Μια αντίστοιχη περίπτωση με δύο όμοια παλαιά θαυμάσια αρχοντικά, ένα στη Λάρισα και ένα στον Βόλο, έχουν από καιρό εντοπισθεί από ευαίσθητους ανθρώπους και των δύο πόλεων, οι οποίοι διατηρούν ιστοσελίδες σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Θωμάς Κυριάκος εδώ στη Λάρισα, Αντώνιος Ζαβαλιάγκος στο "Η Μαγνησία στο πέρασμα του χρόνου" στον Βόλο).
Η σημερινή εικόνα είναι σύνθεση δύο φωτογραφιών από τα πανομοιότυπα αυτά αρχοντικά που υπήρχαν στις δύο μεγάλες θεσσαλικές πόλεις. Στη Λάρισα είχε κτισθεί από τον Κωνσταντίνο Σκαλιώρα, έναν πλούσιο επιχειρηματία και γαιοκτήμονα και στον Βόλο από την οικογένεια του Ιωάννη Χατζηκυριαζή. Το ιδιαίτερο των δύο αυτών κτισμάτων είναι ότι εκτός από την όμοια αρχιτεκτονική τους μορφή, είχαν κατά τη διάρκεια του βίου τους κοινή διαδρομή και την ίδια τύχη.
Κτίσθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα και λόγω της ομοιότητάς τους πιστεύεται ότι οι κατασκευαστές πρέπει να ήταν οι ίδιοι. Για το αρχοντικό του Σκαλιώρα διάχυτη είναι η άποψη στην πόλη μας ότι τα σχέδια ανήκουν στον Ziller ή τη σχολή του. Γνωρίζουμε ότι το 1886 ο Κωνσταντίνος Σκαλιώρας, από κοινού με τον διπλωματούχο μηχανικό και βιομήχανο του Βόλου Μελέτιο Σταματόπουλο (1854-1915), ανέλαβαν τον σχεδιασμό και την κατασκευή των στρατώνων της Λάρισας[2], ένα μεγάλο οικοδομικό έργο το οποίο είχε τη δυνατότητα στρατωνισμού περίπου 10.000 ανδρών. Με τα τεράστια έσοδα που αποκόμισε από την εργολαβία αυτή, κατασκεύασε στη γωνία των σημερινών οδών Πατρόκλου και Ρούζβελτ το πιο όμορφο κτίριο της προπολεμικής Λάρισας. Για την έπαυλη του Χατζηκυριαζή στον Βόλο οι φωτογραφίες επιβεβαιώνουν ότι είναι πιστό αντίγραφο του αρχοντικού της Λάρισας, με ορισμένες μικρές διαφορές στην εξωτερική μορφή του και βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Γαλλίας και Κ. Καρτάλη. Ποιο από τα δύο κτίστηκε πρώτο δεν γνωρίζουμε. Πάντως όποιο και αν κτίστηκε πρώτο, η μεταξύ τους χρονική διαφορά οπωσδήποτε ήταν μικρή.
