Απεικονίζει μια περιοχή της συνοικίας του Αγίου Νικολάου η οποία οριοθετείται από τη συμβολή των σημερινών οδών Αγ. Νικολάου, Παπαναστασίου και Γρηγορίου Ε’.
Στη φωτογραφία αυτή δεξιά διακρίνεται ένα διώροφο κτίριο, το οποίο την περίοδο εκείνη στέγαζε τις υπηρεσίες της Δημαρχίας Λαρίσης. Η περιοχή αυτή του Αγίου Νικολάου (Παράσχου μαχαλάς) ήταν κατά τον 19ο αιώνα χριστιανική συνοικία και σ' αυτήν δημιουργήθηκε και ο πρώτος πυρήνας της λαρισαϊκής αστικής τάξης. Κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και μέχρι το 1881 είναι γνωστό ότι στην πλευρά αυτή, ανατολικά του ναού του Αγίου Νικολάου, ήταν εγκατεστημένα τα διάφορα Προξενεία της τουρκοκρατούμενης Λάρισας, το ελληνικό, το αγγλικό, το ρωσικό, το ισπανικό. Ιδιαίτερα το τελευταίο είχε υπό την προστασία του τους περισσότερους Λαρισινούς Ισραηλίτες, οι οποίοι από τον καιρό του διωγμού τους από την καθολική Ισπανία, ήρθαν στην Ελλάδα (Σεφαραδίτες) και αρχικά λόγω της Τουρκοκρατίας διατήρησαν όχι μόνον την ισπανική γλώσσα, αλλά και την υπηκοότητα. Το ίδιο συνέβη και με την παρουσία του ελληνικού Προξενείου. Οι Έλληνες της πόλης αναθάρρησαν με την παρουσία του, γιατί μπορεί μεν να ήταν Οθωμανοί πολίτες, αλλά ως χριστιανοί είχαν κάποια αδιόρατη προστασία κυρίως από τον Έλληνα, αλλά και τους άλλους χριστιανούς Προξένους, κυρίως της ομόδοξης Ρωσίας[2].
Μέχρις ότου ανεγερθεί επί δημαρχίας Δημ. Χατζηγιάννη το σημερινό μόνιμο Δημαρχιακό Μέγαρο, στη γωνία των οδών Παπαναστασίου και Ίωνος Δραγούμη, οι δημοτικές υπηρεσίες στεγάζονταν κατά διαστήματα σε διάφορα ιδιωτικά κτίσματα. Βρίσκεται σε εξέλιξη προσπάθεια να εντοπισθούν όλα αυτά τα κτίρια της Λάρισας τα οποία χρησίμευσαν ως Δημαρχεία. Δεν ολοκληρώθηκε ακόμη, αλλά παρατηρείται ότι τα περισσότερα έχουν ήδη κατεδαφισθεί και στην θέση τους κτίσθηκαν σύγχρονες οικοδομές. Την ίδια τύχη είχε και το συγκεκριμένο κτίριο της σημερινής φωτογραφίας. Εδώ δεν στεγάσθηκε για μεγάλο διάστημα η Δημαρχία, γιατί ο σεισμός του 1957 το κατέστησε ετοιμόρροπο και αναγκάσθηκε να μετακομίσει στο κτίριο Αβραάμ Μουσόν, όπου παρέμεινε μέχρι την κατασκευή του σημερινού Δημαρχείου.
Στα αριστερά της φωτογραφίας διακρίνεται η κατάφυτη αυλή του Αγ. Νικολάου με τον ομώνυμο ναό και το μεταπολεμικό καμπαναριό. Ολόκληρος ο χώρος περιβάλλεται από χαμηλό τοιχίο από επεξεργασμένες πέτρες σε σχήμα μωσαϊκού, το οποίο συμπληρώνεται καθ' ύψος από πυκνό μεταλλικό κιγκλίδωμα. Ο ναός κτίσθηκε το 1857 σε αρχιτεκτονική μορφή τρίκλιτης βασιλικής. Το 1897 αυξήθηκε κατά μήκος με την προσθήκη γυναικωνίτη και παρέμεινε αναλλοίωτος μέχρι το 1970 όταν άρχισε σταδιακά να κατεδαφίζεται για να ανεγερθεί ο σημερινός ναός.
