"Λίγο πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο φιλόμουσος φαρμακοποιός Βάσος Κυλικάς είχε αρχίσει να δημοσιεύει στον «Κήρυκα»[2] το καλλιτεχνικό χρονικό αυτής της εποχής [1881-1935]. Είχε κάμει μια εκτεταμένη έρευνα στα αρχεία των παλιών Λαρισινών εφημερίδων και το υλικό που συγκέντρωσε το επεξεργάσθηκε με χιουμοριστική διάθεση, για να δώσει σπαρταριστές εικόνες από την καλλιτεχνική κίνηση των αρχών του αιώνα μας. Μου είχε εμπιστευθεί τα χειρόγραφά του και διατηρώ την ανάμνηση της χαράς που μου έδωσε η μελέτη τους. Μέσα από τις σελίδες τους ξεπρόβαλαν ξεχασμένες μορφές της Λαρίσης, μεγάλοι γλεντζέδες του καιρού εκείνου, που η ψυχαγωγία του κοινού ήταν φτωχή και άθλια. Η δημοσίευση αυτού του χρονικού άρχισε στις 27 Οκτωβρίου 1940. Οι αναγνώστες του «Κήρυκος» μόλις μπόρεσαν να διαβάσουν τον πρόλογο, και την επομένη άκουσαν τις σειρήνες να ουρλιάζουν. Είχε αρχίσει ο πόλεμος και οι εφημερίδες δόθηκαν ολοκληρωτικά στην πολεμική προσπάθεια για την επίτευξη της νίκης. Δυστυχώς, μαζί με πολλά άλλα, η πολεμική θύελλα παρέσυρε και εξαφάνισε και τα χειρόγραφα του Β. Κυλικά. Αντίγραφα δεν είχε κρατήσει, ούτε του δόθηκε έκτοτε ευκαιρία να επιχειρήσει νέα έρευνα στις παλιές εφημερίδες[3]."
Τελικά τα χειρόγραφα του Βάσου Κυλικά για την καλλιτεχνική και μουσική κίνηση της παλιάς Λάρισας διασώθηκαν από την οικογένειά του. Από αντίγραφο των χειρογράφων αυτών θα παρακολουθήσουμε σε συνέχειες το ενδιαφέρον κείμενό του, το οποίο και θα σχολιάζεται όταν προκύπτουν διάφορα θέματα τα οποία χρήζουν ερμηνείας. Σήμερα θα προτάξουμε το ιστορικό της συγγραφής του κειμένου του Β. Κυλικά και στο τέλος θα ακολουθήσει βραχύ βιογραφικό του.
Το 1935 η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία των Θεσσαλών[4], μαζί με τις εορταστικές εκδηλώσεις που οργάνωσε για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο, κυκλοφόρησε με την ευκαιρία αυτή και έναν πανηγυρικό τόμο, με αναφορές, ιστορικές πληροφορίες και εικονογραφικό υλικό για τα διάφορα θεσσαλικά διαμερίσματα. Τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής των εορταστικών αυτών εκδηλώσεων ανέθεσαν στον γυμνασιάρχη Ιωάννη Παπαγιαννόπουλο[5] να επιμεληθεί τα κείμενα που αφορούσαν στην επαρχία Λαρίσης. Για την καταγραφή της μουσικής και θεατρικής κίνησής της κατά την πεντηκονταετία από την απελευθέρωση αποτάθηκε στον φαρμακοποιό Βάσο Κυλικά, ενεργό μέλος της κοινωνίας της πόλης σ’ αυτά τα θέματα. Ο Κυλικάς έγραψε ένα κείμενο 25 χειρόγραφων σελίδων και το έστειλε στην Εταιρεία. Το κείμενο αυτό όμως είχε μια μικρή περιπέτεια. Ήταν γραμμένο σε λόγια καθαρεύουσα και ο Παπαγιαννόπουλος, καθηγητής κάποτε του Βάσου Κυλικά, ζήτησε τη μεταγραφή του στην απλή καθομιλούμενη γλώσσα. Από τα δύο αυτά κείμενα επιλέξαμε για τη δημοσίευσή μας, όπως ήταν φυσικό, τη μεταγραφή του στην καθομιλούμενη. Να σημειώσουμε εδώ ότι από το εξαιρετικό αυτό κείμενο του Κυλικά ο Παπαγιαννόπουλος χρησιμοποίησε πολύ λίγα αποσπάσματα στον τόμο που κυκλοφόρησε.
