Του Βασίλη Πλατή, φιλόλογου-δρος Ιστορίας Α.Π.Θ.
Το πρόσφατο ταξίδι του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στις Η.Π.Α. και οι σημαντικές διπλωματικές επαφές που είχε τόσο ο ίδιος όσο και υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς με διάφορους ξένους ηγέτες, και με αρχηγούς βαλκανικών κρατών, «γέννησε» υποψίες ότι είναι πιθανό το προσεχές διάστημα να «αναθερμανθούν» το Κυπριακό και το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων και να υπάρξουν εξελίξεις.
Με αφορμή, λοιπόν, και τον εορτασμό της 13ης Οκτωβρίου ως ημέρας μνήμης και τιμής προς τους ήρωες-αγωνιστές του Μακεδονικού Αγώνα (στις 13 Οκτωβρίου 1904 «μαρτύρησε» ο Παύλος Μελάς στο χωριό Στάτιστα της Καστοριάς) επιχειρείται εδώ μια σύντομη αναδρομή του Μακεδονικού Ζητήματος, από την περίοδο του Μεσοπολέμου έως τις ημέρες μας, με σκοπό να «φωτιστούν» ορισμένες πτυχές του που δεν είναι ευρύτερα γνωστές και να επισημανθούν «αστοχίες» των ελληνικών πολιτικών ηγεσιών που σημάδευσαν την εξέλιξη του ζητήματος στη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Από την αναψηλάφηση της πορείας του Μακεδονικού Ζητήματος κατά την παραπάνω περίοδο προκύπτει ότι οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες άλλοτε ενήργησαν ως «όργανα» ξένων δυνάμεων υιοθετώντας «αλλότρια» συνθήματα και ιδεολογίες και άλλοτε, συχνότερα, «λύγισαν» υπό το βάρος του πολιτικού κόστους, απέφυγαν τη λήψη «δυσάρεστων» για το λαό αποφάσεων και εγκλώβισαν την Ελλάδα σε παθητικό ρόλο στη Βαλκανική.
Η ιστορική αφήγηση έχει ως αφετηρία την ενσωμάτωση της Μακεδονίας (του ελληνικού τμήματος της γεωγραφικής Μακεδονίας) στο ελληνικό κράτος μετά τον νικηφόρο Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και την εγκατάσταση των προσφύγων, με την παρουσία των οποίων το ελληνικό στοιχείο ισχυροποιήθηκε και η περιοχή απέκτησε πληθυσμιακή ομοιογένεια. Ωστόσο, οι ανταγωνισμοί των βαλκανικών κρατών διατηρήθηκαν στην περιοχή και την περίοδο του Μεσοπολέμου, ενώ η ανάμιξη των ισχυρών δυνάμεων της εποχής εξώθησαν πολιτικές ηγεσίες στη λήψη λανθασμένων αποφάσεων.
Έτσι, στο 3ο έκτακτο συνέδριο του ΣΕΚΕ (Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος) στη διάρκεια του οποίου μετονομάστηκε σε ΚΚΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος), στις 29 Νοεμβρίου 1924, παρά τις ζωηρές αντιρρήσεις των περισσότερων μελών της ηγεσίας του ΚΚΕ, πέρασε το σύνθημα περί «ενιαίας και ανεξάρτητης Μακεδονίας» που είχε προβληθεί και επικυρωθεί από την Κομμουνιστική Διεθνή (Κομιντέρν) και τη Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία το Νοέμβριο του 1923.
Ήταν ένα σοβαρό ολίσθημα της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ, η οποία αργότερα «μετανόησε» υιοθετώντας το σύνθημα «Πλέρια ισοτιμία στις μειονότητες» σε αντικατάσταση του παλαιού περί ανεξάρτητης Μακεδονίας. Η μετατόπιση αυτή στις θέσεις του ΚΚΕ στο Μακεδονικό συντελέστηκε με τις αποφάσεις του 5ου και του 6ου συνεδρίου (διεξήχθησαν το Μάρτιο του 1935 και το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς αντίστοιχα).
Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής και της Αντίστασης αλλά και στα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση η ηγεσία του ΚΚΕ κράτησε εθνικά ορθή στάση αποκρούοντας τις αυτονομιστικές τάσεις που καλλιεργούνταν από άλλες χώρες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις (λ.χ. στο ζήτημα της σύμπηξης κοινού βαλκανικού στρατηγείου) δε δίστασε να συγκρουστεί με τις ηγεσίες άλλων κομμουνιστικών κομμάτων της Βαλκανικής.
