Η σημερινή εικόνα αποτυπώνει ευτυχισμένες στιγμές στον Πύργο του Χαροκόπου στη Γιάννουλη. Είμαστε στα 1910 περίπου όταν μια ομάδα αστών όχι μόνο από τη Λάρισα, αλλά και από την Αθήνα, προσκλήθηκαν από τον ιδιοκτήτη Παναγή Χαροκόπο για μια κοσμική εκδήλωση. Σ’ αυτήν υπήρχε και έκθεση ζωγραφικής. Αυτό συμπεραίνεται από τους πίνακες οι οποίοι είναι αναρτημένοι στον εξωτερικό τοίχο του αρχοντικού και στα σιδερένια κιγκλιδώματα των παραθύρων. Ορισμένοι από τους προσκεκλημένους στάθηκαν στις μαρμάρινες σκάλες της κεντρικής εισόδου για να αποθανατιστούν από τον φωτογραφικό φακό. Δυστυχώς κατέστη αδύνατη η ταυτοποίηση των προσώπων που απεικονίζονται, όμως η φωτογραφία μάς προβάλλει την ανέμελη ζωή που διήγε μια μικρή μερίδα της λαρισαϊκής κοινωνίας την περίοδο εκείνη. Καλοντυμένες δέσποινες με καπελίνα, κομψοί κύριοι και ένας αξιωματικός στέκονται στον πρώτο όροφο του πύργου, κάτω από τα λεπτοσμιλεμένα μαρμάρινα φουρούσια που συγκρατούν τους εξώστες του επάνω ορόφου και υπάρχουν μέχρι σήμερα.
Ο πύργος του Χαροκόπου θεωρείται σαν ένα από τα σημαντικότερα και ιστορικότερα κτίσματα των αρχών του 20ου αιώνα για τη Λάρισα. Ιδιοκτήτης του υπήρξε ο γνωστός εθνικός ευεργέτης Παναγής Χαροκόπος[1]. Άρχισε να κτίζεται το 1902 και επέλεξε τη Γιάννουλη γιατί ήθελε να ελέγχει την τεράστια κτηματική περιουσία που διέθετε στην περιοχή αυτή. Αρχιτέκτονας του κτιρίου ήταν ο διάσημος τότε στην Αθήνα Αντώνιος Μεταξάς. Το αρχοντικό αυτό είναι ένα γερό πετρόκτιστο κτίσμα ιδιότυπης φρουριακής κατασκευής, τοποθετημένο στο κέντρο μιας τεράστιας έκτασης και προστατευμένο από τις γύρω ιδιοκτησίες με ψηλή τοιχοποιία. Αποτελείται από ημιυπόγειο και δύο ορόφους. Στη στέγη του εξέχει υπερώο στεφανωμένο με φρουριακές επάλξεις και με απέραντη θέα στη θεσσαλική πεδιάδα. Στο μέρος αυτό ο ιδιοκτήτης είχε δημιουργήσει το προσωπικό του γραφείο, γιατί απ’ εκεί ψηλά μπορούσε και ήλεγχε τα κτήματά του. Στην πρόσοψή του πύργου υπάρχει και σήμερα μια μαρμάρινη κλίμακα με εννέα σκαλοπάτια η οποία οδηγεί στο υπερυψωμένο ισόγειο και μέσω της κυρίας εισόδου εισερχόταν ο επισκέπτης στο τεράστιο σαλόνι. Το σπίτι είχε πλούσια εσωτερική διακόσμηση, με παλιά, βαριά και σκαλιστά έπιπλα που είχε φέρει ο Παναγής Χαροκόπος από τη Ρουμανία. Σε κάποια απόσταση από τον πύργο, σε επαφή με τον περιφερειακό τοίχο, ήταν κτισμένοι πολλοί ισόγειοι βοηθητικοί χώροι, οι οποίοι εξυπηρετούσαν τους ιδιοκτήτες και το υπηρετικό προσωπικό, καθώς και τα υποστατικά.
