Ο Δεκέμβρης είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του ηλιακού μας έτους, αλλά ο δέκατος μήνας, όπως το λέει και το όνομά - του (Δεκέμβρης από το λατινικό decem = δέκα), από την πρωτοχρονιά της πρώτης Μαρτίου, όταν το έτος των Ρωμαίων ήταν δεκάμηνο. Από μια πρώτη επισκόπηση της ζωής των Ελλήνων αγροτών, όπως εκτυλίσσεται μέσα στην περίοδο του Δεκέμβρη, τρείς είναι οι εμπειρίες του χρόνου που προεξάρχουν: α. το κρύο, β. το τέλος της σποράς και γ. η μείωση του φωτός. Ας δούμε τώρα πώς οι εμπειρίες αυτές εκφράζονται μέσα από τις γιορτές και τα έθιμα του Δεκέμβρη. Το κρύο συνδέεται με τρεις κυρίως γιορτές στην αρχή του Δεκέμβρη: της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα, και του Αϊ Νικόλα. Λέει η παροιμία: «Βαρβάρα βαρβαρώνει, Αϊ - Σάββας σαβανώνει, Αϊ - Νικόλας παραχώνει». Στις ορεινές περιοχές - Ήπειρο, Δυτική Μακεδονία, Ρούμελη - το κρύο συνδέεται και με τη γιορτή του Αγίου - Αντρέα «Αϊ-Αντρέας έφτασε, το κρύο αντριεύει». Η δεύτερη εμπειρία του χρόνου για το Δεκέμβρη είναι το τέλος της σποράς. Εκφράζεται κι αυτή με παροιμίες και παροιμιακές φράσεις όπου κυριαρχεί η χρήση της παρετυμολογίας. Ως προς τη σπορά, τώρα, λένε: «Δεκέμβρης, δίκιος σπόρος», ή «Δεκέμβρη, δίκια σπέρνε». Δίκια σημαίνει εδώ ότι ο ζευγάς δεν πρέπει να ρίχνει το σπόρο μήτε πολύ αριά, μήτε πολύ πυκνά, γιατί το χώμα είναι αρκετά ποτισμένο από τη βροχή πια, κι έτσι δεν υπάρχει φόβος μήπως δεν φυτρώσει μέρος του σπόρου ή μήπως δεν τραφεί αυτός που θα φυτρώσει. Η παρετυμολογία είναι ανάμεσα στο δίκιος και στο Δικέμβρης. Τα δημώδη ονόματα του Δεκεμβρίου είναι: Δεκέ (μ)βρης ή Δεκέμηρης, Γιορτινός (λόγω των πολλών εορτών), Αϊ-Νικολιάτης, Χριστουγεννιάτης, Χριστουγεννάς, Χιονιάς, Ασπρομηνάς κ.λπ. Αλλά και για τη χρονική εγγύτητα των τριών εορτών (Αγίας Βαρβάρας, Αγίου Σάββα και Αγίου Νικολάου) λέγεται: «Αγία Βαρβάρα μίλησε και Σάββας αποκρίθει κι Αγιονικόλας έτρεξε να πάει να λειτουργήσει». Επανερχόμενος στη σπορά, θα πούμε ότι οι γεωργοί θέλοντας να ευχαριστήσουν τα ζώα τους για τη βοήθεια που τους προσέφεραν, στις 18 Δεκεμβρίου τιμούν και γιορτάζουν τον Άγιο Μόδεστο. Ο Μόδεστος ήταν αρχιεπίσκοπος Ιεροσολύμων και το συναξάρι - του αναφέρει ότι ανέστησε πολλά ζώα. Γι' αυτό συνδέθηκε μαζί τους. Στο Δρυμό, στη γιορτή του αγίου, δίνουν στα ζώα τριμμένους άρτους και αντίδωρο από την εκκλησία, για να φάνε τα ζώα και να γίνουν γερά. Στη Λήμνο οι ζευγάδες κάνουν κόλλυβα, που τα πηγαίνουν στην εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς και τα ρίχνουν έπειτα στην ταγή για τα ζώα. Η τρίτη εμπειρία του χρόνου που σημειώσαμε για το Δεκέμβρη είναι το φως. «Του Δεκέμβρη η μέρα, καλημέρα - καλησπέρα» λέει μια παροιμία για το Δεκέμβρη, γιατί το μήνα