Με την ευκαιρία αυτή θα παρουσιάσουμε στο σημερινό σημείωμά μας το σπίτι του παλιού δημάρχου της Λάρισας Αναστασίου Ζαρμάνη, που βρισκόταν στον ίδιο δρόμο και ο οποίος φυσικά πήρε την ονομασία αυτή τιμητικά.
Υπήρξε περίοδος στην ιστορία της Λάρισας κατά την οποία ο Αρναούτ μαχαλάς, παρά την ονομασία του, είχε συγκεντρώσει πολλά αρχοντικά επώνυμων αστικών οικογενειών της πόλεως. Ήταν τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση, όταν στο κεντρικό τμήμα της Λάρισας είχαν αναπτυγμένες τις ιδιοκτησίες τους οι Οθωμανοί μπέηδες, ενώ οι χριστιανικές οικογένειες με κάποια οικονομική επιφάνεια, προτιμούσαν να κτίζουν τις κατοικίες τους μακριά από το κέντρο της πόλεως και προτιμούσαν τον Παράσχου μαχαλά (συνοικία Αγ. Νικολάου) και τον Αρναούτ μαχαλά (συνοικία Αγ. Αθανασίου). Παρατηρούμε με ενδιαφέρον ότι στην τελευταία συνοικία συναντάμε την περίοδο αυτή τα σπίτια των οικογενειών Αρσενίδη, Ζαρμάνη, Σκεμπέ, Γαλανίδη, Σηλυβρίδη, Χατζημέμου, Δελημάνη, Αγοραστού, Δαμασιώτη, Σαλτζή, Ζαφειροπούλου, Μακρή, Λάππα και άλλων πολλών, δηλαδή όλο το αρχοντολόι της Λάρισας[1] . Τα είχαν κτίσει μακριά από το κέντρο της πόλεως, προφανώς για να αποφύγουν τη γειτνίαση με το οθωμανικό στοιχείο, το οποίο κατοικούσε στις τουρκικές συνοικίες (Καραγάτς, Σουφλάρια, Ντάρκουλη, κλπ), όπου είχαν κτίσει τα δικά τους κονάκια. Τα αρχοντικά αυτά των χριστιανικών οικογενειών της πόλεως, λόγω κατασκευής, άντεξαν στη λαίλαπα του σεισμού του 1941, γι’ αυτό και όποιος ήταν περαστικός από την οδό Ζαρμάνη πριν λίγες δεκαετίες, τα συναντούσε να προβάλουν ανάμεσα στις σύγχρονες οικοδομές, άλλα φροντισμένα και κατοικημένα και άλλα ετοιμόρροπα και ακατοίκητα. Σήμερα βέβαια δεν υπάρχουν πια. Ένα ήταν, το τελευταίο, ιδιοκτησίας του Χρήστου Κατμέρου, χωρίς καμιά βοήθεια από την πολιτεία, εγκαταλειμμένο από χρόνια, κατεδαφίσθηκε και στη θέση του κατασκευάζεται σήμερα πολυώροφη οικοδομή.
Από τις κατοικίες της συνοικίας του Αγ. Αθανασίου που εντυπωσίαζαν μεταπολεμικά για την παλαιότητα και την αρχιτεκτονική του δομή ήταν αυτή του παλιού ιατρού της Λάρισας Αναστασίου Ζαρμάνη[2]. Ο τελευταίος είχε καταγωγή από την Καστανιά των Αγράφων, αλλά πολύ μικρός εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Λάρισα. Μετά το τέλος των εγκύκλιων σπουδών του εδώ, γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εξειδικεύθηκε στο εξωτερικό. Μετά τις σπουδές του επέστρεψε στη Λάρισα όπου εξάσκησε την ιατρική. Συγχρόνως, μαζί με άλλους επιφανείς Λαρισαίους της εποχής πήρε μέρος στην προετοιμασία της Θεσσαλικής Επανάστασης του 1878 και μάλιστα διετέλεσε μέλος της μυστικής οργάνωσης η οποία καθόριζε το αγωνιστικό μέρος των επαναστατημένων Θεσσαλών[3]. Ως γνωστόν η επανάσταση του 1878 απέτυχε, όμως ευαισθητοποίησε σε μεγάλο βαθμό τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης και έβαλε τις βάσεις για την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα. Μετά την απελευθέρωση του 1881 ασχολήθηκε και με την πολιτική. Αρχικά εκλέχτηκε δύο φορές βουλευτής το 1881 και το 1887 και αργότερα στις δημοτικές εκλογές του Ιουλίου 1899, οι Λαρισαίοι τον επέλεξαν ως πρώτο πολίτη της Λάρισας, και τον εξέλεξαν Δήμαρχό της για το διάστημα 1899-1903[4].
