Η σημερινή εικόνα είναι χαρακτικό που απεικονίζει τη Λάρισα και έχει δημοσιευθεί σε βιβλίο του περιηγητή Henry Holland[1] (1788-1873). Ο Holland γεννήθηκε στην Αγγλία, σπούδασε ιατρική και ήταν ο προσωπικός ιατρός του βασιλικού ζεύγους της Αγγλίας, του Αλβέρτου και της διάσημης Βικτωρίας. Παρ’ όλη την επαγγελματική του ιδιότητα εύρισκε τον χρόνο και ταξίδευε τακτικά σε Ευρώπη και Αμερική. Τον Οκτώβριο του 1812 σε ηλικία 24 ετών, όταν μόλις είχε τελειώσει τις σπουδές του, επισκέφθηκε την Ελλάδα, όπου και παρέμεινε αρκετούς μήνες. Ξεκίνησε από τα Ιόνια νησιά, συνέχισε στην Ήπειρο και τα Μετέωρα και στις 20 Νοεμβρίου, με το νέο ημερολόγιο[2], έφθασε στη Λάρισα όπου παρέμεινε για τέσσερις ημέρες. Έπειτα από ένα σύντομο ταξίδι στη Θεσσαλονίκη, επέστρεψε και πάλι στη Λάρισα, για να συνεχίσει τώρα προς Αθήνα και Πελοπόννησο. Όταν επέστρεψε στην Αγγλία κατέγραψε τις εντυπώσεις του οι οποίες κυκλοφόρησαν το 1815 σε βιβλίο, διανθισμένο με χαλκογραφίες βασισμένες σε δικά του σχέδια.
Για την επίσκεψή του στη Λάρισα αφιερώνει ίσως τις περισσότερες σελίδες από κάθε άλλο περιηγητή. Γράφει σχετικά σε διάφορα σημεία του οδοιπορικού του: «Ξεκινήσαμε να επισκεφθούμε την περιοχή στα βόρεια της πόλης και οδηγηθήκαμε πέρα από τον Πηνειό... Επιστρέψαμε ενώ το φως της ημέρας ήταν αρκετό για να παρατηρήσουμε ένα μέρος της Λάρισας. Το μόνο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της είναι η Σαλαμπριά[3], που εδώ είναι πλατύ και βαθύ ποτάμι και καθώς πλησιάζει στην πόλη μέσα από ένα κομμάτι δασωμένης κοιλάδας, κυλά κάτω από ένα μοναστήρι Δερβίσηδων, δύο μεγάλα τουρκικά τζαμιά και αρκετές ομάδες ψηλών κτιρίων και περνώντας από τον μελαγχολικό φράχτη κάποιου τούρκικου νεκροταφείου, εξαφανίζεται και πάλι ανάμεσα στα δένδρα. Το εσωτερικό της πόλεως είναι άσχημο και άτακτο, οι δρόμοι είναι κακοφτιαγμένοι, στενοί και βρώμικοι, αλλά και στα σπίτια των κατοίκων διακρίνεται αυτή η ερειπωμένη όψη. Πολλοί από τους εξωτερικούς αυτούς δρόμους, λόγω της θέσης τους είναι εκτεθειμένοι στις πλημμύρες της Σαλαμπριάς και ένα χρόνο περίπου πριν από την επίσκεψή μας στη Λάρισα, λέγεται ότι μερικές εκατοντάδες αγροικίες καταστράφηκαν από την αιτία αυτή».
