Ο αέρας ελευθερίας που φύσηξε, μετά την ήττα του φασισμού στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δυστυχώς δεν έφτασε μέχρι την Κύπρο. Οι υποσχέσεις και οι διθυραμβικές δηλώσεις για τους «Ήρωες που πολεμούν σαν Έλληνες», γρήγορα ξεχάστηκαν με τους νικητές να επιδίδονται σε μια άνευ προηγουμένου αδυσώπητη μάχη για τον διαμοιρασμό και την κατανομή της λείας του πολέμου! Η Ελλάδα και η Κύπρος (βοηθούντος και του ελληνικού εμφυλίου), εισέπραξαν ξανά την συμμαχική αχαριστία, αφού οι «σύμμαχοι» αθέτησαν όλες τις υποσχέσεις τους, τείνοντας χείρα φιλίας στην επιτήδεια ουδέτερο του πολέμου (φιλοναζιστική κατά βάθος) Τουρκία. Μάταια ο Κυπριακός Ελληνισμός προσπαθούσε να βρει τη εθνική δικαίωση του μέσα από συντονισμένες και συνεχείς ειρηνικές προσπάθειες σε κάθε επίπεδο. Η αγγλική διπλωματία, όμως, πιστή στην πετυχημένη συνταγή της του «διαίρει και βασίλευε» έκλεινε διαρκώς κάθε χαραμάδα ελπίδας.
Στις 28 Ιουλίου 1954, από τη βρετανική Βουλή, ο φλεγματικός υφυπουργός Αποικιών, Χένρυ Χόπκινσον, δήλωνε: «Ορισμένα εδάφη εις την Κοινοπολιτείαν, τα οποία λόγω των ειδικωτέρων συνθηκών, υπό τας οποίας ευρίσκονται, ουδέποτε δύνανται να αναμένουν ότι θα αποκτήσουν πλήρη ανεξαρτησίαν». Κάτω από αυτές τις συνθήκες, τα όσα ακολούθησαν με απαρχή την 1η Απριλίου 1955 στο πεδίο της μάχης, δεν ήσαν παρά η φυσική αντίδραση εκείνων που στη ζωή τους έταξαν να φυλάνε Θερμοπύλες…
Πρωτεργάτης του πρώτου αγωνιστικού πυρήνα είναι ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄, ο οποίος αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη του αγώνα. Ο συνταγματάρχης ε.α. Γεώργιος Γρίβας Διγενής επιλέγεται ως ο πολεμικός αρχηγός. Ο Διγενής φθάνει μυστικά στην Κύπρο όπου οργανώνει και ορκίζει τις πρώτες ανταρτικές ομάδες. Την ίδια εποχή Κύπριοι φοιτητές στην Αθήνα και στην Κρήτη εκπαιδεύονται από τους αδελφούς Μπαντουβά. Η εκπαίδευση των πρώτων ανταρτικών ομάδων αρχίζει. Πρωτεργάτης ο έφεδρος ανθυπολοχαγός του Ελληνικού στρατού, Γρηγόρης Πιερή Αυξεντίου.
Συγχρόνως, κατά τρόπο ανεξάρτητο και αυτόνομο, οργανώνονται οι πρώτες φοιτητικές ομάδες Κυπρίων.
Ώσπου έφθασε η μεγάλη ώρα! Τριάντα λεπτά μετά τα μεσάνυκτα της 31ης Μαρτίου του 1955, εκκωφαντικές εκρήξεις συγκλονίζουν ολόκληρη την Κύπρο. Η πρώτη προκήρυξη της Ε.Ο.Κ.Α. βρίσκεται στα χέρια των ανυποψίαστων έως εκείνη την ώρα πολιτών:
«Με την βοήθεια του Θεού, με πίστην εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολόκληρου του Ελληνισμού και την βοήθεια των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλειπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκη. “Ή ταν ή επί τας”…».