Πιο παραστατικά τα αναφέρει όλα αυτά ο Βάσος Κυλικάς στον επίλογό του, όπου χρονολογεί το κείμενό του τον Αύγουστο του 1935. Γράφει: "Αυτός που προσεκτικά θα διεξέλθει την ανασκόπησή μου αυτή είναι δυνατόν να παρατηρήσει το σύντομο αυτής όσον αφορά τη μουσική κίνηση των τελευταίων ετών, σε αντίθεση προς το κάπως λεπτομερέστερο των μουσικών γεγονότων της παλιότερης εποχής και αυτό έγινε γιατί κρίθηκε σκόπιμο και αναγκαίο όπως για γεγονότα βεβαρυμμένα με το βάρος τόσων ετών, που κινδυνεύουν να υποπέσουν στη λήθη του χρόνου, να γίνει ευρύτερη ανάπτυξή των, ενώ για τα πρόσφατα υπάρχει όλος ο απαιτούμενος χρόνος για μια διεξοδική ανάπτυξη από ικανότερο εμού.
Άλλωστε, ο περιορισμένος χώρος ενός εορταστικού λευκώματος που εκδόθηκε στην Αθήνα και για το οποίο αποκλειστικά γράφηκε αυτή η ανασκόπησή μου και μάλιστα επειγόντως σε χρόνο μηδέν, κατά παράκληση και προτροπή του σεβαστού και πολυαγαπημένου μου Γυμνασιάρχη Γιάννη Παπαγιαννόπουλου, θα ήταν ανεπαρκής για μια πλήρη εξάντληση του θέματος που διαπραγματεύθηκα, το οποίο υπό άλλες συνθήκες άνεσης και χρόνου, με την άπειρη ανεκδοτολογία του, θα απαιτούσε χώρο για μια ιδιαίτερη έκδοση, αρκετά σεβαστή από άποψη υλικού.
Τερματίζοντας την ανασκόπησή μου για την μουσική κίνηση της πόλης μας, αισθάνομαι υποχρέωση να ευχαριστήσω θερμά το σεβαστό και αγαπητό φίλο μου Θρασύ Γ. Μακρή, τη ζώσα ιστορία της πόλης μας, που με πολύ ευγένεια και προθυμία μου έδωσε πλείστες όσες πολύτιμες πληροφορίες και τα σώματα των από την απελευθέρωση της πόλης μας εκδιδομένων εφημερίδων και μάλιστα τα πλήρη τέτοια της Μικράς, που εκδόθηκε απ’ αυτόν το 1896 μέχρι και το 1926, για μελέτη και οδηγία μου".
Ο Βάσος Κυλικάς γεννήθηκε στη Λάρισα στις 8 Απριλίου του 1908 και εκτός από την επίδοσή του στην επιστήμη της φαρμακευτικής, έκανε σοβαρές μουσικές σπουδές κατά τη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων. Προπολεμικά και μετά τον θάνατο της Ιουλίας Σάπκα το 1932, συνέβαλε αποτελεσματικά στην ανάδειξη του Δημοτικού Ωδείου. Από όλους πιστεύεται ότι ο Βάσος Κυλικάς αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της ανάπτυξης και της ανάδειξης του μουσικού αυτού ιδρύματος. Κατά την κατοχή, στις 15 Οκτωβρίου του 1942, συνελήφθη όμηρος από τους Ιταλούς μαζί με άλλους Λαρισαίους. Μεταφερόμενος στην Ιταλία με άλλους 70 Έλληνες επιστήμονες και αξιωματικούς, εκ των οποίων οι 15 ήταν από τη Λάρισα και την περιοχή της, επέζησε του τορπιλισμού και της καταβύθισης του ιταλικού πλοίου που τους μετέφερε. Τελικά επέστρεψε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ιταλία και Γερμανία τον Αύγουστο του 1945. Τη δεκαετία του ’50 νυμφεύθηκε την Ευμορφία Αξενίδη, αδελφή του ιστορικού της Λάρισας Θεόδωρου Αξενίδη, με την οποία απέκτησε δύο αγόρια. Μεταπολεμικά επί πολλές δεκαετίες και με διάφορους δημοτικούς άρχοντες, υπήρξε διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου. Άτομο δημιουργικό, με πλούσια διοικητικά προσόντα, ήπιων τόνων, γνώστης της μουσικής, πρώην καθηγητής θεωρητικών και μουσικός εκτελεστής στο Ωδείο, συνέβαλε σημαντικά στην αναβάθμιση, την πανελλήνια καταξίωση, την κτιριακή υποδομή και την εν γένει οργάνωσή του.