Νοτιοανατολικά του ναού και σε μικρή απόσταση απ' αυτόν κτίσθηκε το 1893, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, ψηλό κωδωνοστάσιο, τετραώροφο, πέτρινο, με σταθερή και βαθμιαία μειούμενη σε κάθε όροφο επιφάνεια. Η οροφή του κατέληγε σε ψηλή κωνοειδή απόληξη. Όπως φαίνεται από φωτογραφίες και από δύο σχέδια του Αγ. Αστεριάδη[3], το κωδωνοστάσιο αυτό ήταν κομψό, όμορφο και διέφερε αρχιτεκτονικά από την απλή μορφή της παρακείμενης τρίκλιτης βασιλικής. Είχε κτισθεί σύμφωνα με την νεοκλασική αρχιτεκτονική αντίληψη που επικρατούσε κατά την περίοδο εκείνη στον ελληνικό χώρο, με τα δίλοβα τοξωτά ανοίγματα στους δύο τελευταίους ορόφους και τις τρίγωνες απολήξεις στη βάση της κωνοειδούς στέγης του.
Κατά τον ισχυρό σεισμό του Μαρτίου του 1941 το καμπαναριό αυτό υπέστη σοβαρές ρωγμές, οι οποίες αποκαταστάθηκαν προσωρινά, αλλά στον σεισμό του 1954 κατέρρευσαν οι δύο τελευταίοι όροφοι και τελικά τέθηκε σε αχρηστία. Γι’ αυτό έπειτα από σύντομο χρονικό διάστημα κατεδαφίσθηκε και στη θέση του αναγέρθηκε νέο τετραώροφο πιο απλό κωδωνοστάσιο από τσιμέντο, αυτό που διακρίνεται στη δημοσιευόμενη φωτογραφία. Το τελευταίο διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1970. Τότε αρχικά κατεδαφίσθηκε το καμπαναριό και σταδιακά ο ναός του 1857 για να ανεγερθεί στη θέση του το 1978 ο σημερινός τεράστιος ναός, ο μεγαλύτερος σε χωρητικότητα στη Λάρισα, στη δυτική πλευρά του οποίου ενσωματώθηκαν δύο ψηλά κωδωνοστάσια.
Ένα πολύ γραφικό θέαμα παρουσίαζαν και οι μονοκατοικίες της περιοχής του Αγίου Νικολάου, οι οποίες συνήθως περιβάλλονταν από ευρύτατες αυλές, πλημμυρισμένες από ποικιλίες λουλουδιών κάθε εποχής. Εξ άλλου μυρωμένη ήταν η ατμόσφαιρα και σ’ ολόκληρη την άλλη πόλη, γιατί οι παλιοί Λαρισαίοι είχαν πάθος με τα λουλούδια και οι οικοδέσποινες συναγωνίζονταν ποια θα παρουσίαζε την καλύτερα ανθισμένη αυλή της. Στη νότια πλευρά του ναού βρισκόταν και το τριώροφο σπίτι του Στρατηγού Άρτη. Κτίσμα των τελευταίων χρόνων της Τουρκοκρατίας, διατηρήθηκε μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν ερειπωμένο κατεδαφίσθηκε, διανοίχθηκε η οδός Σούτσου και κατασκευάσθηκε πολυώροφη οικοδομή[4].
---------------------------------------------------------
[1]. Ο Νικόλαος Στουρνάρας (1918-1993) ήταν γιος του "άγιου της φωτογραφίας" Στέφανου Στουρνάρα. Από μικρός και ειδικά μετά τον θάνατο του πατέρα του (1928), μαζί με την μητέρα του και τον μεγαλύτερο αδελφό του Κωνσταντίνο εργαζόταν στο φωτογραφείο της οικογένειας. Το 1948 μετακόμισε στην Αθήνα όπου άνοιξε φωτογραφείο. Τη δεκαετία του 1950 ταξίδευσε σε πολλά μέρη της Ελλάδας και αποτύπωσε χιλιάδες τοπία και αρχαιολογικά μνημεία. Διατηρούσε μακροχρόνια φιλία με τον δικό μας φωτογράφο Γεώργιο Βαλσάμη, με τον οποίο απέκτησε και πνευματικούς δεσμούς (κουμπαριά).
[2]. Το 1859 ο Πορφύριος Ουσπένσκη, Ρώσος αρχιμανδρίτης, κατά τη διάρκεια περιήγησης σε διάφορες Μονές της Θεσσαλίας επισκέφθηκε και τη Λάρισα. Ήταν 5 Απριλίου του 1859, Κυριακή των Βαΐων όταν παρακολούθησε μαζί με τον Ρώσο Πρόξενο στη Λάρισα Λαζάρου την ακολουθία του Νυμφίου στον ναό του Αγίου Νικολάου.
[3]. Το ένα σχέδιο απεικονίζεται στον μεγάλο πίνακα "Πολιτεία", ο οποίος εκτίθεται στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα και το δεύτερο σχέδιο είναι με μολύβι και υπάρχει στο λεύκωμα "Λάρισα", εκδόσεις "Κέδρος" (1978), σχέδιο αρ. 5.
[4]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η κατοικία του στρατηγού Άρτη, εφ. "Ελευθερία", φύλλο της 23ης Αυγούστου 2015.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