τούτο έχουμε τις μικρότερες μέρες και τις μεγαλύτερες νύχτες του χρόνου. Ο ήλιος έχει τώρα τη μεγαλύτερη απόκλιση νότια του ισημερινού, με αποτέλεσμα το Βόρειο ημισφαίριο, στο οποίο βρισκόμαστε εμείς, να φωτίζεται πολύ λιγότερο από το νότιο. Από τις 22 Δεκεμβρίου (μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο), η απόκλιση αρχίζει να λιγοστεύει, οπότε στο Βόρειο ημισφαίριο η μέρα μεγαλώνει. Με το Ιουλιανό ημερολόγιο το χειμερινό ηλιοστάσιο έπεφτε το 19ο αιώνα στις 9 Δεκεμβρίου (Αγίας Άννας). Παρετυμολογώντας, λοιπόν, το όνομα του Αγίου Σπυρίδωνα στις (12 Δεκεμβρίου) έλεγαν: «Απ' του αγίου Σπυρίδωνα μεγαλώνει ημέρα κατά ένα σπυρί». Και στις 19 παραμονή του Αγίου Ιγνατίου, που η αύξηση του φωτός ήταν πιά σημαντική, έλεγαν: «Αύριο είναι ο άγιος Αγνάτιος, αγναντεύει ο ήλιος προς το καλοκαίρι». Με τον ήλιο και το φως σχετίζεται και η μεγαλύτερη γιορτή του Δεκέμβρη, τα Χριστούγεννα. Σε πολλά μέρη τα Χριστούγεννα έδωσαν και το όνομά τους στο μήνα: Χριστουγεννάρης, Χριστουγεννάς. Στα ευαγγέλια δεν μνημονεύεται ο μήνας που γεννήθηκε ο Χριστός. Η γιορτή των γενεθλίων - του θεσπίστηκε για τις 25 του Δεκέμβρη από τους χριστιανούς της Ρώμης γύρω στα 335 μ.Χ. Το έκαναν αυτό για να παραμερίσουν τον περσικό Θεό Μίθρα, που είχε το γενέθλιό - του την ίδια μέρα. Ο Μίθρας ήταν Θεός του Ήλιου και του φωτός και αρχηγός στον αγώνα κατά του σκότους. Ο Ήλιος τις μέρες αυτές βρίσκεται, όπως είπαμε, στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Από εδώ και πέρα οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν. Ο Ήλιος κατά κάποιο τρόπο, ξαναγεννιέται. Ο Χριστός συνδέθηκε με τον Ήλιο, για να μπορέσει να εκτοπίσει τον Μίθρα. Στην υμνογραφία των Χριστουγέννων υπάρχουν πολλές μεταφορές και παρομοιώσεις που φανερώνουν το σύνδεσμο του Χριστού με τον Ήλιο: «Ανέτειλας, Χριστέ, εκ Παρθένου, νοητέ Ήλιε της Δικαιοσύνης». Και στο απολυτίκιο της γιορτής: «Η Γεννησίς σου, Χριστέ ο Θεός, ανέτειλε τω κόσμω το φώς το της Γνώσεως... Σε προσκυνείν, τον Ήλιον της Δικαιοσύνης, και Σε γιγνώσκειν εξ ύψους Ανατολήν …». Η αύξηση και η μείωση του φωτός είναι ένα φυσικό φαινόμενο το κατεξοχήν φαινόμενο που επηρεάζει τη ζωή πάνω στη γή. Επηρεάζει, λοιπόν, και τη ζωή του σταριού, που αποτελεί τη βασική τροφή των Ελλήνων από τα νεολιθικά χρόνια ως σήμερα. Τέλος, οι ευχές όλη τη διάρκεια του Δεκεμβρίου κυριαρχούν και καθαρίζουν τόσο τις άφθονες εορτές του μήνα, όπως του Αγίου Ελευθερίου στις (15) και του Αγίου Διονυσίου στις (17) όσο και τα επικείμενα Χριστούγεννα στις (25), την πρώτη ημέρα του Δωδεκαημέρου, καθώς και τη διαβατήρια ώρα της μεταβάσεως στον καινούριο χρόνο.
Καλό Μήνα!
* Ο Γεώργιος Ν. Ξενόφος είναι:Πρώην Στέλεχος «ΥΠ.ΕΘ.Α.», Λογοτέχνης, Λαογράφος, Συγγραφέας
