Επειδή η εισήγηση του κ. Μέρτζου προσέφερε πολλά νέα στοιχεία από την ιστορία του Μακεδονικού αγώνα σε τοπικό επίπεδο και αναφέρθηκε στην δραστηριότητα της Φιλοπτώχου Μακεδονικής Αδελφότητος Λαρίσσης με πρόεδρο τον Μιχαήλ Σάπκα, παραθέτουμε το κείμενο της ομιλίας του, αφού εξ άλλου υπήρξε και παράκληση αρκετών:
Ο Μιχαήλ Σάπκας γεννήθηκε στο Μεγάροβο της Πελαγονίας. Ο πατέρας του Στέργιος ήταν χρυσικός, δηλ. αργυροχρυσοχόος. Το Μεγάροβο και το Τύρνοβο είναι δίδυμα βλαχόφωνα χωριά που τα χωρίζει μόνον ένα ποταμάκι. Βρίσκονται σε απόσταση έξη μόλις χιλιομέτρων από το Μοναστήρι, βορειοδυτικά στο όρος Περιστέρι. Το 1889 το επισκέφθηκε ο Γερμανός καθηγητής GustavWeigand, ο οποίος αναφέρει σχετικά: «Και τα δύο είναι σχεδόν αποκλειστικά αρωμουνικά με 6.500κατοίκους τα δύο, σε υψηλή υγιεινή θέση… Αν και δεν κάνουν μια τόσο άψογη εντύπωση όπως η Νέβεσκα και το Κρούσοβο, είναι και αυτά αρκετά όμορφα, έχουν λιθόστρωτους δρόμους, όμορφα σπίτια και ωραίες εκκλησίες».
Εναντίον τους εστράφησαν από νωρίς οι Βούλγαροι και οι Ρουμάνοι. Ωστόσο στις 7 Ιανουαρίου του 1885 οι κάτοικοι Μεγαρόβου, Τυρνόβου και Νιζουπόλεως εγκρίνουν ψήφισμα, στο οποίο διακηρύσσουν: «Γνήσιοι Μακεδόνες όντες οι τοιούτοι θέλοντες να είμεθα και εις το μέλλον δια της Ελληνικής ημών γλώσσης… ην μόνην εν τε τοις σχολείοις και ταις Εκκλησίαιςέχομεν, ουδέν δε κοινόν μετά των Βουλγάρων έχοντες, διαρρήδην αποκηρύττομεν πάσας τας χιμαιρικάς τάσεις και ιδέας αυτών περί ενώσεως της Μακεδονίας μετά της Βουλγαρίας».
Το Μεγάροβο ήταν το μεγαλύτερο από τα τρία χωριά. Το 1932 ο Παντελής Τσάλλης από το Μοναστήρι σημείωνε: «ΚωμόπολιςΜεγάροβονκατοικουμένη υπό 500 περίπου οικογενειών. Οι κάτοικοί της διεκρίνοντο δια τα ακραιφνή πατριωτικά τους αισθήματα. Η ρουμανική προπαγάνδα πολλά εθυσίασε δια να προσηλυτίση αυτούς, αλλά όλαι αι ενέργειαι εναυάγησαν»[2]. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία, την ραπτική, την αργυροχρυσοχοΐα. Από το 1800 λειτουργούσε Ελληνικό Σχολείο. Το 1845ιδρύθηκε η αστική σχολή Ελληνικόν Σχολείον. Το 1860 ιδρύθηκε Παρθεναγωγείον και το 1873 Νηπιαγωγείον της «Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος η Ελπίς». Λίγο αργότερα τα σχολεία στεγάσθηκαν στα «Στυλείδια» κτίρια που οικοδόμησε ο ευεργέτης από το Μεγάροβο Στέργιος Στυλείδης, εγκατεστημένος στο Βουκουρέστι.
