Απλώς σήμερα στη θέση αυτή αντικρίζουν ένα μεγάλο γωνιακό οικόπεδο, στο οποίο μέχρι πριν λίγα χρόνια στεγαζόταν το στρατιωτικό πρατήριο και το οδοντιατρείο.
Για το αρχοντικό του Στεφάνοβικ μιλήσαμε και άλλη φορά[1]. Ήταν ένα από τα ωραιότερα κτίσματα τα οποία στόλιζαν από τα τέλη του 19ου αιώνα τη Λάρισα και σήμερα δεν υπάρχει πια. Όπως αναφέραμε, βρισκόταν στη γωνία των οδών Παπακυριαζή και 28ης Οκτωβρίου (προπολεμικά ονομαζόταν Κοραή) και η κύρια είσοδος και η πρόσοψή του κοιτούσε προς την Παπακυριαζή. Ο ιδιοκτήτης του Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης ήταν ένας πλούσιος Έλληνας τραπεζίτης από την Κωνσταντινούπολη. Λίγους μήνες πριν από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό βασίλειο αγόρασε από Οθωμανούς γαιοκτήμονες τεράστιες αγροτικές εκτάσεις (περίπου 600.000 στρέμματα) στην περιοχή του θεσσαλικού κάμπου. Ήταν η περίοδος κατά την οποία πολλοί Οθωμανοί διαισθανόμενοι την μελλοντική αβεβαιότητα των τεράστιων ακίνητων εκτάσεων που διέθεταν, παρά την βεβαιότητα μόνιμης κατοχής των που τους παρείχε η Συνθήκη του Βερολίνου, άρχισαν να τα πωλούν σε πλούσιους Έλληνες. Ένας εξ αυτών ήταν και ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης (1842-1901). Είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη και ήταν ο μικρότερος από τους τρεις επιζήσαντες γιους του Ζαννή Στεφάνοβικ-Σκυλίτση (Χίος 1806-Κωνσταντινούπολη 1886)[2]. Εκπρόσωπο και διευθυντή της απέραντης κτηματικής περιουσίας του στη Θεσσαλία (τσιφλίκια) όρισε τον Κωνσταντίνο Αναστασιάδη, ο οποίος έμενε στη Λάρισα. Με την παρότρυνση του αφεντικού του Παύλου Στεφάνοβικ, ο Αναστασιάδης βοήθησε στην κατασκευή μιας πολυτελέστατης έπαυλης στη Λάρισα για τον πλούσιο τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης . Ο Αναστασιάδης ήταν ένας καλόκαρδος, ευγενικός, ευφυής και εγκυκλοπαιδικά μορφωμένος άνθρωπος, ο οποίος ενδιαφέρθηκε για τα τοπικά ζητήματα, πολιτεύθηκε, και το 1896, έπειτα από τον αιφνίδιο θάνατο του δημάρχου Αχιλλέα Λογιωτάτου, τον διαδέχθηκε στη δημαρχία. Η θητεία του όμως υπήρξε σύντομη, μέχρι τον Απρίλιο του 1897 όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν προσωρινά τη Λάρισα και εκ των πραγμάτων αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει την πόλη.
Το αρχοντικό του Στεφάνοβικ ήταν διώροφο με υπερυψωμένο υπόγειο και αρχιτεκτονικά ακολουθούσε τα νεοκλασικά πρότυπα των επιβλητικών κτισμάτων της ελληνικής πρωτεύουσας. Εκείνο που το διαφοροποιούσε από τα άλλα αρχοντικά της Λάρισας ήταν ότι στο κέντρο της στέγης στην πρόσοψη, πρόβαλε κομψό υπερώο με περίτεχνο εξώστη. Επειδή ο ιδιοκτήτης του αρχοντικού Παύλος Στεφάνοβικ έμεινε σ' αυτό μόνον για λίγες ημέρες το 1901, και μετά λίγους μήνες απεβίωσε, έγινε κατόπιν προσωρινή κατοικία του διαδόχου Κωνσταντίνου κάθε φορά που βρισκόταν στη Λάρισα. Αυτό συνέβαινε κυρίως Σεπτέμβριο με Οκτώβριο κάθε χρόνο, όταν γίνονταν τα μεγάλα γυμνάσια του ελληνικού στρατού στην περιοχή μας. Όταν το 1913, μετά τη δολοφονία του Γεωργίου Α’ στη Θεσσαλονίκη έγινε βασιλιάς, στο κτίριο Στεφάνοβικ στεγάσθηκαν μέχρι το 1925 τα γραφεία της Ιης Μεραρχίας. Τη χρονολογία αυτή, με την εγκατάσταση στη Λάρισα του Β΄ Σώματος Στρατού, μετακόμισαν όλες οι στρατιωτικές υπηρεσίες στο αρχοντικό Σκαλιώρα όπου είχε στεγασθεί το Β’ Σώμα Στρατού.
