Είχε δημοσιευθεί στο έργο του Nicolas Gerbelius «Descriptio Graeciae» (=Περιγραφή της Ελλάδος)[1].Εκατόν πενήντα περίπου χρόνια μετά και συγκεκριμένα το 1699, το έργο αυτό του Gerbelius ανατυπώθηκε βελτιωμένο από τον Jacobo Gronovius, σε δεκατρείς τόμους με τον τίτλο Thesaurus Craecarum Antiquitatum(2). Από την έκδοση αυτή προέρχεται η απεικόνιση της Λάρισας στο χαρακτικό που θα περιγράψουμε σήμερα.
Ο Nicolas Gerbelius γεννήθηκε το 1645 σε μια μικρή πολίχνη της Ολλανδίας και αργότερα μετακόμισε στο Leiden. Ο πατέρας του ήταν κλασικός φιλόλογος και την επιστήμη αυτή ακολούθησε και ο ίδιος. Περιόδευσε για σπουδές πολλές πόλεις της Ευρώπης, αλλά την Ελλάδα δεν την επισκέφθηκε. Υπήρξε φιλόλογος, πολυγραφότατος συγγραφέας και βαθύς μελετητής της κλασικής αρχαιότητας. Πέθανε το 1716 στη σημερινή πόλη Leiden της Ολλανδίας.
Στην ανατύπωση αυτή του βιβλίου ο Gronovius δεν διατήρησε τα χαρακτικά του Gerbelius, αλλά φρόντισε και χάραξε νέα, με διαφορετική τεχνοτροπία. Στον τέταρτο τόμο καταχώρησε δύο χαρακτικά, τα οποία έχουν σχέση με την περιοχή της Θεσσαλίας. Το ένα απεικονίζει τη Λάρισα (στη σελ. 42) και το άλλο τα Τέμπη (στη σελ. 39) .
Εκ πρώτης όψεως γίνεται αντιληπτό ότι η καταγραφή στη χαλκογραφία αυτή είναι εντελώς φανταστική[3] και δεν έχει καμιά σχέση με τη Λάρισα. Παριστάνει μια πόλη περιτειχισμένη κατά τμήματα, με χαμηλά και μεγάλα οικοδομήματα τα οποία καλύπτουν το εσωτερικό της, μερικά εκ των οποίων παρουσιάζουν φρουριακή κατασκευή. Η δόμηση είναι πυκνή και χωρίς σχέδιο, όπως ακριβώς ήταν στις μεσαιωνικές πόλεις εκείνης της εποχής. Ο καλλιτέχνης χωρίς να έχει επισκεφθεί τη Λάρισα, την ζωγράφισε σύμφωνα με τις πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης όπου ζούσε. Στο κέντρο της εικόνας προεξέχει ο ψηλός μιναρές κάποιου μουσουλμανικού τεμένους, ενώ δεξιά προβάλλει ο τρούλος μιας εκκλησίας κτισμένης σε ρυθμό αναγεννησιακό, γεγονός ακατανόητο για μια τουρκοκρατούμενη ελληνική πόλη[4]. Οι ευκτήριοι οίκοι δύο διαφορετικών θρησκειών υποδηλώνονται στην εικόνα από τον χαράκτη να συνυπάρχουν και να λειτουργούν απρόσκοπτα μέσα στον χώρο της πόλεως. Στο δεξιό άκρο κάποιος χαμηλός αλλά απότομος και γυμνός λόφος συνορεύει και προστατεύει την πόλη. Προφανώς θέλει να αποτυπώσει τον λόφο της ακροπόλεως της Λάρισας. Μπροστά στην εικόνα χαμηλά, σε πρώτο επίπεδο και έξω από τα τείχη, διακρίνεται ποταμός, λογικά ο Πηνειός. Τις χαμηλές όχθες του συνδέει μια πολύτοξη γέφυρα σε καμπύλη πορεία. Στο βάθος πίσω από τα κτίρια της πόλεως απλώνεται ευρεία πεδιάδα, η οποία συχνά διακόπτεται από χαμηλές λοφοσειρές. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι σε ολόκληρη την απεικόνιση της Λάρισας και του ποταμού δεν υπάρχουν καθόλου εστίες πράσινου.