Το πανηγύρι του αγώνα ξεκινούσε. Οι Άγγλοι δεν μπορούν να το πιστέψουν! Οι κρίσιμες αναμετρήσεις διαδέχονταν η μία την άλλη. Το Πάνθεον των Ηρώων καθημερινά εμπλουτίζεται με νέα ονόματα: Αυξεντίου, Μάτσης, Κάρυος, Πίτας, Παπακυριακού, Σαμάρας, Ροτσίδης, Γιωργάλλας, Μούσκος και άλλοι πολλοί... Εννιά νέοι απαγχονίζονται, αφού πρώτα υπόκεινται τα φρικτά και απάνθρωπα σωματικά και ψυχικά μαρτύρια των αποικιοκρατών και των Τούρκων επικουρικών. Καραολής, Δημητρίου, Ζάκος, Πατάτσος, Μιχαήλ, Παναγίδης, Κουτσόφτας, Μαυρομάτης και Παλληκαρίδης, βάδισαν ευθυτενείς προς την αγχόνη ψάλλοντας τον Εθνικό μας Ύμνο, ζητωκραυγάζοντας: Ζήτω η ΕΛΛΑΔΑ - Ζήτω η ΕΝΩΣΙΣ.
Το πνεύμα αυταπάρνησης και αυτοθυσίας των αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α. προκαλεί τον παγκόσμιο θαυμασμό. Την τεράστια αξία της αναγνωρίζουν ακόμη και οι αντίπαλοι και διώκτες της, όπως ο σκληρός κυβερνήτης της Κύπρου, Στρατάρχης σερ Τζον Χάρτινγκ. Οι Κουβανοί και Ιρλανδοί τη θεωρούν ως αξιομίμητο πρότυπο. Την προσπάθεια των αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α. υμνεί ακόμα και η Σοβιετική Ένωση. Κι όμως, το θαύμα της Ε.Ο.Κ.Α., που άφησε άφωνη ολόκληρη την ανθρωπότητα, δεν στάθηκε ικανό να φέρει το ποθούμενο, αφού βρήκε για πολλοστή φορά απέναντι του την βρετανική δολοπλοκία και δολιότητα.
Η ΕΠΑΙΣΧΥΝΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ.
Δύο μήνες μετά, την 1η Απριλίου του 1955, ο επίσημος εκπρόσωπος της Ελλάδος στη Λευκωσία την κρίσιμη δεκαετία του 1950, Άγγελος Βλάχος έγραφε: «Επικεφαλής του αγώνα ήταν οι δυο πιο άκριτοι, πιο αδίστακτοι, ματαιόδοξοι και πείσμονες άνθρωποι που έχω γνωρίσει, δυο θλιβεροί τυχοδιώκτες, οι Μακάριος και Γρίβας ...»!
Τον Νοέμβριο τους 1955, ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Σπύρος Θεοτόκης φαίνεται να αποδέχεται προτροπές του Άγγλου πρεσβευτή στην Αθήνα Σερ Τσαρλς Πηκ, για άσκηση μεγαλύτερης πίεσης επί της Κυπριακής Ηγεσίας. Ο Πηκ σε αναφορά του προς το Φόρεϊν Όφφις, σημειώνει: «Ο Θεοτόκης με προειδοποίησεν ότι ο Μακάριος ήτο εντελώς αναξιόπιστος, μέγας κάτοχος της τέχνης της υπεκφυγής και της απιστίας… ».
Ο Ελληνικός Λαός σε αντίθεση με την κυβέρνηση, συμπαραστέκεται στην Κύπρο και βγαίνει στους δρόμους με κυρίαρχο σύνθημα, «Ένωση και μόνο Ένωση». Στην Αθήνα, η αστυνομία του Καραμανλή δεν διστάζει στις 9 Μαΐου 1956, να ανοίξει πυρ κατά των Ελλήνων διαδηλωτών που διαμαρτύρονταν, κατά των επικείμενων εκτελέσεων των Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου. Τέσσερις διαδηλωτές πέφτουν νεκροί από τα πυρά της ελληνικής αστυνομίας!
