Β.Δ.Αναγνωστόπουλος. Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Είναι περίεργη η γλώσσα, όπως περίεργη είναι και η ζωή μας. Κανένας και ποτέ δε στάθηκε δυνατό να «ροτάρει», όπως ονειρεύτηκε, την κοινωνική και επαγγελματική του πορεία. Απροσδιόριστοι παράγοντες μεταβάλλουν τα δεδομένα. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι η λ. «Ζορμπάς», θα σήμαινε, συνεκδοχικά, τον αυθαίρετο, τον βίαιο, τον ζορμπαλή (πρβλ.: αυτός είναι ένας ζορμπάς!) Το ίδιο παρατηρούμε και στη λ. «μάγκας» που προήλθε από τη λ. μάγκα (= ληστρική συμμορία). Παρόμοιες παρατηρήσεις μπορούμε να σημειώσουμε και για λέξεις και παροιμιακές φράσεις που προέρχονται από το χώρο της λογοτεχνίας, του κινηματογράφου, της ιστορίας κ.λπ. Πέρασαν στη γλώσσα του λαού ως επιθετικοί προσδιορισμοί, ως χαρακτηριστικοί κοινωνικοί κώδικες και περσόνες. Τέτοια γλωσσικά αρχέτυπα είναι λ.χ.: ο Ρομπέν των Δασών, ο Δον Ζουάν, ο Ζορρό, ο Σούπερμαν, ο Κέρβερος, ο Λούης, ο Παναής από τα Μέγαρα, , η Ιθάκη, η Βαβυλωνία, η ζούγκλα, ο Ταρζάν, το Αμέρικαν μπαρ, του Κουτρούλη ο γάμος, ο Καραγκιόζης, ο Κουταλιανός, ο Δον Κιχώτης κ.ά. Όταν λοιπόν χρησιμοποιούμε αυτές τις λέξεις για να χαρακτηρίσουμε πρόσωπο ή κατάσταση, κάνουμε μια μεταφορά ιδιοτήτων, τις χρησιμοποιούμε συνεκδοχικά ή μετωνυμικά χωρίς να προσδιορίζουμε πηγή προέλευσης. Πατρίδα τους, λοιπόν, είναι η γλώσσα που τις οικειοποιήθηκε. Ιδιαίτερα ο χαρακτηρισμός ενός προσώπου ως Δον Κιχώτη παραπέμπει σε ιδιότητες που έχει ο λογοτεχνικός Δον Κιχώτης: φαντασιόπληκτος, αλαφροΐσκιωτος, κυνηγός χίμαιρας, ιδαλγός, ξεπεσμένος ιππότης, κ.ά. Υπό αυτή την έννοια ο Δον Κιχώτης δεν έχει πατρίδα ή μάλλον έχει μόνο μια, τα όνειρά του. Και υπό αυτή την έννοια όλοι οι άνθρωποι,- λίγο πολύ - είναι Δον Κιχώτες. Να αναφέρουμε τους Αργοναύτες, τους ποιητές και συγγραφείς, τους ερευνητές επιστήμονες (πρβλ. Η Οδύσσεια του Διαστήματος), τους τολμηρούς επιχειρηματίες, τους μετανάστες, τους νέους με τα επαναστατικά τους όνειρα και τις φιλόδοξες προσδοκίες. Όλοι κρύβουμε έναν μικρό Δον Κιχώτη μέσα μας. Κάποιοι συμπολίτες μας ξεχωρίζουν για την τόλμη τους να εξωτερικεύουν ευκολότερα αυτή την ιδιοπροσωπία. Αποδίδοντας, λοιπόν, το χαρακτηρισμό αυτό στον Θεόφιλο και στον Πετρούτσο (σε αντίστοιχα σημειώματά μου στην εφημερίδα) τιμώ, πιστεύω, δυο πρόσωπα που τίμησαν εξαιρετικά τον τόπο μας (παρότι δεν ήταν Βολιώτες!). Τέλος, δεν είμαι βέβαιος για τη σκοπιμότητα του αμφίσημου ερωτήματος που διατυπώνει ο φίλος δημοσιογράφος Πέτρος Κυπριωτέλης στην εφ. Ταχυδρόμος (Αφετηρίες, 13-7-08): «Μήπως ο Δον Κιχώτης ήταν Βολιώτης;». Οι Δον Κιχώτες δεν έχουν πατρίδα. Την κουβαλούν μέσα τους, όπου κι αν βρεθούν και όσον αφορά την αξία τους ισχύει αυτό που λέει ο ποιητής Κ. Ουράνης: «Οι Δον Κιχώτες παν’ μπροστά κι οι Σάντσοι ακολουθάνε».
Β.Δ. Αναγνωστόπουλος
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