Προερχόμενος από τέτοιον ελληνισμό ο Μιχαήλ Σάπκας αποφοίτησε σε ηλικία 16 ετών από το Ελληνικό Γυμνάσιο Μοναστηρίου και από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1894, σε ηλικία 21 ετών. Ο ίδιος, η παράδοση στα μέρη μας, και επιστημονικές μελέτες αναφέρουν ότι μετείχε στην Νέα Φιλική Εταιρεία, που ετοίμαζε επαναστατικό κίνημα στην Άνω Μακεδονία. Εν προκειμένω όμως διαπιστώνεται ένα άλμα χρόνου, διότι οι ημερομηνίες δεν ταιριάζουν. Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1885, όταν ο Σάπκας ήταν 12 ετών και εξαρθρώθηκε το 1888, όταν ο ίδιος ήταν 15 ετών. Εξ άλλου τόσο ο ίδιος όσο και σειρά επισήμων εγγράφων βεβαιώνουν ότι γεννήθηκε το 1873.
Εν πάσει περιπτώσει εγκαταστάθηκε στη Λάρισα όπου μετά την προσάρτηση του μεγαλυτέρου μέρους της Θεσσαλίας το 1881, είχαν καταφύγει πολλοί Μακεδόνες και το 1891 ίδρυσαν τον Σύλλογο Μακεδόνων με σκοπό την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την μεταξύ τους αλληλεγγύη. Όταν άρχισε ο Μακεδονικός Αγώνας η Λάρισα βρισκόταν σε ελληνικό έδαφος, ο τελευταίος σημαντικότερος σταθμός για την διακίνηση των ανταρτικών σωμάτων και τον ανεφοδιασμό. Το 1901 πρόεδρος του Συλλόγου εκλέχθηκε ο Σάπκας και την ίδια χρονιά κατέβηκε στην Αθήνα όπου συναντήθηκε με τον Στέφανο Δραγούμη και γνώρισε τον Παύλο Μελά, με τον οποίο σύντομα συνεργάσθηκε. Στη Λάρισα ο Σάπκας οργάνωσε τα δίκτυα ανεφοδιασμού και επικοινωνιών. Τα στήριξε κυρίως στους Βλάχους επειδή κατείχαν επίκαιρες θέσεις, οδηγούσαν τους Μακεδονομάχους μέσα από τα βλαχοχώρια του Ολύμπου και της Πίνδου και κρατούσαν όλα τα περάσματα ανάμεσα στη Θεσσαλία και την Μακεδονία. Επί πλέον τους συνείχε ισχυρότατος δεσμός.
Ο φίλος του Παύλος Μελάς στάθηκε το «ιερόν σφάγιον» και το σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα. Ο Σάπκας τον γνώρισε στην Αθήνα το 1901, συνδέθηκε στενά μαζί του, τον φιλοξένησε δύο φορές στο σπίτι του στη Λάρισα και υπήρξε εξ αρχής ο σύνδεσμός του. Ήταν αριστοκράτης από την μεγάλη πλούσια οικογένεια των Μελάδων, γιος του δημάρχου Αθηναίων Μιχαήλ Μελά, γαμβρός του μεγάλου Μακεδόνα πολιτικού Στέφανου Δραγούμη και φίλος των πριγκίπων. Ο Ελληνισμός ξεσηκώθηκε μόνον όταν η θυσία του δημοσιεύθηκε στην Αθήνα, όπου του έγινε πάνδημο μνημόσυνο. Ας ακολουθήσουμε την πορεία του προς την Μακεδονία, με σημείο αναφοράς τον Μιχαήλ Σάπκα.
