Του Αποστόλου Ποντίκα, Δασκάλου, καθηγητή, πτυχ. πολιτικών επιστημών, σχολικού συμβούλου
Χριστούγεννα. Η μητρόπολη των εορτών, η ανεπανάληπτη στιγμή της ιστορίας. Μια προσδοκία που την προφήτευσαν αιώνες πριν πραγματοποιηθεί, ειδωλολάτρες ή Ιουδαίοι, Ασιάτες ή Ευρωπαίοι. Χριστούγεννα. Γενέθλια της ίδιας της θρησκείας μας και γιορτή μεγάλη της χριστιανοσύνης.
Η Κίνα, παρουσιάζει από τον 6ο αιώνα την προσδοκία του Αγίου, που θα γεννηθεί στη Δύση (Παλαιστίνη). Στο Θιβέτ, οι βουδιστές καρτερούσαν τη λύτρωση «από παρθενογέννητον θεάνθρωπον λυτρωτή, που θα είναι ο υιός του Θεού και Θεός ο ίδιος. Στους Ιρακινούς, συναντούμε την εμφάνιση του λαμπρού άστρου: «Οτε θα ήρχετο το πλήρωμα του χρόνου, θα εγεννάτο ο σωτήρ εκ Παρθένου». Την γέννησιν αυτού θα ανήγγειλε η εμφάνισις του αστέρος, ο οποίος διακρινόμενος των λοιπών, θα ήτο αστήρ αυτού». Στον ευρωπαϊκό χώρο, ο Μεεσίας βρίσκεται μέσα στις φιλοσοφικές και ποιητικές ανατάσεις των αρχαίων Ελλήνων. Ο Σωκράτης λέει στην απολογία του: «Μετά το θάνατό μου θα βρίσκεσθε σε κατάσταση ύπνου μέχρις ότου ο Θεός στείλει κάποιον άλλον, φροντίζοντας για σας». Αλλά και ο Αισχύλος - Προφήτης - Ποιητής στον «Προμηθέα Δεσμώτη», αναφέρει: Τέλος τόσων δεινών μη περιμένεις προτού Θεών διάδοχος να έλθει και με τη θέλησή τους να κατέβει στον Αδη τον ανήλιο και στα βάθη του τάρταρου για τους δικούς σου μόχθους.
Ασύγκριτες είναι στο Ισραήλ, οι μεσσιανικές προφητείες, ενός λαού που γνώριζε την αλήθεια «Εξ Αποκαλύψεως» και οι προφήτες του ήταν θεόπνευστοι. Η φωνή του Ησαΐα τους καλύπτει όλους τους προφήτες:
«Ιδού η Παρθένος εν γαστρί και τέξεται υιόν και καλέσει, το όνομα αυτού Εμμανουήλ...». Αυτά προφητεύονταν αιώνες πριν τη γέννηση του Κυρίου μας.
Τα Χριστούγεννα και τα Αγια Φώτα, γιορτάζονταν πρώτα μαζί στις 6 Ιανουαρίου, σαν πρώτη ημέρα της μεσσιανικής παρουσίας του Χριστού και σαν Πρωτοχρονιά για τους Χριστιανούς. Στις 25 Δεκεμβρίου κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο, οι ειδωλολάτρες γιόρταζαν τα γενέθλια του Θεού Ηλίου και του Μίθρα. Πρώτοι οι δυτικοί χώρισαν την παρουσία του Χριστού στα μέσα του 4ου αιώνα σε Γέννηση 25 Δεκεμβρίου και Βάφτιση, 6 Ιανουαρίου, κι έτσι κύκλωσαν την ειδωλολατρική Πρωτοχρονιά που έδωσαν επίσης χριστιανικό περιεχόμενο της Περιτομής. Πολλά είναι τα ήθη και έθιμα του λαού μας για τα Χριστούγεννα και τις άλλες γιορτές.
Η Αγια Νύχτα, είναι η στιγμή που πραγματοποιήθηκε η Παγκόσμια Προσδοκία και η Νύχτα της Παγκόσμιας Ειρήνης. Ο λαός μας δεν ξεχνά πως τη νύχτα αυτή η Παναγία μας κοιλοπονούσε σε μια φτωχική φάτνη. «Κυρά Θεοτόκο εκοιλοπόνα / εκοιλοπόνα και παρακάλιε. Βοηθήστε με αυτήν την ώρα την βλογημένη και δοξασμένη...» Βάση της πλούσιας παραδοσιακής γιορτής είναι τα κάλαντα, ο στολισμός των δένδρων, τα χριστόψωμα και τα νόστιμα χριστουγεννιάτικα φαγητά. «Καλήν ημέραν άρχοντες... είναι τα συνηθισμένα κάλαντα που ψάλλονται από τα παιδιά σ΄ όλη τη χώρα. Τα «Κόλιντα - Μέλιντα», είναι κάλαντα των τσοπάνηδων που ψάλλονταν στα ορεινά θεσσαλικά χωριά και στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Τα κάλαντα αυτά των ποιμένων, είναι συνδεδεμένα με την Αγια Νύχτα της Γέννησης του Χριστού, όπου οι βοσκοί προσέτρεξαν να προσκυνήσουν το νεογέννητο και είδαν πρώτοι το λαμπερό αστέρι.
