Η εμπλοκή της ελληνικής οικονομίας σε τομείς υπερπαγκοσμιοποιημένους, όπως ο τουρισμός και η ναυτιλία, παρά τη σταδιακή μετακίνησή τους προς την Ανατολική Ευρώπη και την Ασία, θα προκαλέσει πολύ μεγάλο «σοκ ύφεσης». Αυτός ο κλονισμός πιθανότατα θα εντείνει τις τάσεις αποσύνδεσης των ελληνικών ελίτ από την Ελλάδα. Ποια χαρακτηριστικά θα πάρει αυτή; Της επανόδου του Αμερικανισμού, τώρα μάλιστα που η υπερδύναμη κάνει τη φιλελεύθερη εγχείρηση Ομπάμα. Αλλά και της ενίσχυσης του νεοοθωμανισμού, της ελληνοτουρκικής επιχειρηματικής συνεργασίας, αλλά και της πολιτικής της «φιλίας», που εκφράζεται με τη στήριξη της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε., τη συγκατάθεση στη σχεδιαζόμενη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, την αποδοχή ενός καθεστώτος συγκυριαρχίας στο Αιγαίο και τη Θράκη κ.τλ.
Ο στόχος για πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. έχει εξασθενήσει ή τουλάχιστον μπήκε σε δεύτερη προτεραιότητα από τη διπλωματία κρατών, όπως η Γαλλία και η Γερμανία. Ωστόσο, η Τουρκία έχει ένα νεοοθωμανικό στρατηγικό σχεδιασμό. Παίζει το χαρτί του Ισλάμ, μεταξύ άλλων γιατί μέσω αυτού αποκτά επιρροή σε πληθυσμούς της Βαλκανικής, όπου κάποτε εκτεινόταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία (βλ. και τη συμβολή του υπογράφοντος στο σχετικό αφιέρωμα του Άρδην, Τεύχος 72, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2008). Η Άγκυρα επιδιώκει στρατηγική περικύκλωση της Ελλάδας, από την Κύπρο μέχρι τα Βαλκάνια, ώστε να πετύχει την πλήρη υποταγή της. Τα Σκόπια αποτελούν σπουδαίο τμήμα της τουρκικής στρατηγικής. Συνεχίζοντας μια εχθρική έναντι της Ελλάδας στάση, συνιστούν χρήσιμο στην Άγκυρα αντιπερισπασμό. Γι’ αυτό η τελευταία έχει κάνει προς τα Σκόπια σειρά μεθοδικών κινήσεων και υλοποιεί τη συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας που έχουν υπογράψει οι δύο χώρες. Πολλά ΜΜΕ προβάλλουν συνήθως την υποτιθέμενη βαθιά κρίση που μαστίζει την Τουρκία εξαιτίας του αξεπέραστου χάσματος ισλαμισμού και κεμαλισμού. Ωστόσο, η πραγματικότητα δείχνει ότι το τουρκικό κράτος επιχειρεί μια νέα σύνθεση μεταξύ της κρατικής (κεμαλικής, εθνικιστικής) ιδεολογίας και της μουσουλμανικής ταυτότητας. Στο πλαίσιο του τουρκικού κατεστημένου υφίσταται μια ιδιότυπη συνύπαρξη «ισλαμοδημοκρατών»-κεμαλιστών-στρατού. Η Άγκυρα επιχειρεί με την προπαγάνδα της να πείσει τους διεθνείς δρώντες ότι στην ελληνική Θράκη κατοικεί μια συμπαγής τουρκική κοινότητα, που καταπιέζεται από το ελληνικό κράτος, και να εγείρει εδαφικό ζήτημα.