Η πρώτη φωτογραφική απεικόνιση και των δύο κτισμάτων είναι του 1897, λίγα χρόνια μετά την κατασκευή τους, όταν κατά την διάρκεια του "ατυχούς" ελληνοτουρκικού πολέμου ο τουρκικός στρατός καταλάμβανε χωρίς αντίσταση τη Θεσσαλία. Κατασκευαστικά και τα δύο κτίρια μπορούμε να τα θεωρήσουμε τριώροφα. Το ισόγειο ήταν ουσιαστικά ένα υπερυψωμένο υπόγειο, πάνω από το οποίο αναπτύσσονταν δύο όροφοι. Περιβάλλονταν από χαμηλό τοιχίο με κολονάκια, στα διάκενα των οποίων υπήρχαν καλοδουλεμένα μεταλλικά κιγκλιδώματα. Αμέσως μετά την μεταλλική κύρια είσοδο ξεκινούσε ένα μεγάλο μαρμάρινο κλιμακοστάσιο με πολλές βαθμίδες, το οποίο οδηγούσε στον πρώτο όροφο. Η είσοδος στον όροφο ήταν μεγαλοπρεπής. Δύο κίονες ιωνικού ρυθμού δημιουργούσαν τρεις τοξωτές καμάρες και μετά την παρεμβολή προστώου ξεκινούσε η πρόσβαση στον όροφο. Δεξιά και αριστερά στην πρόσοψη υπήρχαν μεγάλα παράθυρα. Η ίδια ακριβώς νεοκλασική διάταξη υπήρχε και στον δεύτερο όροφο, όμως εδώ στα πλάγια αντί για παράθυρα υπήρχαν πόρτες, οι οποίες οδηγούσαν σε στενούς εξώστες, υποβασταζόμενους από μαρμάρινα φουρούσια. Οι υπόλοιπες πλευρές ήταν πιο απλές, με ένα κεντρικό εξώστη στον επάνω όροφο.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου του 1897 είχαν και τα δύο κτίρια την ίδια χρήση. Όπως αναφέρει ο Γάλλος Edmond Lardy[3], ο οποίος παρακολουθούσε τις πολεμικές επιχειρήσεις από την πλευρά του τουρκικού στρατού και κατέγραφε την ανάπτυξη των κινητών ιατρικών μονάδων του, τα αρχοντικό του Σκαλιώρα χρησιμοποιήθηκε αμέσως μετά την κατάληψη της Λάρισας για τη νοσηλεία Τούρκων τραυματιών πολέμου. Το ίδιο συνέβη και με την έπαυλη Χατζηκυριαζή στο Βόλο. Όπως αναφέρεται στη λεζάντα της φωτογραφίας η οποία δημοσιεύθηκε σε ιταλικό περιοδικό του 1897, το κτίριο στέγαζε το Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού, στο οποίο μάλιστα πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους αδελφές νοσοκόμες από την Αγγλία. Νοσήλευε Έλληνες τραυματίες του πολέμου, οι οποίοι εν συνεχεία διακομίζονταν για νοσηλεία με πλοία από τον Βόλο στην Αθήνα.
Μετά την αποχώρηση των Τούρκων από τη Θεσσαλία το 1898 η χρήση των δύο κτηρίων ακολούθησε διαφορετικές πορείες. Στη Λάρισα το αρχοντικό του Σκαλιώρα φιλοξένησε για ένα διάστημα τον πρίγκιπα Ανδρέα με την σύζυγό του Αλίκη, ο οποίος υπηρετούσε στο 1ο Σύνταγμα Ιππικού που είχε έδρα την πόλη μας και από το 1925 στέγασε το στρατηγείο του Β΄ Σώματος Στρατού. Το αντίστοιχο του Βόλου φιλοξένησε την κλινική του Στάθη Χατζηκυριαζή και στη συνέχεια την νευρολογική κλινική του Γεωργίου Χατζηγεωργίου.
Το τέλος τους ήταν το ίδιο. Το αρχοντικό του Σκαλιώρα καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε τη Λάρισα την 1η Μαρτίου 1941, ενώ η έπαυλη του Χατζηκυριαζή λαβώθηκε θανάσιμα από τον φοβερό σεισμό του Βόλου το 1955.
Βίοι παράλληλοι σε δύο παράλληλους οίκους …
[1]. Η κ. Στέλλα Γιαννακού μάς ανέφερε ότι επί της 31ης Αυγούστου βρισκόταν στη σειρά και τρίτο αρχιτεκτονικά όμοιο με τα άλλα σπίτι, το οποίο αγοράσθηκε από τον μηχανικό Σταύρο Λάσκαρη και κατεδαφίσθηκε για να ανεγερθεί η σημερινή πολυκατοικία. Μάλιστα θυμάται ότι στις εργασίες αυτές έλαβε μέρος και ο πατέρας της Παναγιώτης Σουρβατζής που ήταν εργολάβος στην οικοδομική εταιρεία του Σταύρου Λάσκαρη.
[2]. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Η οικογένεια Σκαλιώρα της Λάρισας, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 25ης Δεκεμβρίου 2016.
[3]. Lardy Edmond, La guerre Greco-Turque: Resume historique et strategique accompagne de notes medicales et largement illustre de vignettes inedites. Neuchatel: Attinger Freres, [1899].
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
