Πριν από ένα έτος περίπου ο καθηγητής Κώστας Θεοδωρόπουλος, γνωστός και πολύ μεθοδικός ιστορικός ερευνητής της περιοχής μας, έθεσε υπ’ όψιν μου έγγραφο του παλαιού συμβολαιογράφου της Λάρισας Ανδρέα Ροδοπούλου του έτους 1882, το κείμενο του οποίου έχει ως εξής:
«Αριθ. 1059. Εν Λαρίσση σήμερον την εβδόμην Δεκεμβρίου του έτους χιλιοστού οκτακοσιοστού ογδοηκοστού δευτέρου, ημέραν Τρίτην εν τω συμβολαιογραφείω μου, όπερ έχω εν ενί κατά τη θέσινΞυλοπάζαρονδημοτικώ εργαστηρίω[1], ενώπιον εμού του Συμβολαιογράφου Λαρίσσης Ανδρέου Ροδοπούλου[2], κατοίκου και εδρεύοντος εν Λαρίσση και παρουσία των επί τούτω προσληφθέντων μαρτύρων Δημητρίου Ν. Μπαλάφα και Παναγιώτου Γκολφινοπούλου, δικαστικών κλητήρων, κατοίκων Λαρίσσης, ενηλίκων πολιτών Ελλήνων, γνωστών μοι και μη εξαιρετέων, ενεφανίσθησαν οι γνωστοί μοι και μη εξαιρετέοι, αφ’ ενός ο Ραϊφ Αβδουλάχ, κτηματίας, κάτοικος Λαρίσσης, ενεργών ώδε ως πληρεξούσιος της Σεριφής Ρουκουγιέχανούμ, χήρας Αρίφ Χασήμ, εις τα γυναικεία οικιακά έργα ασχολουμένης, κατοίκου Λαρίσης, δυνάμει του υπ’ αριθμόν εκατοστόν τεσσαρακοστόν ένατον πληρεξούσιον έγγραφον του ενταύθα Συμβολαιογράφου Α. Α. Ιωαννίδου, ούτινος πληρεξουσίου επίσημον αντίγραφον προσαρτάται εις το υπ’ αριθμόν διακοσιοστόν πεντηκοστόν συμβόλαιόν μου, αφ’ ετέρου ο Στέργιος Σιάπκας, χρυσοχόος, κάτοικος Λαρίσσης, και εδήλωσεν τα εξής. Ότι το εν Ντάρκολι της Λαρίσσης εργαστήριον της άνω Ρουκουγιές χανούμ, όπερ και ήδη κρατεί επί ενοικίω ο Σέργιος Σιάπκας, ενοικιάζει ο Ραϊφ Αβδουλάχ υπό την ιδιότητά του, προς τον ίδιον Στέργιον Σιάπκαν, αποδεχόμενον την ενοικίασιν επί έν έτος, από πρώτης Δεκεμβρίου τρέχοντος έτους αρξάμενον και αντί ενοικίου γροσίων οθωμανικών εκατόν είκοσι καθ’ έκαστον μήνα, πληρωτέων κατά μήνα και εις το τέλος εκάστου μηνός. Ότι εν περιπτώσει μη εμπροσθέσμου πληρωμής μηνιαίας τινος δόσεως του ενοικίου, ο ενοικιαστής Σιάπκας όχι μόνον θα εξώνηται του εργαστηρίου προώρως της μισθώσεως λυομένης, αλλά και υπόχρεως εστί να πληρώνη προς την ιδιοκτήτριαν Ρουκουγιέν τα μέχρι της εξώσεώς του καθυστερούμενα ενοίκια και προσέτι λίρας χρυσάς οθωμανικάς τέσσαρας, λόγω προσυμπεφωνημένης της ιδιοκτητρίας αποζημιώσεως, δια την πρόωρον της μισθώσεως λύσιν. Ότι πάσα αναγκαία επισκευή διαρκούσης της μισθώσεως έσεται εις βάρος της ιδιοκτητρίας. Εάν δε ο ενοικιαστής ήθελε κάμει και άλλας εξ ιδίων του επισκευάς, είτε προς εξωραϊσμόν του εργαστηρίου, είτε απαραιτήτως αναγκαίας εις την εξάσκησιν του επαγγέλματός του, αύται όχι μόνον δεν θα πληρώνονται υπό της