-------------------------------------------------------------
[1]. Περραιβός Κωνσταντίνος: (1907 Ελασσόνα – 1983 Λάρισα), δημοσιογράφος. Εργάσθηκε ως αρχισυντάκτης και διευθυντής προπολεμικά στην εφημερίδα "Κήρυξ" και μεταπολεμικά στην "Ελευθερία". Κατά τη διάρκεια της κατοχής ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Πολιτικά ανήκε στο Κόμμα των Φιλελευθέρων και εκλέχθηκε βουλευτής με την Ένωση Κέντρου στις εκλογές του 1963 και 1964. Κατά την επταετία φυλακίστηκε μαζί με άλλους δημοσιογράφους. Στην εφημερίδα "Λάρισα" δημοσίευε τα κείμενά του με το όνομα "Ολύμπιος", καθώς η δικτατορία δεν του επέτρεπε την ελεύθερη δημοσιογραφία.
[2]. Οι εφημερίδες "Ελευθερία" και "Κήρυξ" κυκλοφορούσαν κατά τη διάρκεια της κατοχής από κοινού με την ονομασία "Λαρισαϊκός Τύπος", υποκείμενοι φυσικά σε λογοκρισία. Μεταπολεμικά ο "Κήρυξ" μετονομάστηκε σε "Ημερήσιος Κήρυξ".
[3]. Ολύμπιος (Περραιβός Κώστας), Η Λάρισα που χάθηκε, εφ."Λάρισα", φύλλο της 19ης Αυγούστου 1968.
[4]. Η Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία Θεσσαλών (Ι.Λ.Ε.Θ.) είναι το παλαιότερο σωματείο Θεσσαλών στην Αθήνα. Προδρομική μορφή της υπήρξε το «Κοινόν των Θεσσαλών», σωματείο που ιδρύθηκε το 1910, μέλη του οποίου προχώρησαν το 1929 στην ίδρυση της Ι.Λ.Ε.Θ. Ιδρυτικά μέλη της υπήρξαν διαπρεπείς πνευματικοί άνθρωποι, επιχειρηματίες και ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί, όπως οι Γ. Φιλάρετος, Αλέξ. Κασσαβέτης, Δημ. Τσοποτός, Νικ. Καπετανάκης, Μιλτ. Δάλλας από την Αγιά, και Σωκράτης Βαμβάκος και άλλοι. Η Ι.Λ.Ε.Θ έχει εκδώσει το 1935 και το 1965 δύο πολυσέλιδα λευκώματα μεγάλου σχήματος με την ευκαιρία των 50 και 80 χρόνων αντίστοιχα από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας, καθώς επίσης και πολλούς τόμους της περιοδικής ιστορικής έκδοσης «Θεσσαλικά Χρονικά». Εδώ και μερικά χρόνια η φωνή της έχει σιγήσει.
[5]. Παπαγιαννόπουλος Ιωάννης. Γεννήθηκε στο Νεμπεγλέρ (τη σημερινή Νίκαια). Σπούδασε Φιλολογία στο πανεπιστήμιο Αθηνών και υπηρέτησε ως καθηγητής και εν συνεχεία ως γυμνασιάρχης στο Γυμνάσιο Αρρένων στη Λάρισα μέχρι το 1930. Τη χρονολογία αυτή μετακόμισε στην Αθήνα όπου εργάσθηκε σε διάφορα δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