Η σημερινή εικόνα η οποία συνοδεύει το κείμενο αποτυπώνει την κατοικία του Αναστασίου Ζαρμάνη. Προέρχεται από την καλλιτεχνική γραφίδα του Χρήστου Τζερτζαϊλίδη και δημοσιεύθηκε από τον ψυχίατρο Μάκη Λαχανά σε κάποιο τεύχος του περιοδικού του "Σπαρμός". Είναι γνωστό ότι ο αείμνηστος "Χρήστος" είχε και το χάρισμα του σκιτσογράφου, καθώς εκτός από τις γελοιογραφίες του από τις στήλες της εφημερίδας "Ελευθερία", άφησαν εποχή και τα σχέδιά του από πολλά παλιά κτίρια της Λάρισας, τα οποία σήμερα αποτελούν ιστορική παρακαταθήκη. Το αρχοντόσπιτο του Αναστασίου Ζαρμάνη ήταν διώροφη κατοικία του τύπου αυτών που ο Γιώργος Γουργιώτης ονόμαζε λαϊκά νεοκλασικά οικοδομήματα και υπήρχαν ως επί το πλείστον στη Λάρισα. Η αρχιτεκτονική μορφή του περιείχε ανάμικτα στοιχεία παραδοσιακού και νεοκλασικού ρυθμού. Τα δομικά υλικά, η εσωτερική διαρρύθμιση ήταν παραδοσιακά, ενώ η εξωτερική εμφάνιση είχε πολλά νεοκλασικά δάνεια, σε μικρότερη όμως κλίμακα. Στη βόρεια και δυτική πρόσοψη, στο ύψος του ορόφου προείχε εξώστης με σιδερένια κιγκλιδώματα, χαμηλό τριγωνικό αέτωμα στεφάνωνε τη στέγη, ενώ τις γωνίες της κοσμούσαν ακροκέραμα.
Στον τοπικό τύπο του 1928 διαβάζουμε ότι στο αρχοντικό Ζαρμάνη είχαν εγκατασταθεί για ένα χρονικό διάστημα οι υπηρεσίες της Ανώτερης Διοίκησης Χωροφυλακής Θεσσαλίας. Το 1985 κατεδαφίσθηκε και στη θέση του σήμερα, στην οδό Ζαρμάνη 20 στη γωνία με την οδό Ζαΐμη, έχει κατασκευασθεί πολυώροφη οικοδομή.
* Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
---------------------------------------------------------------
[1]. Ζιαζιάς Γεώργιος, Η Λάρισα από την απελευθέρωση μέχρι το 1950, Λάρισα (2004) σ. 86.
[2]. Ο δημοσιογράφος Θρασύβουλος Μακρής ανέφερε στο φύλλο της 29ης Σεπτεμβρίου 1935 της βραχύβιας τοπικής εφημερίδας «Νέα Ημέρα» ότι στην τουρκοκρατούμενη Λάρισα, μαζί με άλλους ιατρούς από την χριστιανική κοινότητα της τουρκοκρατούμενης Λάρισας, νοσήλευε στο τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο (Χαστανιέ) δωρεάν και χριστιανούς ασθενείς. Το νοσοκομείο αυτό βρισκόταν εκεί που σήμερα έχει κτισθεί το κηποθέατρο και λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της πόλεως από τους Τούρκους κατεδαφίσθηκε λόγω παλαιότητας. Είναι γνωστός και ως «ο γιατρός των φτωχών» από τη δωρεάν φροντίδα του στους ενδεείς πάσχοντες. Γουργιώτη Λένα, Ιατροί στη Λάρισα τον 19ο αιώνα, εκδ. Σπαρμός, Λάρισα (1993) σ. 33.
[3]. Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα, από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926) σ. 235.
[3]. Καλογιάννης Βάσος, Η χρυσή Βίβλος του Δήμου Λαρίσης. Από την μακραίωνη ιστορία της Θεσσαλικής Πρωτευούσης, Λάρισα (1963) σ. 165.