ιδιοκτητρίας, αλλά και θα μείνουν εις όφελός της κατά την λήξιν της μισθώσεως, εις δε την λήξιν της μισθώσεως ο ενοικιαστής χρεωστεί να παραδώση το εργαστήριον τη ιδιοκτητρία και άνευ αναβολής, και εις οίανπαρέλαβεν αυτό κατάστασιν, υποκείμενος άλλως τε δια πάσαν μεν ημέραν αυτογνωμόνου εν τω εργαστηρίω διαμονής του πέραν της λήξεως της ενοικιάσεως μέχρι της κατά νόμον βιαίας εξώσεώς του, εις πληρωμήν ενοικίου εις την ιδιοκτήτριαν δραχμών πέντε, δια πάσαν δε φθοράν ή βλάβην του εργαστηρίου, επελθούσαν καθ΄υπέρβασιν της τακτικής και φυσικής αυτού χρήσεως εις τας νομίμους της ιδιοκτητρίας αποζημιώσεις. Εις βεβαίωσιν συνετάχθη το παρόν όπερ, αναγνωσθέν ευκρινώς και μεγαλοφώνως εις επήκοον των συμβαλλομένων και των μνησθέντων μαρτύρων, υπογράφεται παρ’ όλων και εμού, γενομένης μνείας ότι ο Ραϊφ Αβδουλάχ υπογράφεται τουρκιστί αγνοών ως είπεν γράφειν ελληνιστί, εκτός του Στέργιου Σιάπκα όστις ωμολόγησεν εαυτόν αγράμματον». Ακολουθούν οι υπογραφές.
Στη βιογραφία του παλαιού δημάρχου της Λάρισας Μιχαήλ Σάπκα που είχε εκδοθεί από τον γράφοντα[3] το 2013, είχε αναφερθεί ότι επικρατούσε κάποια ασάφεια ως προς τον χρόνο εγκατάστασης της οικογένειας Σάπκα στη Λάρισα και ότι εκ των μέχρι τότε δεδομένων με επιφυλακτικότητα είχε θεωρηθεί ως χρονολογία εγκατάστασης το έτος 1896. Όμως το δημοσιευόμενο έγγραφο έρχεται να αναθεωρήσει παταγωδώς την άποψη αυτή. Γιατί όπως είναι γνωστόν, οι πληροφορίες οι οποίες αντλούνται από τα συμβόλαια και τα διάφορα επίσημα έγγραφα δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Έτσι εδώ ο Ανδρέας Ροδόπουλος αναφέρει καθαρά ότι ο χρυσοχόος Στέργιος Σιάπκας[4]στις 7 Δεκεμβρίου 1882ήταν κάτοικος Λαρίσης και ανανέωσε την ενοικίαση του καταστήματός του στην περιοχή Ντάρκολι[5] με την ιδιοκτήτρια Σεριφή Ρουκουγιέ χανούμ, χήρα του Αρίφ Χασήμ,για έναν ακόμη χρόνο. Η πληροφορία αυτή μας υποχρεώνει να δεχθούμε ότι Στέργιος Σάπκας ήταν εγκατεστημένος στη Λάρισα και πριν από το 1882, πότε ακριβώς όμως είναι άγνωστο.
Ο Θρασύβουλος Μακρής σε μια σειρά δημοσιεύσεων σε συνέχειες στην εφημερίδα «Θεσσαλικά Νέα» της Λάρισας κατά το 1947 με τίτλο «Λαρισινές σελίδες» γράφει σχετικά: «Κατάμεστα εμπορευμάτων, ήνοιξαν τότε[6] τας πύλας των πάλιν τα εμπορικά καταστήματα … οι δε εκ της Μακεδονίας κατελθόντες Στέργιος Σάπκας, (πατήρ του βουλευτού μας Μιχαήλ Σάπκα) και Γάκης Νίσκας, ίδρυσαν πλουσιότατα χρυσοπωλεία και αδαμαντοπωλεία, εφάμιλλα των προ πολλού λειτουργούντων τοιούτων, του Νικολάου Αρσενίδου και των Αρμενίων Κερκώφ και Παρσέφ».