Στις 14-15 Νοεμβρίου 2008 σημειώθηκε ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, εξαιτίας παρουσίας νορβηγικού ερευνητικού πλοίου, το οποίο συνοδεία τουρκικής φρεγάτας πραγματοποιούσε πετρελαïκή έρευνα για λογαριασμό της Τουρκίας εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, 80 ναυτικά μίλια νότια του Καστελόριζου. Οι ελληνικές αρχές αντέδρασαν και προκλήθηκε μίνι κρίση που εκτονώθηκε έπειτα από συντονισμένες διπλωματικές προσπάθειες και άτυπες διαβουλεύσεις στο τρίγωνο Αθήνα-Οσλο-Αγκυρα. Το διπλωματικό θρίλερ έληξε μετά τoν μονομερή προσδιορισμό από το ελληνικό ΥΠ.ΕΞ. των ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας που είχε ζητήσει το νορβηγικό σκάφος. Δύο άλλα επεισόδια, στις 13 και στις 25 Νοεμβρίου σημειώθηκαν στα ανοιχτά της Κύπρου. Τουρκικό σκάφος προσέγγισε το νορβηγικό συμφερόντων ερευνητικό πλοίο που διεξήγαγε έρευνες για λογαριασμό της Κύπρου και το διέταξε να απομακρυνθεί με το αιτιολογητικό ότι η περιοχή ανήκει στην τουρκική υφαλοκρηπίδα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προέβη σε διαβήματα προς την Άγκυρα, μετά τις καταγγελίες της Κύπρου. Η Άγκυρα όχι μόνο δεν δέχθηκε τα διαβήματα, αλλά με κυβερνητική δήλωση υποστήριξε ότι η περιοχή στην οποία διεξάγονται οι έρευνες είναι τουρκική και προχώρησε να τις χαρακτηρίσει τυχοδιωκτικές εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ποια μπορούσαν να είναι τα κίνητρα της Άγκυρας στις πράξεις αυτές, στις περιοχές της ελλαδικής και της κυπριακής υφαλοκρηπίδας τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή; Η κυβέρνηση Ερντογάν επιδίωκε να εγγράψει έναντι πάντων τον παραδοσιακό τουρκικό κατάλογο αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στο Αιγαίο καθώς και της Κύπρου λίγο πριν την ανάληψη της προεδρικής εξουσίας από τον Μπάρακ Ομπάμα. Η μεθοδική τουρκική διπλωματία είχε στόχο να επιβάλει τους όρους της στη διαπραγμάτευση με το State Department, ιδιαίτερα καθώς το αναλαμβάνει η Χίλαρι Κλίντον, γνωστή για τις αναλύσεις της για το ευρύτερο Σύστημα Μέση Ανατολή-Ανατολική Μεσόγειος-Βαλκάνια-Καύκασος. Αφετέρου, ο Ρετζέπ Ερντογάν αποσκοπεί και στην εξαγωγή των μεγάλων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα του. Η τουρκική λίρα διολίσθαινε συνεχώς, οι επενδυτές απέσυραν τα κεφάλαιά τους από την Τουρκία, το συναλλαγματικό πρόβλημα της χώρας διογκωνόταν και επιβαλλόταν η εφαρμογή ενός προγράμματος λιτότητας ώστε να εξασφαλισθούν η παρέμβαση και η οικονομική υποστήριξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Ο Ερντογάν γνώριζε ότι η εποχή της σχεδόν αναμφισβήτητης πολιτικής πρωτοκαθεδρίας του θα τερματιζόταν ενδεχομένως σε σύντομο χρονικό διάστημα. Επιχειρούσε να αντιμετωπίσει την πολιτική και εκλογική φθορά με τη δοκιμασμένη μέθοδο της εξαγωγής των εσωτερικών προβλημάτων σε βάρος της Ελλάδας και άλλων γειτόνων της Τουρκίας. Στις όλες μεθοδεύσεις της η Τουρκία επιχειρεί να αξιοποιεί και τη δυσαρέσκεια των Αμερικανών για την ελληνορωσική ενεργειακή συμφωνία.