Τα επόμενα χρόνια το αρχοντικό Στεφάνοβικ φιλοξένησε κατά καιρούς εκτός από στρατιωτικές υπηρεσίες και διάφορα δικαστικά καταστήματα. Από τις συμφορές του 1941 που έπληξαν τη Λάρισα επιβίωσε οικοδομικά με κάποια τραύματα που επουλώθηκαν εύκολα. Μεταπολεμικά αφού στέγασε και πάλι κάποιες στρατιωτικές υπηρεσίες, μετά τον σεισμό που έγινε το 1954, κατέστη ακατοίκητο, κατεδαφίσθηκε και έμεινε ο σημερινός ανεκμετάλλευτος χώρος.
Από το παλιό αρχοντικό μπορεί να εντοπίσει κανείς σήμερα άθικτα τα κάγκελα του περιτοιχίσματος της αυλής, μέσα στην οποία υψωνόταν το κτίριο. Το σημερινό μας κείμενο συνοδεύεται από δύο φωτογραφίες παράλληλα τοποθετημένες. Η παλαιότερη είναι του 1912 και η νεότερη του 2015. Στην πρώτη διακρίνεται η εξωτερική κύρια είσοδος επί της οδού Παπακυριαζή. Η σιδερένια πόρτα είναι ανοικτή, αλλά απεικονίζεται το σιδερένιο επιστέγασμά της, καθώς και μέρος του μεταλλικού κιγκλιδώματος του περιτοιχίσματος. Στη δεύτερη σύγχρονη φωτογραφία έχει αποτυπωθεί η βοηθητική πόρτα (το παραπόρτι όπως λεγόταν), η οποία σώζεται μέχρι σήμερα με σημαντικές φθορές και βρίσκεται επί της 28ης Οκτωβρίου. Είναι πανομοιότυπη με την κύρια είσοδο σε σχέδιο, αλλά διαφέρει ως προς το μέγεθος, καθώς είναι μικρότερη σε πλάτος και ύψος. Το σχέδιο των μεταλλικών κιγκλιδωμάτων παραμένει το ίδιο μέχρι και σήμερα και στις δύο ελεύθερες πλευρές του οικοπέδου, νότια και ανατολική. Αν γινόταν κάποια στοιχειώδης συντήρησή τους και δεν υπήρχε μια ανιστόρητη εγκατάλειψη, θα έπαιρνε κανείς μια γεύση της καλαισθησίας που διέθεταν οι παλιοί κατασκευαστές και ιδιοκτήτες των κτιρίων της παλιάς Λάρισας. Προτρέπω τους αναγνώστες που μέχρι σήμερα περνούσαν αδιάφορα από την περιοχή αυτή, να σταθούν για λίγο και να προσέξουν την πόρτα και το κιγκλίδωμα, τα οποία διατηρούνται όπως κατασκευάστηκαν εδώ και 130 χρόνια περίπου. Δεν μπορούμε να τα θεωρήσουμε ως σπουδαία έργα τέχνης, όμως αποτελούν τα μόνα στοιχεία που διατηρήθηκαν από το θαυμάσιο αρχοντικό του Παύλου Στεφάνοβικ, το οποίο σήμερα το γνωρίζουμε μόνον από φωτογραφίες.
---------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Αρχοντικό Στεφάνοβικ, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 11ης Μαρτίου 2015.
[2]. Ο Ζαννής Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης ήταν Έλληνας τραπεζίτης και εθνικός ευεργέτης. Υπήρξε ο ιδρυτής του εμπορικού οίκου Στεφάνοβικ-Σκυλίτζη στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος αναδείχθηκε σε έναν από τους ισχυρότερους, με δράση από το Λονδίνο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Ο Ζαννής απέκτησε οκτώ παιδιά από τα οποία επιβίωσαν μόνον τρία αγόρια, τα οποία και τον διαδέχθηκαν. Ο Δημήτριος (1839-1893), ο Ιωάννης (1840-1908) και ο Παύλος (1842-1901).
* Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