Αντίθετα, από τα ίδια τα στελέχη του ΚΚΕ ασκήθηκε δριμεία κριτική στην απόφαση της 5ης Ολομέλειας του κόμματος (Ιανουάριος 1949) την οποία υπαγόρευσε ο γενικός γραμματέας Νίκος Ζαχαριάδης και συνοψίστηκε στη θέση ότι «μετά τη νίκη του Δημοκρατικού Στρατού, ο μακεδονικός λαός θα έβρισκε την πλήρη εθνική του αποκατάσταση».
Τις επόμενες δεκαετίες η προπαγάνδα της «Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Μακεδονίας» (Σκοπίων) στο πλαίσιο της τότε ενωμένης Γιουγκοσλαβίας περί «μακεδονικής εθνότητας» και οι αλυτρωτικές τάσεις και διεκδικήσεις εδαφών που ανήκουν στην επικράτεια άλλων κρατών (και της Ελλάδας) εντάθηκαν. Οι ελληνικές ηγεσίες παρέμειναν απαθείς ή σε κάποιες περιπτώσεις αντέδρασαν μάλλον υποτονικά στις συνεχιζόμενες προκλήσεις. Το 1991, με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η περιοχή ανεξαρτητοποιήθηκε και υιοθέτησε στο σύνταγμά της το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Οι θυελλώδεις ελληνικές αντιδράσεις για τη συνταγματική ονομασία του γειτονικού κρατιδίου που υποκρύπτει διεκδικήσεις στα εδάφη της ελληνικής Μακεδονίας και αποτελεί σφετερισμό και παραχάραξη της ελληνικής ιστορίας, αποδείχτηκαν «σπασμωδικές». Το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων, ως γνωστό, εξακολουθεί να βρίσκεται σε εκκρεμότητα, είναι «αγκάθι» στις σχέσεις των δύο κρατών και «καθηλώνει» την Ελλάδα σε ρόλο «κομπάρσου» στη Βαλκανική.
Κι όμως, στη δεκαετία του 1990, η διεθνής συγκυρία ήταν ευνοϊκή για την επίτευξη συμφωνίας στο ζήτημα του ονόματος που δεν θα απεμπολούσε τα κυριαρχικά δικαιώματά μας στη Μακεδονία. Ωστόσο, οι ελληνικές ηγεσίες παρασύρθηκαν από το κλίμα εθνικιστικής υστερίας και αλαζονείας που επικράτησε τότε, αρνήθηκαν να λάβουν οριστικές αποφάσεις και να επωμιστούν το πολιτικό κόστος που αυτές θα συνεπάγονταν. Έτσι, έμεινε ανεκμετάλλευτη η απόφαση της Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Λισαβόνα, στις 26 Ιουνίου 1992, η οποία απαγόρευε ρητά να αναγνωριστούν τα Σκόπια από την Ευρωπαϊκή Ένωση με όνομα που θα περιλάμβανε τον όρο «Μακεδονία».
Μια σειρά, λοιπόν, από «ατυχείς» χειρισμούς στο Μακεδονικό σε συνδυασμό με «βαλκανικές» διευθετήσεις που έπρεπε να έχουν γίνει από τις ελληνικές κυβερνήσεις στο παρελθόν και δεν έγιναν, έχουν αποδυναμώσει τη θέση της Ελλάδας στη βαλκανική σκακιέρα.
Κατά συνέπεια, μάλλον δεν θα πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα πρόσφατα προσκάλεσε σε εκδήλωση για την τρομοκρατία στη Νέα Υόρκη και δεξιώθηκε τους Σκοπιανούς ως «Μακεδόνες» προκαλώντας εμφανή εκνευρισμό στην ελληνική αντιπροσωπεία που με επικεφαλής τον πρωθυπουργό, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, δεν παρέστη, παρότι προσκλήθηκε. Επειδή, λοιπόν, οι ενδείξεις ότι στο αμέσως επόμενο διάστημα θα υπάρξει κινητικότητα στο Μακεδονικό, με πρωτοβουλία των Αμερικανών, η ελληνική πολιτική ηγεσία οφείλει να επαγρυπνά, ώστε να αποφευχθούν λάθη του παρελθόντος που «στοιχίζουν» ακριβά στο παρόν.