Από μικρό παιδίκαθώς περνούσα από τη Γιάννουλη,μου έκανε πάντα μεγάλη εντύπωση ο Πύργος του Χαροκόπου. Έμοιαζε με τους πύργους που βλέπαμε στα παιδικά μας βιβλία με τους ιππότες και τα κάστρα και στο μυαλό μας πλάθαμε χίλιες δυο σκέψεις για τις ιστορίες που μπορεί να ξετυλίγονταν πίσω από τους τοίχους του. Ιδιαίτερη εντύπωση μου προξενούσε ο ανεμοδείκτης που βρισκόταν μπροστά από την μεγάλη αυλόπορτα του κτήματος. Ήταν κάτι ασυνήθιστο για τα παιδικά μου μάτια και θυμάμαι έντονα πόσο δαιμονισμένα γυρνούσε όταν τον χειμώνα τον χτυπούσε ο δυνατός αέρας. Που να βρίσκεται άραγε σήμερα;
Καθώς τα ανίψια του Παναγή Χαροκόπου ήταν άνθρωποι με έντονη κοινωνική ζωή στην Αθήνα και το εξωτερικό, συχνά το σπίτι έσφυζε από κίνηση και σ’ αυτό πραγματοποιούνταν πολλές κοσμικές συγκεντρώσεις, με προσκαλεσμένους ακόμα και άτομα από την υψηλή κοινωνία της πρωτεύουσας. Πολιτικοί, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί και άνθρωποι της τέχνης, ήταν τακτικοί θαμώνες και έδιναν ζωή στο κτίριο.
Το 1939 ο νεώτερος Παναγής Χαροκόπος νυμφεύθηκε την Αμαλία-Μελίνα Μερκούρη[2], η οποία κατοικούσε για μεγάλα χρονικά διαστήματα στον πύργο. Μεγάλοι σε ηλικία κάτοικοι της Γιάννουλης τη θυμούνται ακόμη από τις βόλτες που έκανε στα κτήματα του συζύγου τηςεπάνω σε άλογο και από την καλοσύνη που έδειχνε στις συναναστροφές της μαζί τους.
Το κτίριο λόγω της ισχυρής κατασκευής του μπόρεσε να ξεπεράσει τις κακουχίες του μεγάλου σεισμού χωρίς σοβαρές φθορές, γι’ αυτό και κατά την διάρκεια του τελευταίου πολέμου επιτάχθηκε από τους επικεφαλής των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και στους χώρους του στήθηκε το στρατηγείο τους.
Το 1988 το κονάκι, όπως το ονόμαζαν οι απόγονοι του Παναγή Χαροκόπου, κρίθηκε διατηρητέο από την υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, που το είχε κατοικήσει για κάποιο διάστημα, χωρίς όμως να φροντίσει όσο θα έπρεπε για την συντήρησή του. Συγχρόνως το εγκατέλειψαν και οι ιδιοκτήτες του. Η πρόσβαση και η περιήγηση στους εσωτερικούς χώρους του ήταν απαγορευμένη. Και ενώ μπόρεσε να αντισταθεί στις κακουχίες της κατοχής και όλα τα επόμενα χρόνια μέχρι την περίοδο που κρίθηκε διατηρητέο, φαίνεται ότι τώρα δεν πρόκειται να επιβιώσει από τις φθορές που συσσωρεύει η εγκατάλειψη, ο χρόνος και η κρατική αδιαφορία, καθώς σήμερα μοιάζει σαν ένα στοιχειωμένο γυμνό κουφάρι που σύντομα θα οδηγηθεί στην αυτοκαταστροφή.
[1]. Ο Παναγής Χαροκόπος (1835-1911) βρέθηκε στη Ρουμανία από νεαρή ηλικία και δραστηριοποιήθηκε στον γεωργικό τομέα, από τον οποίο και πλούτισε. Το 1899 αγόρασε στη Θεσσαλία μεγάλες γεωργικές εκτάσεις από τους Τούρκους. 14.500 στρέμματα αγόρασε στην περιοχή της Γιάννουλης από το μπέη Ουσαμπαντίν και την αδελφή του. Καθώς ήταν άγαμος, η τεράστια περιουσία που είχε αποκτήσει, περιήλθε μετά τον θάνατό του το 1911 στον μικρότερο αδελφό του Σπύρο και τα τρία τέκνα του. Τον πύργο κληρονόμησε ο γιός του τελευταίου Παναγής Χαροκόπος ο νεώτερος, ο οποίος ήταν άτεκνος και το 1964 υιοθέτησε τον Γεώργιο Χαροκόπο, γιο του πρώτου ξαδέλφου του, ο οποίος ήταν και ο τελευταίος κληρονόμος.
[2]. Η Αμαλία-Μελίνα Μερκούρη (1920-1994) γνώρισε και παντρεύτηκε τον Παναγή Χαροκόπο τον νεώτερο σε μικρή ηλικία (19 ετών). Χώρισαν το 1953.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
