Για να προσανατολισθεί κανείς αναφέρω ότι ο φωτογράφος στάθηκε στην περιοχή του ρολογιού της Λάρισας, στην αρχή της οδού Ακροπόλεως, όπως συμπεραίνεται και από τον φανοστάτη κάτω αριστερά και τις σκιές των κτιρίων που βρίσκονταν στην σημερινή οδό μητροπολίτου Αρσενίου. Έστρεψε τον φακό του προς την τούρκικη αγορά(το μπεζεστένι) και την ανατολική πλευρά του λόφου του Φρουρίου.
Τη φωτογραφία μπορούμε να την χωρίσουμε σε δύο μέρη, το άνω και το κάτω. Το κάτω μέρος, εκτός από τις σκιές των κτιρίων και τον φανοστάτη που αναφέραμε, αποτελείται από έναν μεγάλο και αδιαμόρφωτο χώρο, μέσα στον οποίο κυκλοφορούν μεμονωμένα άτομα. Όλη η περιοχή αυτή κατά το 1930 ήταν δενδροφυτευμένη. Το 1941, μετά τον μεγάλο σεισμό σε ένα σημείο του χώρου αυτού κτίσθηκε ο προσωρινός ναός του πολιούχου μας, ο γνωστός ως «παράγκα». Σήμερα στο σημείο αυτό η αρχαιολογική υπηρεσία ανέδειξε ό,τι απέμεινε από τον ναό του Αγίου Αχιλλίου της βυζαντινής περιόδου.
Όμως το ενδιαφέρον της εικόνας εστιάζεται στο άνω μέρος. Αριστερά διακρίνεται το μπεζεστένι που στα τουρκικά σημαίνει αγορά υφασμάτων. Με τον καιρό όμως επειδή στο εσωτερικό του φυλάσσονταν και πωλούνταν και διάφορα πολύτιμα αντικείμενα (χρυσός, ασήμι, κοσμήματα, πολύτιμες πέτρες) και αποθηκεύονταν σημαντικά έγγραφα, νομίσματα, βαρύτιμα περιουσιακά στοιχεία κλπ., μετατράπηκε σε μια αυστηρά φυλασσόμενη αγορά, με την παρουσία οπλισμένου νυκτοφύλακα, ο οποίος ονομαζόταν πασβάντης. Μπεζεστένι διέθεταν κατά την τουρκοκρατία μόνον οι μεγάλες πόλεις. Στον ελληνικό χώρο εκτός από το δικό μας, έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα και λειτουργούν το μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης, που στους χώρους του στεγάζονται διάφορα καταστήματα και το μπεζεστένι των Σερρών το οποίο φιλοξενεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλεως.
Πότε ακριβώς κατασκευάσθηκε το μπεζεστένι δεν είναι γνωστό. Διάφοροι αρχαιολόγοι που μελέτησαν το κτίριο, αξιολογώντας τα μορφολογικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής του,έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι κτίστηκε στα τέλη του 15ου ή στις αρχές του 16ου αιώνα (μεταξύ των ετών 1484-1506).Έχει εξωτερικές διαστάσεις 20 χ 30 μέτρα περίπου και στην αρχική του μορφή καλυπτόταν με έξι μολυβδοσκέπαστους τρούλους. Ο εσωτερικός χώρος ήταν ενιαίος, οι τοίχοι του έχουν και σήμερα πάχος 1,5 μέτρα περίπου και είναι δομημένοι από λίθους και αρχαία διαμελισμένα αρχιτεκτονικά μέλη, με παρένθετες κατά διαστήματα σειρές πλίνθων[2]. Στην εξωτερική πλευρά περιμετρικά ήταν ενσωματωμένα είκοσι μικρά καταστήματα, ενώ στις τρεις από τις τέσσερες πλευρές του είχε ψηλές θύρες εισόδου, από τις οποίες η νότια ήταν η κύρια.
