Θα έχουν προσέξει οι τακτικοί αναγνώστες της στήλης αυτής ότι έχουμε παρουσιάσει και περιγράψει πολλές φορές τόσο την όμορφη λίθινη γέφυρα του Πηνειού, όσο και το τζαμί του Χασάν μπέη. Οι λόγοι που επανερχόμαστε πολλές φορές στα δύο αυτά χαρακτηριστικά κτίσματα της Λάρισας βασικά είναι δύο. Ο πρώτος, επειδή την εποχή εκείνη ήταν τα πιο σπουδαία και ενδιαφέροντα αξιοθέατα της πόλεως και τα πιο φωτογραφημένα. Όμως πριν την ευρεία διάδοση της φωτογραφίας, η αποτύπωση τοπίων και πορτραίτων γινόταν αποκλειστικά από εικαστικούς καλλιτέχνες. Δεν υπάρχει ξένο εικονογραφημένο περιηγητικό κείμενο από τον 16ο έως το τέλος του 19ου αιώνα το οποίο να αναφέρεται στη Λάρισα και να μην περιέχει μία τουλάχιστον άποψη της περιοχής αυτής, χαραγμένη με διάφορους τρόπους (λιθογραφία, χαλκογραφία, ατσαλογραφία, υδατογραφία, ιχνογραφία, κ.λπ.). Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η προσεκτική ανάλυση κάθε απεικόνισης μπορεί να προσφέρει στοιχεία τα οποία είναι ικανά να διαφωτίσουν λιγότερο ή περισσότερο την ιστορική διαδρομή κάθε κτίσματος, όπως συμβαίνει και με τη σημερινή εικόνα.
Ο χαρακτικό που παρουσιάζουμε σήμερα είναι απλό, χωρίς καλλιτεχνικές αρετές και εντοπίσθηκε από τον Θανάση Μπετχαβέ σε ένα περιοδικό της Νέας Υόρκης του 1897 που σπάνια κυκλοφορούσε τότε στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Ήταν η περίοδος του ελληνοτουρκικού πολέμου, του «ατυχούς» όπως ονομάσθηκε από ορισμένους πολιτικούς και δημοσιογράφους, για να απαλύνουν την πανωλεθρία των ελληνικών στρατευμάτων και την ντροπή ενός ολόκληρου έθνους. Ο παγκόσμιος Τύπος προέβαλλε ιδιαίτερα το γεγονός με λεπτομέρειες και εικόνες και είναι σήμερα αρκετοί εκείνοι οι οποίοι έχουν δημιουργήσει μεγάλες συλλογές από εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία απ’ όλο τον κόσμο, τα οποία αναφέρονται στην περίοδο εκείνη. Προέχουν βέβαια και αρκετοί Λαρισαίοι, μια που πεδίο των μαχών της ελληνοτουρκικής σύρραξης υπήρξε η Θεσσαλία και κυρίως η Λάρισα.
Η σημερινή εικόνα αποτελεί αντιγραφή από φωτογραφία του 1897. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι από την περίοδο του πολέμου αυτού έχουν διασωθεί αρκετές φωτογραφίες τις οποίες και θαυμάζουμε σήμερα, παρ’ όλο που πέρασαν τόσα χρόνια, όμως η εκτύπωσή τους στο τυπογραφικό χαρτί υστερούσε κατά πολύ[1]. Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημαοι εκδότες των εντύπων αυτών ανέθεταν σε ειδικούς ζωγράφους να αντιγράφουν τις φωτογραφίες κυρίως σε χαλκογραφίες και έτσι να εκτυπώνονται ευκρινείς και λεπτομερείς.