Ο γιος του Στέργιου Σάπκα, Παναγιώτης (Πάνος)(1880-1969),δεν ακολούθησε σπουδές όπως ο αδελφός του ιατρός Μιχαήλ Σάπκας, αλλά από μικρός βρέθηκε στο κατάστημα του πατέρα του και κληρονόμησε το οικογενειακό επάγγελμα του αργυροχρυσοχόου. Η κόρη του Έλλη Μαλάκη αναφέρει ότι ο πατέρας της μετέβη στην Αθήνα και εργάσθηκε για μερικά χρόνια στο χρυσοχοείο Ζολώτα, με σκοπό να τελειοποιήσει την τέχνη του. Όταν ανδρώθηκε βρέθηκε στο κατάστημα να συνεργάζεται με τον πατέρα του. Μετά τον θάνατο του τελευταίου, πότε ακριβώς δεν γνωρίζουμε, πάντως πριν το 1909, το κατάστημα περιήλθε στη δικαιοδοσία του γιου του Πάνου. Το επιβεβαιώνουμε και από μια δημοσίευση στην εφημερίδα «Μικρά» που εξέδιδε την περίοδο εκείνη ο Θρασύβουλος Μακρής. Στο φύλλο της 24ης Δεκεμβρίου 1909, υπάρχει η εξής αγγελία η οποία ειδοποιεί τους Λαρισαίους για την μεταφορά του αρχικού καταστήματος που λειτουργούσε η οικογένεια Σάπκα: «Το μοναδικόν Αθηναϊκόν Χρυσοχοείον Παναγιώτου Σάπκα γνωρίζει εις την πολυπληθή πελατείαν του, ότι μετεκομίσθη επί της αυτής οδού Ερμού, έναντι εμπορικού Χατζηευθυμίου και όπου πρότινος ήτο το των αδελφών Δανιήλ». Ακριβώς σ’ αυτή τη θέση υπάρχει και σήμερα. Το Αθηναϊκόν επιβεβαιώνει την πληροφορία ότι ο Πάνος μαθήτευσε και εργάσθηκε για ένα διάστημα στην Αθήνα.
Επομένως αν ανατρέξουμε στην ιστορική διαδρομή της οικογένειας παρατηρούμε ότι ο σημερινός ιδιοκτήτης του χρυσοχοείου Δημήτριος (Μίμης) Σάπκας, θεωρείται ότι αποτελεί τουλάχιστον την έκτη γνωστή γενεά αργυροχρυσοχόων της οικογένειας Σάπκα, οι ρίζες της οποίας ανιχνεύονται στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία των αρχών του 19ου αιώνα.
[1]. Ως Ξυλοπάζαρο αναφέρεται η περιοχή όπου υπήρχε η αγορά οικοδομήσιμης ξυλείας και καυσόξυλων. Το κέντρο του ήταν στην διασταύρωση των σημερινών οδών Βενιζέλου - Παπαναστασίου και εκτεινόταν μέχρι την οδό Φιλελλήνων, την Κεντρική πλατεία και την εβραϊκή συνοικία. Όπου αναφέρεται η λέξη εργαστήριο στα παλαιά συμβόλαια, υπονοείται κατάστημα.
[2]. Το 1898 μετά την αποχώρηση των Τούρκων από την προσωρινή κατάληψη της Θεσσαλίας, ο Ανδρέας Ροδόπουλος μετέφερε το συμβολαιογραφείο του στην νοτιοανατολική πλευρά της Κεντρικής πλατείας. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο συμβολαιογράφος Ανδρέας Ροδόπουλος, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 9ης Δεκεμβρίου 2015.
[3]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Μιχαήλ Σάπκας, ο ευπατρίδης πολιτικός (1873-1956), Λάρισα (2013), σελ. 34-38.
[4]. Ο Στέργιος Σιάπκας καταγόταν από το Μοναστήρι (Μπιτώλια) της Μακεδονίας. Η οικογένειά του από πολύ παλιά δούλευε με τέχνη το ασήμι και το χρυσάφι. Ο Αστέριος (Στέργιος) και η Κωνσταντίνα (Ντίνα) Σάπκα απέκτησαν δύο τέκνα, το 1873 τον Μιχαήλ, τον μετέπειτα δήμαρχο Λαρίσης και επτά χρόνια αργότερα (1880 περίπου), τον Παναγιώτη (Πάνο) που ακολούθησε το οικογενειακό επάγγελμα.
[5]. Ντάρκολι. Στις γραπτές πηγές υπάρχει και με άλλες συναφείς ονομασίες, όπως Νταρκουρά, Δάρκολι, κλπ. Με το όνομα αυτό προσδιορίζεται η κεντρική περιοχή της Λάρισας κατά μήκος της σημερινής οδού Κύπρου, από την Κεντρική πλατεία μέχρι την Ασκληπιού περίπου και νοτιότερα.
[6]. Εννοεί το χρονικό διάστημα αμέσως μετά την μεγάλη πυρκαγιά του Μαΐου του 1882 που έπληξε την περιοχή του Ξυλοπάζαρου.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