Η βαθιά θεσμική και πολιτική κρίση που σοβεί σε βαλκανικές χώρες ήρθε επανειλημμένα στο προσκήνιο την τελευταία δεκαπενταετία. Εξάλλου, οι αναταράξεις στο ευρύτερο γεωπολιτικό σύστημα Βαλκάνια-Καύκασος-Ανατολική Μεσόγειος-Μέση Ανατολή δημιουργούσαν νέα μεταναστευτικά κύματα. Εγγενές χαρακτηριστικό του συγχρόνου διεθνούς συστήματος συνιστά η άνιση ανάπτυξη λόγω της δημιουργίας πολλών κρατών άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος, άνισων πόρων, άνισων τεχνολογικών δυνατοτήτων, διαφορετικών πολιτισμικών περιεχομένων και διαφορετικών γεωπολιτικών δεδομένων. Ο ανασχηματισμός της εθνικής-κρατικής δομής των Βαλκανίων διευκολύνει την εισβολή των πολυεθνικών ώστε να θέσουν αυτές υπό πλήρη έλεγχο το σύνολο των κοινωνικών/οικονομικών δραστηριοτήτων στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο κατακερματισμός και ο έλεγχος του ευρύτερου χώρου από τις ηγεμονικές Δυνάμεις και τους πολυεθνικούς επιχειρηματικούς ομίλους επιτρέπουν την αναπαραγωγή του συστήματος της ‘άνισης ανάπτυξης’ (τις έννοιες της άνισης ανάπτυξης και των άνισων ανταλλαγών έχουν αναπτύξει επιστήμονες όπως οι Aργύρης Εμμανουήλ, Σαμίρ Aμίν, Iμάνιουελ Βαλερστάιν). Ετσι αποτρέπεται η μετατροπή της περιοχής από χώρο στρεβλής και παρασιτικής ανάπτυξης (ανάπτυξη της υπανάπτυξης, Βλ. Αndre Gunder Frank, στο Capitalism and Underdevelopment in Latin America, New York: Monthly Review Press 1967, αναθεωρημένη έκδ. 1969, London: Penguin Books, 1971) σε σχετικά αυτόνομο-αυτοδύναμο αναπτυξιακό πόλο στο πλαίσιο της συσσώρευσης κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα και κυριαρχίας των υπερεθνικών μονοπωλίων.
Η διάλυση της ενιαίας Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας συνιστούσε πλήγμα για μια αυτόνομη πορεία της Ε.Ε. Ηταν ενδεχόμενο τη θέση που κατείχε η Γιουγκοσλαβία να καταλάβει ένας συνασπισμός δυνάμεων, μεταξύ των οποίων μια ισχυρή, αυτοκρατορική Τουρκία. Οι θεσμοί της Ε.Ε. και η Ελλάδα δεν μπορούν να εξακολουθούν να αγνοούν ακίνδυνα τα βαθύτερα αίτια των προβλημάτων της Βαλκανικής, αφήνοντας να εξελίσσεται η διαμόρφωση όρων ευνοϊκών για μια επόμενη εκρηκτική κρίση. Οι κυβερνήσεις των βαλκανικών κρατών θα έπρεπε να επιδιώκουν μια πολυεπίπεδη διαβαλκανική συνεργασία, με συγκεκριμένους θεσμούς και ιδρύματα (Βλ. και Μ. Μάρκοβιτς, «Βαλκανική συνεργασία και ιμπεριαλιστική ενοποίηση», Αρδην, Τεύχος 71, Σεπτ.-Οκτ. 2008, http://www.ardin.gr/ page/article. php?id= 6ff3fd14-d26f-8648-f281-00002250). Στον δρόμο για την υλοποίηση μιας τέτοιας συνεργασίας των βαλκανικών λαών και κρατών, αυτοτελώς και στο πλαίσιο της Ε.Ε., υφίστανται ορισμένα προαπαιτούμενα και πρέπει, διά μέσου τελεσφόρων πολιτικών, να εξουδετερωθούν ορισμένοι κίνδυνοι.
theobatra@hotmail.com
theothessalian@hotmail.com