Εδώ ο φωτογράφος στάθηκε κοντά στην έξοδο της γέφυρας προς τον Πέρα Μαχαλά και έστρεψε τον φακό του στο επιβλητικό τζαμί του Χασάν μπέη. Στο κάτω μέρος φαίνεται ένα μέρος του οδοστρώματος της γέφυρας με το αντίστοιχο πεζοδρόμιο και το στηθαίο. Δύο άτομα με διαφορετικές ενδυμασίες ακουμπούν στο στηθαίο και αντικρίζουν τον φακό. Άλλα άτομα δεν διακρίνονται στην εικόνα. Η ιδιαιτερότητα της φωτογραφίας αυτής επικεντρώνεται από ιστορικής απόψεως στα στηθαία. Είναι ξύλινα, ύψους ενός μέτρου περίπου, τοποθετημένα χιαστί. Τοποθετήθηκαν το 1886 όταν τάγμα μηχανικού του ελληνικού στρατού ανέλαβε να διορθώσει την παλιά γέφυρα. Αρχικά απομακρύνθηκαν τα ογκώδη και αντιαισθητικά πέτρινα στηθαία που υπήρχαν επί Τουρκοκρατίας και αντικαταστάθηκαν με ξύλινα. Εν συνεχεία εξομαλύνθηκε η καμπύλη πορεία της γέφυρας με νέο οδόστρωμα, το οποίο τοποθετήθηκε πάνω από το παλαιό. Ισχυρές οριζόντιες μεταλλικές κατασκευές τοποθετήθηκαν κατά διαστήματα σε ολόκληρο το μήκος της γέφυρας, οι οποίες εξείχαν προς τα έξω και στις δύο πλευρές, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά το εύρος της[2]. Περί το 1906-1907 τα ξύλινα στηθαία αντικαταστάθηκαν λόγω φθοράς από μεταλλικά, τα οποία διατηρήθηκαν μέχρι την ανατίναξη της γέφυρας κατά την Κατοχή.
Στο βάθος της εικόνας διακρίνουμε τρία κτίσματα. Αριστερά το ισόγειο οίκημα έχει διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας, αφού κατά καιρούς είχε υποστεί πολλαπλές βελτιώσεις και μετατροπές και στέγασε διάφορα καταστήματα.
Στο κέντρο της εικόνας δεσπόζει το τζαμί του Χασάν μπέη. Αυτό και το τζαμί του Ομέρ μπέη που βρισκόταν στην σημερινή οδό Γαριβάλδη, πίσω από το Δημοτικό Ωδείο, ήταν τα μοναδικά με τρούλο από τα πολλά μουσουλμανικά τεμένη που διέθετε η Λάρισα. Διατηρήθηκε εν λειτουργία επί 400 περίπου χρόνια και το 1908 το περίλαμπρο αυτό τζαμί που σχεδίασαν όλοι σχεδόν οι περιηγητές-ζωγράφοι όταν επισκέφθηκαν τη Λάρισα, κατεδαφίσθηκε από τη μουσουλμανική κοινότητα της Λάρισας στην οποίαν ανήκε. Στη θέση του για χρόνια υπήρχαν τα «Πευκάκια», θερινό εξοχικό κέντρο με απέραντη θέα στο Αλκαζάρ και τον Όλυμπο.
Δεξιότερα διακρίνεται περιτοιχισμένη η περιοχή όπου υπήρχαν οι αποθήκες Υλικού Πολέμου. Ο υπερυψωμένος αυτός χώρος που στέγαζε το τζαμί και τις αποθήκες Υλικού Πολέμου μεταπολεμικά κατεδαφίσθηκε και αυτό ήταν η αιτία να αποκαλυφθεί το Β΄Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας.
----------------------------------------
[1]. Όσα έντυπα της εποχής εκείνης (1897) επιχείρησαν να εκτυπώσουν φωτογραφίες, το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό, γιατί τα τεχνικά μέσα για μια τέτοια διεργασία ήταν ανεπαρκή. Οι φωτογραφίες αυτές όπως τις βλέπουμε σήμερα στο τυπογραφικό χαρτί είναι σκοτεινές, θολές, με αδυναμίες στην απόδοση λεπτομερειών και με μεταβολές φωτεινότητας κατά τόπους.
[2].«...κατά την επιστρατείαν εκείνην (1886), το μόνον περιφανές έργον της ήτο η γέφυρα της Λαρίσσης, ήτις ηυξύνθη υπό του λόχου του μηχανικού επί στρατηγίας Σαπουντσάκη». Βλέπε: Παπασταύρου Αμαλία, Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν εν Λαρίσση, από 1-14 Απριλίου 1897, Αλεξάνδρεια (1897) σελ. 3:
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