Για το μπεζεστένι έχουν εντοπισθεί πολλές αναφορές από ξένους περιηγητές οι οποίοι επισκέφθηκαν τη Λάρισα. Όλοι τους εντυπωσιάσθηκαν από την ασφάλεια που πρόσφερε, την ισχυρή κατασκευή και το μέγεθός του. Οι Οθωμανοί Χατζή Κάλφα (1648) και Εβλιγιά Τσελεμπί (1668), ο Γάλλος Robertde Dreux (1669), ο Διοικητής (1715), ο Σουηδός Ιωνάς Bjiornstahl (1779) και μερικοί άλλοι, το περιγράφουν με κολακευτικά λόγια και το θεωρούν σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της πόλεως[3].
Για τριακόσια περίπου χρόνια αποτέλεσε το κέντρο της οικονομικής δραστηριότητας της αγοράς της Λάρισας. Όμως τρεις αιώνες αργότερα, το 1799, μια πυρκαγιά κατέκαψε το εσωτερικό του, με αποτέλεσμα να σταματήσει η λειτουργία του[4]. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από τους Οθωμανούς ως αποθήκη πυρομαχικών και με την απελευθέρωση είχε μείνει το κέλυφός του εντελώς εγκαταλειμμένο.
Το ιδιαίτερο στη φωτογραφία που το συναντά κανείς για πρώτη φορά είναι ότι στους τοίχους ψηλά υπάρχουν επάλξεις (πολεμίστρες). Η επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας Σταυρούλα Σδρόλια επισημαίνει ότι διακρίνεται χαρακτηριστικά η πρόσθετη επάνω ζώνη με τις πολεμίστρες, η οποία κατασκευάσθηκε με μικρότερες πέτρες και χαλίκι και γι’ αυτό στη φωτογραφία φαίνεται πιο σκούρα. Υπάρχει φωτογραφία του Μαρτίου του 1897 στην οποία λείπουν οι επάλξεις. Πιστεύεται, χωρίς να μπορεί να αποδειχθεί απόλυτα, ότι η πρόσθετη αυτή κατασκευή πρέπει να έγινε κατά την ολιγόμηνη κατάληψη της Λάρισας από τους Τούρκους (Απρίλιος 1897- Ιούνιος 1898). Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα όμως κατέπεσαν και δεν τις ξανασυναντούμε.
Δεξιότερα είναι ανεπτυγμένα τα πρόχειρα σκέπαστρα της αγοράς της Τετάρτης, με τον κόσμο να περιφέρεται και οι άμαξες και τα ζώα να είναι σταθμευμένα κοντά στο μπεζεστένι. Τα κτίρια στη δεξιά πλευρά βρίσκονται στην ανατολική πλευρά του λόφου του Φρουρίου, είναι καταστήματα και πανδοχεία (χάνια)και καταλαμβάνουν την σημερινή οδό Ξάνθου.
Η χρονολόγηση της φωτογραφίας είναι δύσκολη. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν και την μορφή των κτιρίων, υπολογίζεται ότι πρέπει να είναι της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα[5].
---------------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η «παράγκα» του Αγίου Αχιλλίου, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 3ης Απριλίου 2016.
[2]. Σδρόλια Σταυρούλα, Το Μπεζεστένι. Ιστορική εισαγωγή. Ο Λόφος του Φρουρίου στα βυζαντινά και τα νεότερα χρόνια, Λάρισα (2001) σ. 13.
[3].Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1821), τόμ Β΄, Κατερίνη (2007) σελ. 626.
[4]. «..αλλ’ εις μίαν πυρκαϊάν εις τα 1799 εκάηκεν από την ανοησίαν τουφυλακάτορος και τώρα μόνον τα τείχη σώζονται και μερικοί κουμπέδες (τρούλοι)». Βλέπε: Ιωάννης Οικονόμου-Λογιώτατος, Ιστορική τοπογραφία της τωρινής Θεσσαλίας (1817), εισαγωγή-σχόλια-επιμέλεια Κώστας Σπανός, Λάρισα, 2005.
[5]. Θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην Έφορο Αρχαιοτήτων Σταυρούλα Σδρούλια και τους φίλους ερευνητές Αλέξανδρο Γρηγορίου και Αχιλλέα Καλτσά.
