Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Η σημερινή εικόνα είναι αντίγραφο χρωμολιθόγραφου επιστολικού δελταρίου του Γεωργίου Βελώνη, το οποίο φέρει τον αριθμό 15 και την ένδειξη «Σκάλα Λαρίσσης». Ο Γεώργιος Βελώνης[1] γεννήθηκε στη Στεμνίτσα του δήμου Γορτυνίας στο νομό Αρκαδίας το 1881. Σε μικρή ηλικία έφυγε για την Αμερική. Η γυναίκα του είχε καταγωγή από την Σλοβακία και μαζί της απέκτησε δύο κόρες. Οι συνθήκες εκεί δεν του στάθηκαν ευνοϊκές και επέστρεψε στην Ελλάδα. Τη δεκαετία του 1920 τον βρίσκουμε στη Λάρισα, όπου ανοίγει βιβλιοχαρτοπωλείο και καλλιτεχνικό φωτογραφείο. Το κατάστημά του βρισκόταν στην αρχή της σημερινής οδού Ασκληπιού, απέναντι από το φαρμακείο του Κυλικά.
Το τυπογραφείο του κυκλοφόρησε 25 θαυμάσια έγχρωμα επιστολικά δελτάρια αριθμημένα από το 1 έως το 25, με θέματα παρμένα από τη Λάρισα, την περιοχή του Μπαμπά στα Τέμπη, την Αγιά και τα Μετέωρα. Τα κλισέ δεν είναι δικά του, αλλά άλλων, γιατί ο Βελώνης δεν ήταν φωτογράφος. Γι’ αυτό και υπάρχουν πολλές λήψεις που έγιναν πριν ο εκδότης των καρτών αυτών εγκατασταθεί στη Λάρισα. Αναφέρω ως ηχηρό παράδειγμα την κάρτα αρ. 22 με την ένδειξη «Τέμενος παρά τον Πηνειόν», στην οποία απεικονίζονται Τούρκοι ιππείς με τα άλογά τους και με τις χαρακτηριστικές στολές, να βρίσκονται στην κοίτη του Πηνειού κάτω από το τζαμί του Χασάν μπέη και φυσικά η λήψη αυτή πρέπει να έγινε κατά τη διάρκεια της σύντομης κατοχής της Λάρισας (1897-98), μετά τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο. Πάντως οι εκτυπώσεις όλων των καρτών του είναι εξαιρετικές και τα χρώματα ζωηρά και φωτεινά. Γι’ αυτό και σήμερα μερικά δελτάρια του Βελώνη έχουν αποκτήσει πολύ μεγάλη αξία και είναι περιζήτητα στις διενεργούμενες δημοπρασίες. Ερωτηματικό παραμένει εάν οι κάρτες αυτές τυπώθηκαν στο δικό του τυπογραφείο, γιατί η εξαιρετική τους ποιότητα απαιτούσε πολύ καλά μηχανήματα, τα οποία ήταν δύσκολο να κατέχει την περίοδο εκείνη. Εξάλλου η άλλη εκδοτική του παραγωγή που έχει διασωθεί μέχρι τις ημέρες μας δεν περιλαμβάνει έγχρωμες εκτυπώσεις για συγκρίσεις. Με τη λογική αυτή πολλοί ιστορικοί της φωτογραφίας πιστεύουν ότι οι κάρτες αυτές δεν τυπώθηκαν στη Λάρισα. Πιθανόν στην Αθήνα, δεν αποκλείεται όμως και στο εξωτερικό.
Η εκτύπωσή τους πρέπει να έγινε μεταξύ 1925 και 1930. Αυτό αποδεικνύεται και από τις ταχυδρομημένες κάρτες που έχουν διασωθεί, οι περισσότερες των οποίων είναι αυτής της περιόδου. Η επαγγελματική δραστηριότητα του Γεωργίου Βελώνη σταμάτησε το 1940 με την κατοχή. Πέθανε το 1946.