Τον Μάρτιο του 1904, μεταμφιεσμένοι σε ζωέμπορους, εισήλθαν πρώτη φορά στην Μακεδονία οι αξιωματικοί Παύλος Μελάς. Αλέξανδρος Κοντούλης, Αναστάσιος Παπούλας και Γεώργιος Κολοκοτρώνης, εγγονός του Γέρου το Μοριά. Αποστολή τους ήταν να αναγνωρίσουν την κατάσταση και να εισηγηθούν μέτρα στην κυβέρνηση. Τους συνόδευε και τους προστάτευε με τα παλληκάρια του ο θρυλικός καπετάν-Κώττας. Παραμονή του Πάσχα η κυβέρνηση τον ανακαλεί και επιστρέφουν στην Αθήνα, αλλά τον Ιούλιο του 1904 εισέρχεται δεύτερη φορά στη Μακεδονία και ξεκινάει από το σπίτι του Σάπκα, με το οποίο είχε επικοινωνήσει έναν μήνα νωρίτερα μέσω του αξιωματικού Αναγνωστοπούλου. Στις αναμνήσεις του ο Σάπκας θυμάται: «Τας πρώτας ημέρας του Ιουνίου 1904ελάβαμεν μήνυμα του Παύλου Μελά προς τον Μακεδονικός Σύλλογον, όπως ούτος υιοθετήσει το ζήτημα και λάβη την πρωτοβουλίαν της ενεργείας ως εντελώς εθνικήν υποχρέωσιν και πατριωτικόν καθήκον … Εσχηματίσθη Εκτελεστική Επιτροπή εκ των δικηγόρων Ιωάννου Τσιτσικλή και Ν. Γαργάλα … και την 6ην Ιουνίου εταξιδεύσαμεν εις Αθήνας. Εκεί επεσκέφθημεν τον σεβαστόν πατριώτην Στέφανον Δραγούμην, παρά τω οποίω εύρομεν και τον Παύλον Μελάνγαμβρόν του … Την επομένη εγενόμεθα δεκτοί υπό του κ. Πρωθυπουργού. Ο κ. Πρωθυπουργός αμέσως ηγέρθη εκ της θέσεώς του και ετόνισε ότι συγκινείται, αλλά η Κυβέρνησις εν ουδεμιά περιπτώσει θα επιτρέψη την ένοπλον δράσιν δια ανταρτικών σωμάτων ωργανωμένων εν τη Επικτατεία».
Πρωθυπουργός ήταν ο Γεώργιος Θεοτόκης, πάππος εκ μητρός του πρωθυπουργού Γεωργίου Ι. Ράλλη, ο οποίος του αφιέρωσε ένα βιβλίο με τις ενέργειές του για την υπεράσπιση της Μακεδονίας. Στην πραγματικότητα ο Θεοτόκης χρηματοδότησε υπό άκραν μυστικότητα τα πρώτα ανταρτικά σώματα και τον εξοπλισμό τους.
(Συνεχίζεται)
[1]. Γεννήθηκε στο Νυμφαίον από παλιά οικογένεια χρυσικών και εμπόρων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, στην οποία ο ίδιος έζησε όλα του τα χρόνια σαν δικηγόρος, δημοσιογράφος και συγγραφέας 34 βιβλίων. Πρωτοστάτησε στο φοιτητικό κίνημα και στους εθνικούς αγώνες για την Κύπρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη. Εργάσθηκε σκληρά σε πολλές εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο και τηλεόραση και για το γαλλικό πρακτορείο ειδήσεων. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στο χρονογράφημα, στο πολιτικό άρθρο και στην πολιτική ανάλυση και υπήρξε ειδικός στα βαλκανικά ζητήματα.
Διηύθηνε την ιστορική εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» και το περιοδικό «Μακεδονική Ζωή».Από το 1995 εγκατέλειψε σταδιακά τη δημοσιογραφία και αφιερώθηκε στην πατρίδα του σαν πρόεδρος της Κοινότητος Νυμφαίου επί τρείς θητείες. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα ανέδειξε το Νυμφαίο σε πανευρωπαϊκό πρότυπο ήπιας ανάπτυξης με σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά και στη φύση.
Για την προσφορά του τιμήθηκε με δεκάδες διακρίσεις από την Εκκλησία, τις Ένοπλες Δυνάμεις, Δήμους, την Κυπριακή Δημοκρατία, την ΕΟΚΑ, Πανεπιστήμια, Δήμους του Καναδά και από πολλές άλλες οργανώσεις.
[2]. Παντελής Γ. Τσάλλης, Το δοξασμένο Μοναστήρι. Θεσσαλονίκη, (1932) σελ. 82,
