Ήταν το πρωί της 1ης Μαρτίου 1941 και το ρολόι της πόλης έδειχνε 5.53 ακριβώς όταν ισχυρός σεισμός, ο οποίος συνοδευόταν από μια υπόκωφη βοή, τάραξε τον ύπνο των κατοίκων της πόλης. Στην αρχή οι περισσότεροι πίστεψαν ότι κάποια αεροπορική επιδρομή ιταλικών βομβαρδιστικών, φαινόμενο συχνό το διάστημα εκείνο του ελληνοϊταλικού πολέμου στα αλβανικά σύνορα, βρήκε απροετοίμαστη την αντιαεροπορική άμυνα της πόλης. Αλλά η αλήθεια ήταν πιο τραγική. Ήταν ένας φοβερός σεισμός. Όσοι στάθηκαν τυχεροί και βγήκαν γρήγορα από τα σπίτια τους, μέσα στο αχνό ανοιξιάτικο πρωινό αντίκρισαν τριγύρω τους μια εικόνα ολοκληρωτικής καταστροφής. Κραυγές για βοήθεια παγιδευμένων στα ερείπια ανθρώπων αντηχούσαν από παντού, φοβισμένα, ανήσυχα και ανήμπορα άτομα περιφέρονταν στους δρόμους και προσπαθούσαν να δαμάσουν τον τρόμο και τα θλιβερά συναισθήματα από τα οποία διακατέχονταν. Μια εικόνα συντέλειας του κόσμου δονούσε τις ταραγμένες σκέψεις τους. Και καθώς η ώρα περνούσε και το πρώτο φως της ημέρας καθάριζε την ατμόσφαιρα, άρχιζε να διαμορφώνεται μια πιο καθαρή εικόνα για τις πληγές που άφησε ο σεισμός. Πολλά ανθρώπινα θύματα και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές ήταν ο τραγικός απολογισμός[1].
Η εικόνα η οποία συνοδεύει το σημερινό κείμενο παρουσιάζει τις ζημιές τις οποίες είχε υποστεί ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου, ο οποίος είχε εγκαινιασθεί το 1907, μόλις 34 χρόνια πριν. Στην έκθεση "Η Μνήμη της Πόλης. Λάρισα. Κατοχή - Απελευθέρωση. 1941- 1944", η οποία υπήρχε μέχρι τώρα τελευταία και είχε λειτουργήσει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας - Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, υπήρχαν φωτογραφίες, από τις οποίες ο επισκέπτης διαμόρφωνε μια εικόνα για τις μεγάλες καταστροφές που ο σεισμός είχε συσσωρεύσει στο ναό. Η λήψη τους επικεντρωνόταν στη δυτική πλευρά του και εστιαζόταν κυρίως στην κατακρήμνιση της στέγης από την πτώση των άνω ορόφων των δύο ψηλών καμπαναριών. Η σημερινή εικόνα όμως μας αποτυπώνει τις ζημιές του ναού από μια άλλη γωνία. Είναι αυτές οι οποίες εντοπίζονταν στη νοτιοανατολική πλευρά του. Απολεπίσεις επιχρισμάτων, κάθετες ρηγματώσεις, πτώση του ανατολικού τμήματος της στέγης είναι μερικές από τις ζημιές που διακρίνονται. Ο τρούλος παρατηρούμε ότι παραμένει ακόμη στη θέση του , αλλά στηρίζεται αποκλειστικά από την εγκάρσια κεραία του σταυρού της στέγης.[2] και μόνον ο μεγάλος σταυρός που υπήρχε στην κορυφή του είχε κρημνισθεί. Αργότερα κατέπεσε και ο τρούλος. Μπροστά από την εκκλησία διακρίνονται σκιές οι οποίες ανήκουν σε δύο ανθρώπινες φιγούρες. Η μία είναι ενός Γερμανού στρατιωτικού στον οποίον λογικά πρέπει να ανήκει το στρατιωτικό αυτοκίνητο και η άλλη μιας γυναίκας η οποία συγκρατεί πάνω στο κεφάλι της ένα επίπεδο αντικείμενο, προφανώς ταψί. Ακριβώς πίσω της διαγράφεται ο κορμός ενός αποψιλωμένου δένδρου. Ο συγκερασμός και η ταύτιση της απεικόνισης γυναίκας και δένδρου μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα. Η ημέρα είναι ηλιόλουστη και γι' αυτό στο δεξιό άκρο της εικόνας απεικονίζεται καθαρά η βόρεια πλευρά του κάμπου που περιβάλλει την πόλη. Στο βάθος μόλις διακρίνεται με μεγεθυντικό φακό ο Πύργος του Χαροκόπου με τον περιβάλλοντα χώρο και απέναντί του οι αποθήκες. Την φωτογραφία αυτή εντόπισε στο διαδίκτυο ο Αχιλλέας Καλτσάς, μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας και χρονολογείται στα 1943.
