρείτο δωμάτιο πολυτελείας, γιατί διέθετε διπλό κρεβάτι και ορισμένα απαραίτητα έπιπλα. Συνήθως αυτό προσφερόταν σε ζεύγη νεονύμφων τα οποία επισκέπτονταν τη Λάρισα για τον «μήνα του μέλιτος». Τα άλλα δωμάτια ήταν τετράκλινα και εξάκλινα, σε ορισμένες περιστάσεις όμως φιλοξενούσαν και περισσότερους, έστω και χωρίς κρεβάτι. Ιδιαίτερα στο Παζάρι του Σεπτεμβρίου και κατά τη διάρκεια στράτευσης κληρωτών, γέμιζαν και οι διάδρομοι. Για χώρους υγιεινής και ανέσεις ατομικής καθαριότητας ας μην γίνεται λόγος γι' αυτά τα ξενοδοχεία. Από όσα αναφέρθηκαν γίνεται κατανοητό ότι "Η Θράκη" προοριζόταν για άτομα χαμηλής οικονομικής επιφάνειας. Οι ευκατάστατοι προτιμούσαν τις ανέσεις των ξενοδοχείων της Κεντρικής πλατείας (Στέμμα, Μ. Βρετανία, Πανελλήνιον, κ.λπ.). Και το ξενοδοχείο αυτό από τον σεισμό και τους βομβαρδισμούς είχε την ίδια τύχη, όπως και το "Ακρόπολις". Υπέστη ανεπανόρθωτες καταστροφές και κρίθηκε μη κατοικήσιμο[5].
(Συνέχεια)
--------------------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η περιοχή Τσούγκαρι, εφ. "Ελευθερία" Λάρισα, φύλλο της 24ης Φεβρουαρίου 2016.
[2]. Του ιδίου: Το χάνι Σαχίνη μετατρέπεται σε φυλακή, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 14ης Δεκεμβρίου 2015.
[3]. Η οδός Μακεδονίας, (η σημερινή οδός Βενιζέλου), την περίοδο εκείνη από τη γέφυρα μέχρι τη διασταύρωσή της με την οδό Ηφαίστου, όπου και σήμερα ελαφρώς κάμπτεται, ονομαζόταν Ιης Μεραρχίας και το υπόλοιπο τμήμα της μέχρι το Γενί τζαμί ήταν η οδός Μακεδονίας.
[4]. Βλέπε: Η Μνήμη της Πόλης. Λάρισα. Κατοχή-Απελευθέρωση (1941-1944). Αρχείο φωτογραφιών Βύρωνα Μήτου και άλλων συλλεκτών. Επιμέλεια Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, Λάρισα (2018) σελ. 90-93.
[5]. Θέλω να εκφράσω θερμές ευχαριστίες στον Γιώργο Γραβάνη, μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας, για την επιμέλεια της φωτογραφίας.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