Αλλωστε και η Φάτνη, είναι το σύμβολο της ταπεινότητας και οι αναπνοές των ζώων, των βοσκών, ζέσταναν τον μικρούλη Χριστό.
Το χριστουγεννιάτικο στόλισμα των δένδρων, αν και δεν είναι δικό μας, έχει διαδοθεί σ΄ όλη την Ελλάδα και τα στολίδια που παλιότερα κρεμούσαν, όπως, ξηροί καρποί, σύκα, πορτοκάλια, θεωρούνταν σύμβολα γονιμότητας.
Οι τσοπάνηδες και οι γεωργοί, έχοντας υπόψη αυτά ραντίζουν με στάχτη τα χωράφια και τα ζώα τους, από το Χριστόξυλο, που καίει στο τζάκι μέρα - νύχτα. Κτηνοτρόφοι την ημέρα των Χριστουγέννων, αφήνουν στην πλατεία της εκκλησίας αλάτι, μαλλί και γάλα, για ευλογία των ζώων τους. Τα έθιμά μας, αν και πολλά στοιχεία προέρχονται από ειδωλολατρικές δοξασίες, όπως, οι καλικάντζαροι, εξακολουθούν να υπάρχουν σαν σύμβολα που αποτελούν μια ολοφάνερη, πεντακάθαρη αγάπη στον μικρό λυτρωτή. Στην Ηπειρο και ειδικά στην περιοχή Σουλίου, μαγειρεύουν τα «πολύσπορα» και δοξάζουν τον Κύριο για το ψωμί και το κρασί που τους δίνει. Το περίσσευμα το δίνουν στα ζωντανά τους, για να ευλογηθούν. Στο δικό μας Πήλιο, το κούτσουρο καίει όλες τις μέρες και νύχτες, για να φύγουν έτσι οι μαγαρισμένοι καλικάντζαροι και να έρθει γαμπρός στο σπιτικό. Στο τζάκι τσιτσιρίζουν τις άγιες μέρες οι λουκουμάδες και οι λαλαγκίτες και εκεί θα μοσχομυρίζουν οι «σούβλες», από χοιρινό κρέας.
Παραδοσιακή σκηνή παρουσίαζε παλιότερα τη σφαγή των γουρουνιών στις αγροτικές περιοχές. Κάθε οικογένεια έτρεφε γουρούνι που πολλές φορές έφτανε στις 120 οκάδες. Οι σφαχτάδες ήταν μια ομάδα από συγχωριανούς, οι οποίοι με τα μαχαίρια τους έπαιρναν φαλάγγι τα σπίτια και έσφαζαν τα γουρούνια.
Οι φωνές των γουρουνιών, τα γαβγίσματα των σκύλων και η κινητικότητα των ανθρώπων, έδιναν τις ημέρες, πριν από τη γιορτή των Χριστουγέννων, μια εικόνα ζωντάνιας και χαράς. Το γουρούνι, αφού το ξεπάστωναν, έβγαζαν τα κομμάτια που είχαν λίπος (λίγδα), που με το βράσιμο, έβγαιναν οι τσιγαρίδες και μετά το ψαχνό το «πάστωναν» μέσα στη λίγδα και το είχαν για όλη τη χρονιά στην οικογένεια.
Εκαναν, λουκάνικα, κιμά και γουρουνοπατσά, από τα πόδια του γουρουνιού και το κεφάλι. Βέβαια, το σφάξιμο των γουρουνιών σε ορισμένες περιοχές, όπως στα Κυκλαδονήσια, άρχιζε νωρίτερα και τα ονόμαζαν «χοιροσφάγια», τα οποία απολάμβαναν με κρασοκατάνυξη και ετοίμαζαν τα σίγλινα, τα παστά και τις λούζες.
Η γαλοπούλα, αν και είναι μεξικάνικο έθιμο, μπήκε για τα καλά στα χριστουγεννιάτικα φαγητά, ενώ συνήθεια ελληνική είναι το κοτόπουλο που χρησιμοποιούσαν παλιότερα, οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών. Δεν λείπουν και σήμερα, γυναίκες, που δεν νιώθουν Χριστούγεννα, αν δεν φτιάξουν φαγητά και γλυκά με τα ίδια τους τα χέρια. Ετσι, κάποιος λατρευτικός σπόρος διατηρείται και σήμερα στη ζωή μας από τα παλιά οικογενειακά Χριστούγεννα.
Χριστούγεννα, γεμάτα από σπιτικό μοσχοβόλισμα, από τα αναψοκοκκινισμένα μάγουλα της μάνας μας ή της γιαγιάς μας, που έκανε τις δίπλες με το χέρι ή ζύμωνε στη σκάφη τα ψωμιά με ανασκουμπωμένα μανίκια.
Βέβαια, σήμερα η λάμψη του χριστουγεννιάτικου - σπιτικού τραπεζιού, έχει σχεδόν υποστεί αλλοίωση.
Το χριστουγεννιάτικο ρεβεγιόν είναι μια ξενόφερτη συνήθεια και απέχει πάρα πολύ από την παλιά συνήθεια της ελληνικής οικογένειας, να συγκεντρώνεται στο σπίτι να δίνει τιμητική θέση στον παππού και στη γιαγιά και δίπλα το μικρό παιδί της οικογένειας.