Ο ναός αυτός του Αγίου Αχιλλίου άρχισε να κτίζεται σταδιακά από τα τέλη του 19ου αιώνα και ολοκληρώθηκε το 1907. Ήδη από το 1896 το εκκλησιαστικό συμβούλιο του ναού είχε αρχίσει αρχικά μια προετοιμασία για την αισθητική αναβάθμιση της παλιάς βασιλικής του Αγίου Αχιλλίου του 1794, της επονομαζόμενης βασιλικής του Καλλιάρχη[3]. Σαν πρώτο βήμα προτάθηκε να οικοδομηθεί, σε επαφή με τη δυτική πλευρά της βασιλικής, ένα σύμπλεγμα προστώου με αψίδες και δύο υψηλά συμμετρικά κωδωνοστάσια νεοκλασικού ρυθμού. Με την μετάθεση του επισκόπου Πλαταμώνος Αμβροσίου Κασσάρα στη Μητρόπολη Λαρίσης το 1900, η παλιά βασιλική σταδιακά κατεδαφίσθηκε και στη θέση της οικοδομήθηκε ο προπολεμικός ναός του πολιούχου της Λάρισας σε ρυθμό αναγεννησιακό. Ολόκληρη η οικοδομή ήταν δομημένη με λίθους, σμιλεμένους με τέχνη και επιδεξιότητα, έτσι ώστε να αποτελεί ένα εντυπωσιακό σύνολο. Τα ανοίγματα, μικρά και μεγάλα, καλύπτονταν με ωραίους συνδυασμούς έγχρωμων ρομβοειδών υαλοπινάκων. Η κατασκευή αυτή και το ύψος του πρόσδιδαν στον μητροπολιτικό ευκτήριο οίκο ομορφιά και αίγλη. Σε μια δεύτερη φάση γύρω στα 1920 η εξωτερική επιφάνεια καλύφθηκε παντού με λευκό επίχρισμα. Από το εσωτερικό του ναού δυστυχώς δεν έχουμε εντοπίσει φωτογραφικές απεικονίσεις[4] και περιοριζόμαστε μόνον στις περιγραφές των προσκυνητών. Ιδιαίτερα θαυμασμό όμως προκαλούσε το τέμπλο με τις χρωματικά όμορφες μεγάλες δεσποτικές εικόνες ρωσικής τέχνης, οι οποίες είχαν αγιογραφηθεί το 1802 στη Μόσχα.
--------------------------------------------
[1]. Μια επιστημονική περιγραφή του μεγέθους, της μορφής και των υλικών ζημιών του σεισμού αυτού υπάρχει στην εμπεριστατωμένη μελέτη του Γιάννη Παπαϊωάννου, η οποία κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο: Ο σεισμός της Λάρισας της 1ης Μαρτίου 1941, (Λάρισα) 2018 σελ. 110, και η οποία συνοδεύεται με πλούσιο εικονογραφικό υλικό.
[2]. Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός του προπολεμικού μητροπολιτικού ναού του Αγ. Αχιλλίου ήταν σταυρεπίστεγη βασιλική με τρούλο, δηλ. η στέγη είχε σχήμα σταυρού και στη συμβολή των δύο κεραιών του σταυρού, εγκάρσιας και κάθετης, υψωνόταν ο τρούλος.
[3]. Πήρε την ονομασία από τον μητροπολίτη Λαρίσης Διονύσιο Η΄ τον Καλλιάρχη (1791-1806), ο οποίος φρόντισε για την ανακατασκευή του ναού μετά την πυρπόληση το 1769 από τον φανατικό μουσουλμανικό όχλο της πόλης, κατά την οποία ο ναός καταστράφηκε ολοσχερώς και μέχρι το 1794 η Λάρισα στερείτο χριστιανικού ναού. Ήταν η εποχή όπου στον Μοριά είχαν ξεσπάσει «τα Ορλωφικά».
[4]. Υπάρχουν μόνον δύο του 1941, οι οποίες απλώς αποτυπώνουν την σοβαρή καταστροφή που υπέστη και εσωτερικά ολόκληρο το οικοδόμημα από τον σεισμό.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