Η εικόνα φέρει τον υπότιτλο «Το όρος Όσσα από τις όχθες του Πηνειού στη Λάρισα» και αποτυπώνει τη βορειοδυτική πλευρά της πόλεως, την πλέον ενδιαφέρουσα από άποψη περιβάλλοντος και τοπίου. Ο καλλιτέχνης στάθηκε στη δεξιά όχθη του Πηνειού, στο ύψος της σημερινής οδού Καλλιθέας. Μπροστά κατέγραψε έναν ευρύτατο, ανώμαλο και άγονο χώρο, ο οποίος ανήκει στη δεξιά όχθη, όπου πάνω της στέκονται δύο Οθωμανοί και συζητούν. Ο Πηνειός, πλούσιος σε νερά, αντικατοπτρίζει την πυκνή βλάστηση της αριστερής όχθης. Αριστερά ο Mevlevihane (ο τεκές του τάγματος των Δερβίσηδων) εντυπωσιάζει και επιβάλλεται με το μέγεθος του. Στο μέσον προβάλλεται η μεγάλη πέτρινη, πολύτοξη γέφυρα με τα ανακουφιστικά ανοίγματα και πίσω της ψηλά στο βάθος σαν επιστέγασμα, διαγράφεται αχνά η κορυφή της Όσσας, η οποία αν και απομακρυσμένη, φαίνεται σαν να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της πόλεως. Στη συνέχεια είναι τα σπίτια του Τρανού μαχαλά, πλαισιωμένα με μιναρέδες. Η εκκλησία του Αγ. Αχιλλίου, χαμένη μέσα στην πυκνή δόμηση, δεν διακρίνεται. Δεξιά βλέπουμε τη σιλουέτα από το τζαμί του Χασάν μπέη, που ήταν από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα του ελληνικού χώρου.
Η άποψη αυτή της Λάρισας ήταν η αγαπημένη όλων εκείνων των περιηγητών που την απεικόνισαν (Haygarth, Cartwright, Wordsworth και άλλοι).Όμως το χαρακτικό του Holland υπολείπεται σε αξιόπιστη καταγραφή και εμφανίζει αρκετά σχεδιαστικά λάθη και ατέλειες. Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι η σχεδίαση, λόγω χρονικών περιορισμών, ήταν ταχεία και αποσπασματική. Έτσι οι λεπτομέρειες συμπληρώθηκαν από τον Holland αργότερα, με την επιστροφή στην πατρίδα του, και όταν πλέον η μνήμη ήταν αδύνατον να αποκαταστήσει την πραγματική εικόνα. Ο ίδιος έγραψε γι’ αυτό: «Κατά τη διάρκεια των πρώτων ταξιδιών μου, όταν είχα μεγαλύτερη άνεση χρόνου, έκανα πολυάριθμα σχέδια, αρκετά άτεχνα, τα οποία όμως χρησίμευσαν σαν υλικό για κάποιους πίνακες και για διάφορα χαρακτικά, τα οποία δημοσιεύθηκαν στα Ταξίδια μου και αλλού»(3).
Τεχνικά το χαρακτικό αυτό του Holland είναι επιμελημένο και με άρτιες φωτοσκιάσεις σε όλα τα αντικείμενα. Η καταγραφή είναι έντονη στα κοντινά τοπία, ενώ αντίθετα στα απομακρυσμένα είναι λεπτή και απαλή. Λόγω των χαρακτηριστικών εικαστικών προτερημάτων της, η χαλκογραφία αυτή, με την πάροδο του χρόνου αποτέλεσε μία από τις δημοφιλέστερες απεικονίσεις της Λάρισας για τους ιστορικούς και τους ερευνητές στις διάφορες μελέτες τους.
------------------------------------------
[1].Henry Holland. Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia, &c, during the years 1812 and 1813.London (1815).
[2]. Το νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο είχε εφαρμοσθεί στην Ευρώπη από τον 16ο αι. Στην Ελλάδα τέθηκε σε εφαρμογή το 1923, ενώ η Ιερά Σύνοδος το εφάρμοσε στο εορτολόγιό της ένα χρόνο αργότερα.
[3]. Σαλαμπριά είναι η μεσαιωνική ονομασία του Πηνειού, η οποία διατηρήθηκε και μέχρι τις μέρες μας.
[3]. Henry Holland. Recollections of past time. London (1872), σ. 52.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