Στην εικόνα που παρουσιάζουμε και θα αναλύσουμε, ο φωτογράφος στάθηκε στη δεξιά όχθη του Πηνειού, στην περιοχή όπου μέχρι πριν λίγα χρόνια υπήρχαν τα παλαιά Σφαγεία της Λάρισας επί της οδού Αεροδρομίου[2]. Έστησε τον τρίποδα και προσανατόλισε τον φακό του προς τα βορειοδυτικά. Στο πρώτο επίπεδο διακρίνεται η λεγόμενη «Σκάλα», μια κατασκευή με μεγάλες πέτρες, η οποία βοηθούσε ανθρώπους, ζώα και διάφορα μεταφορικά μέσα να επιβιβάζονται σε μια «περαταριά»[3] και να διεκπεραιώνονται στην απέναντι όχθη του Πηνειού. Το 1925 ο Ρωμύλος Αβδής, ένας πανέξυπνος επιχειρηματίας, δημιούργησε στην όχθη αυτή, η οποία σημειωτέον ήταν κατάφυτη από δένδρα, εξοχικό κέντρο με την ονομασία «Λούνα Πάρκ», το οποίο συγκέντρωνε τους καλοκαιρινούς μήνες την αφρόκρεμα της Λαρισαϊκής κοινωνίας. Στη φωτογραφία διακρίνονται ζώα φορτωμένα και αρκετοί άνθρωποι να περιμένουν προφανώς να διεκπεραιωθούν απέναντι. Μέσα στην κοίτη του Πηνειού φαίνεται μια ποταμόβαρκα με δύο άτομα και στο βάθος σε κάποιο σημείο υπάρχει το γνωστό νταϊλιάνι[4] του Πηνειού.
Σε μακρινή απόσταση φαίνεται το βορειοδυτικό τμήμα της Λάρισας. Ξεκινώντας από δεξιά καθώς βλέπουμε την εικόνα, παρατηρούμε ότι προβάλλει ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής (η Παναγία) στα Ταμπάκικα. Την περίοδο εκείνη η συνοικία αυτή περιοριζόταν κατά μήκος της σημερινής οδού Γεωργιάδου και μόλις έφθανε μέχρι την εκκλησία, όπως αποδεικνύει και από τη φωτογραφία. Στη συνέχεια διακρίνονται οι ατμόμυλοι της παραπήνειας περιοχής. Οι παλιοί Λαρισαίοι τη θέση αυτή την ονόμαζαν «Μύλια» από την παρουσία των παραδοσιακών υδρόμυλων. Στη συνέχεια αυτοί εξελίχθηκαν στους ατμόμυλους του Τσιμπούκη και των Φώτη και Μιχαήλ Παππά, και στη φωτογραφία παρατηρούμε ότι ο τελευταίος δεν έχει ακόμη μετατραπεί σε κυλινδρόμυλο και δεν έχει οικοδομηθεί το σημερινό πολυώροφο κτίριο.
Τέλος σε πιο απομακρυσμένη απόσταση διακρίνεται ο λόφος του Φρουρίου. Ο τρούλος και τα δύο κωδωνοστάσια του Αγίου Αχιλλίου μόλις διαγράφονται πίσω από την πλούσια βλάστηση που έχουν οι όχθες του ποταμού, ενώ αριστερότερα προβάλλει ο πύργος του πρώτου ρολογιού της πόλεως, χωρίς ωροδείκτες και λεπτοδείκτες.
Η χρονολόγηση της φωτογραφίας τοποθετείται στην περίοδο πριν το 1920 και βασίζεται στην μικρή έκταση της συνοικίας Ταμπάκικα, στην μορφή των μύλων της παραπήνειας περιοχής και στην παρουσία του παλιού ρολογιού[5].
----------------------------------------------------------
[1]. Επιστολικά δελτάρια. Εκδόσεις ελληνικές και ευρωπαϊκές (1900-1960), Συλλογή Γ. και Λ. Γουργιώτη, τόμ Γ΄, έκδοση Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας, Αθήνα (2007) σελ. 19.
[2]. Σήμερα στη θέση των παλαιών Σφαγείων και έπειτα από επιμελημένη συντήρηση του κτιρίου, λειτουργεί Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών.
[3]. Η περαταριά είναι ουσιαστικά ένα πορθμείο, μια εξέδρα (σχεδία), η οποία πλέει και εκτελεί την συγκοινωνία ανάμεσα στις δύο όχθες ποταμού.
[4]. Το νταϊλιάνι ή νταλιάνι είναι η ιχθυοπαγίδα, δηλαδή ένας ξύλινος διάτρητος φραγμός, στημένος εγκάρσια στη ροή του ποταμού, ο οποίος επιτρέπει την πορεία του νερού, αλλά παγιδεύει τα μεγαλύτερα ψάρια.
[5]. Μπορεί ορισμένοι αναγνώστες να αναρωτηθούν, ακόμα και να αμφισβητήσουν την ταυτοποίηση των αναφερομένων κτιρίων. Είναι προφανές όμως ότι η εκτύπωση σε χαρτί εφημερίδας υστερεί του πρωτοτύπου σε ευκρίνεια και επιπλέον ο ερευνητής με τη χρήση μεγεθυντικών μέσων έχει τη δυνατότητα να εκτιμήσει λεπτομέρειες οι οποίες δεν διακρίνονται με την απλή όραση.