Το χαρακτικό πλαισιώνεται δεξιά με την μορφή και την ένδυση ενός αρχαίου Έλληνα σκεπτόμενου ατόμου, ο οποίος φαίνεται να ατενίζει με μελαγχολική διάθεση την πόλη, καθισμένος πάνω σε αρχαία ερείπια και μέσα σε μια πανδαισία φυτικού διακόσμου. Κάτω υπάρχουν οι αναπαραστάσεις δύο γνωστών αρχαίων νομισμάτων της Λάρισας, ενώ αριστερά συμπληρώνουν την εικόνα διάφορα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη από αρχαιολογικά υπολείμματα. Στο επάνω μέρος του πλαισίου του χαρακτικού υπάρχει στα λατινικά η επιγραφή Larissa, δίχως την οποία θα ήταν εντελώς αδύνατη η ταυτοποίηση της πόλεως την οποία αναπαριστάνει.
Από τεχνικής απόψεως το χαρακτικό αυτό της Λάρισας διαθέτει πολλά καλά καλλιτεχνικά στοιχεία. Έχει προοπτική, βάθος, σωστές αναλογίες και λεπτομερή καταγραφή. Οι απεικονίσεις του πλαισίου είναι εξαιρετικής τέχνης και η όλη παράσταση υποδηλώνει ότι ανήκει σε καλλιτέχνη με πολύ καλή αισθητική. Κρίμα μόνο που δεν είναι πραγματική.
Σε τελική ανάλυση θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο παλιό αυτό χαρακτικό της Λάρισας δεν διακρίνουμε τίποτε αληθινό, εκτός από τα νομίσματά της.
__________________________________________________________
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η παλαιότερη απεικόνιση της Λάρισας (Gerbelius1545), Λάρισα, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 8ης Φεβρουαρίου 2015.
[2].Ο πλήρης τίτλος του βιβλίου είναι ο εξής: Nicolai Gerbelii, in GraeciaeSophianidescriptionemexplicatio, ThesaurusGraecarumAntiquitatum, abJacoboGronovio, volumenquatrum.LugduniBatavorum, apudPetrumVanderAa, M.DC.XCIX [=1699].LugduniBatavorum είναι η παλαιά ονομασία της ολλανδικής πόλεωςLeiden.
[3]. Είναι παρατηρημένο ότι οι περισσότερες από τις παλιές απεικονίσεις στα βιβλία των Ευρωπαίων συγγραφέων και περιηγητών είναι φανταστικές. Συνήθως καταγράφουν τα βασικά στοιχεία ενός τοπίου όπως τα έπλαθε η φαντασία του χαράκτη ή όπως τα περιέγραφε ο περιηγητής. Ο λόγος ήταν γιατί είτε ο συγγραφέας δεν είχε ταξιδεύσει κάν στην περιγραφόμενη περιοχή, όπως συμβαίνει με τον Gronovius, είτε δεν συνόδευε τον ταξιδιώτη κάποιος ζωγράφος για να αποτυπώσει εκ του φυσικού το τοπίο. Για τη Λάρισα πραγματικές, επομένως και αξιόπιστες αποτυπώσεις έχουμε από τις αρχές του 19ου αιώνα.
[4]. Οι Οθωμανοί δεν επέτρεπαν κατά την διάρκεια της μακραίωνης κατοχής τους να κτίζονται στον ελληνικό χώρο ναοί με τρούλο και κωδωνοστάσια. Επίσης υποχρέωναν το επίπεδο του εδάφους της εκκλησίας να είναι χαμηλότερο κατά ορισμένα σκαλοπάτια του επιπέδου του περιβάλλοντος χώρου, ώστε να υπολείπεται σε ύψος από τα γύρω κτίρια και να μην είναι ορατή από απόσταση.
Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