Την νύχτα των γεγονότων είχε συναντηθεί στο σπίτι του Κύπριου αγωνιστή Ν. Λανίτη ο τότε υπουργός προεδρίας της κυβέρνησης Καραμανλή, Κωσταντίνος Τσάτσος και ομολόγησε την εγκληματική πράξη: «Εγώ είπα να τους συντρίψουν για να τεθεί τέρμα πλέον εις την κυπριακήν πολιτικήν του πεζοδρομίου».
Τιμής ένεκεν ο Δήμος Αθηναίων, κόντρα στους φίλαγγλους κυβερνώντες, μετονόμασε την οδό Λουκιανού, όπου και το οίκημα της αγγλικής πρεσβείας, σε οδό Μιχαλάκη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου. Και ο Δήμος Πειραιά έδωσε το όνομα των πρωτομαρτύρων της αγχόνης μετονομάζοντας την οδό Ναυάρχου Μπητ. Ονόματα όλων των ηρώων της Ε.Ο.Κ.Α. δόθηκαν στη συνέχεια σε δρόμους και πλατείες σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας.
Πολλοί ακόμη πολιτικοί, διπλωμάτες και διανοούμενοι υποστήριξαν με θέρμη τον Κυπριακό αγώνα. Πρωτοπόρος ο Νομπελίστας μας ποιητής Γιώργος Σεφέρης, που αν και ενεργό στέλεχος του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, δεν διατάζει να μεταφέρει απόψεις και πληροφορίες στον Μακάριο και στον Γρίβα, μέσω του επικεφαλής του «παράνομου τομέα» της Ε.Ο.Κ.Α. στην Αθήνα, Ανδρέα Αζίνα.
Υστερόγραφο: Ο θάνατός του Πρωθυπουργού Στρατάρχη Παπάγου, που πέθανε στις 4 Οκτωβρίου 1955, προκάλεσε εθνικό και πολιτικό πρόβλημα. Το μεν εθνικό αφορούσε την έγκριση της έναρξης του ένοπλου αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. και την ανάληψη εκ μέρους της Ελλάδας προσφυγών στον Ο.Η.Ε. για δικαίωση της Κύπρου, παρά τις αντίθετες αγγλικές αξιώσεις. Το δε πολιτικό αφορούσε το θέμα διαδοχής του στην πρωθυπουργία. Αναμενόταν ότι ως διάδοχός του στην ηγεσία του «Ελληνικού Συναγερμού» και φυσικά και στην πρωθυπουργία θα επιλεγόταν ένας από τους δύο αντιπροέδρους της τελευταίας κυβερνήσεώς του, Στ. Στεφανόπουλο και Π. Κανελλόπουλο. Ωστόσο, χωρίς να περιμένει την επιλογή της κοινοβουλευτικής ομάδας του «Ελληνικού Συναγερμού», ο βασιλιάς Παύλος διόρισε πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή τον οποίο οι βρετανοί θεωρούσαν περισσότερο φιλικό από τον Παπάγο, πού έγινε πρωθυπουργός με την βοήθεια των Αμερικανών παρά την βασιλική αντίθεση. Η κυβέρνηση Καραμανλή και το Παλάτι επιδιώκουν να κλείσει όπως-όπως το Κυπριακό. Το παλάτι φοβάται ότι παράταση του Κυπριακού θα ενίσχυε τις αντιδυτικές και ουδετερόφιλες τάσεις στην Ελλάδα, και ότι θα έχανε ο Καραμανλής τις εκλογές.
Το 1958 δημοσίευμα στην εφημερίδα "Νεολόγος Πατρών" 21.12.1958 ανέφερε ότι, πριν από την επιλογή του, ο Κ. Καραμανλής είχε υπογράψει ειδικό μυστικό Μνημόνιο δεσμεύσεων, με το οποίο δεσμευόταν έναντι των Άγγλων για την πολιτική που θα ακολουθούσε στο Κυπριακό. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής το ξέρουμε όλοι: Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου και η Τουρκία πατά ξανά πόδι στον νησί…
Από τον Ντίνο Αυγουστή
* Ο δρ. Αυγουστίνος (Ντίνος) Αυγουστή είναι επίκουρος καθηγητής στο Τ.Ε.Ι. Λάρισας
